Nederland scoort goed op de Corruption Perception Index 2016, hoewel het anti-corruptiebeleid tekortschiet. Gezien de relatie met groeiende ongelijkheid en populisme moet ook Nederland zich de waarschuwing van Transparency International aantrekken.
Transparency International (TI), een ngo die wereldwijd corruptie onderzoekt en bestrijdt, publiceerde afgelopen woensdag de Corruption Perception Index 2016. De index rangschikt 176 landen op basis van het waargenomen niveau van corruptie in de publieke sector. Nederland daalde van plek 5 naar 8, waarmee we passen in het algemene patroon dat dit jaar de meeste landen dalen op de index.
Populisme
TI maakt dit jaar een stevig statement over de noodzaak om corruptie aan te pakken. Onderzoek laat zien dat er een relatie is tussen sociale ongelijkheid en uitsluiting enerzijds en corruptie anderzijds (zie ook hier). De vicieuze cirkel waarin toenemende corruptie en toenemende ongelijkheid elkaar versterken voedt de opkomst van populistische bewegingen:
Mensen hebben genoeg van de loze beloften van politici om corruptie aan te pakken en velen wenden zich daarom tot populistische politici die beloven het systeem te veranderen en de cyclus van corruptie te doorbreken.
Populistische leiders hebben een punt, wanneer ze de ‘corrupte elite’ bekritiseren die alleen voor zichzelf zorgt ten koste van de ‘hardwerkende mensen’. Maar de belofte van populistische leiders om de corrupte elite onder handen te nemen zijn vals: juist deze partijen hebben een bijzonder slecht trackrecord hebben als het gaat om het bestrijden van corruptie, aldus TI. Wanneer populistische leiders aan de macht komen zal de vicieuze cirkel alleen maar versterkt worden, met hevigere sociale spanningen als gevolg.
Gaaf land
Als we de Nederlandse mainstream media moeten geloven, dan hoeven we ons weinig aan te trekken van deze urgente en zeer actuele waarschuwingsboodschap. Het AD kopte ‘Nederland in top 10 minst corrupte landen’. De Volkskrant berichtte erover, meldde dat Nederland op plek 8 staat, en ging verder vooral in op de vooruitzichten voor de V.S. (plek 18) onder leiding van Trump (die belangrijke anti-corruptiewetgeving wil intrekken en duidelijk geen problemen heeft met belangenverstrengeling).
Ik moest denken aan dat lijstje dat viral ging eind december, dat liet zien hoe Nederland scoort op allerlei rankings – plaats 7 voor BNP, plaats 2 voor koopkracht, plaats 4 voor gelukkigste kinderen, etc. De samensteller concludeerde dat “we leven in één van de beste landen op deze planeet”. Plaats 8 op de corruptie-index? Prima! We hebben gewoon een waanzinnig gaaf land!
Nu zal ik niet ontkennen dat er maar weinig landen zijn waar ik liever woon dan Nederland, maar dat ons fijne landje goed scoort op allerlei lijstjes wil nog niet zeggen dat het dan allemaal perfect is. Een goede score op een index heeft op zijn minst ook te maken met het feit dat zoveel andere landen het zo bar slecht doen.
Taboe
Want het beeld dat Nederland zo goed als corruptie-vrij is, klopt misschien niet. De Nederlandse afdeling van Transparency International gaat op hun website in op de Nederlandse situatie:
Opvallend is dat Nederland tot de groep sterkst dalende landen van dit jaar behoort en het in deze groep het enige westerse land is dat zo een sterke afname in score op de index laat zien.
De daling komt vooral doordat ons anti-corruptiebeleid een slechte beoordeling krijgt. Het anti-corruptiebeleid blijft onderontwikkeld omdat Nederland zichzelf beschouwt als een corrupt-vrij land: we spreken wel over ‘fraude’ en het bevorderen van integriteit en transparantie, maar het benoemen van ‘corruptie’ is taboe, zo signaleert een denktank. Kleine corruptie komt wel boven tafel, maar megazaken door hoge bestuurders, laat staan structurele vormen van machtsmisbruik, blijven buiten zicht.
De regering is weinig proactief in het voorkomen van corruptie, en er wordt weinig onderzoek gedaan naar mogelijke corruptiepraktijken. Enkele jaren geleden concludeerde de Group of States against Corruption (GRECO) van de Raad van Europa dat de controle op corruptie vooral reactief is en afhankelijk van onthullingen door de media. ‘De hernieuwde aandacht [in de jaren ’90, red] voor corruptie in Nederland mag voor een belangrijk deel op het conto van de onderzoeksjournalistiek worden geschreven’, schrijft ook criminoloog Hans Nelen. (Terwijl ik dit stukje tik kondigt Van der Steur zijn aftreden aan, volgend op een nieuwe onthulling van een journalist over de bonnetjesaffaire, dat eerder aan het licht kwam dankzij een andere journalist.)
Vicieuze cirkel
Genoeg redenen om de waarschuwingsboodschap van Transparency International ook op onszelf te betrekken. Want hoewel Nelen niet denkt dat corruptie hier een structureel en groot probleem is, zijn er wel risicofactoren, bijvoorbeeld het feit dat allerlei gedrag dat strikt genomen geen corruptie is maar daar wel ‘dicht tegen aankruipt’, zoals vriendjespolitiek, belangenverstrengeling en collusie, ‘meer dan incidenteel voorkomt’. Ook TI Nederland roept op om corruptie serieus te nemen, ‘juist in een klein land, met het poldermodel, vergaande publiek-private samenwerking en het actief bevorderen van het dragen van verschillende petten’. Volhouden dat we een corrupt-vrij land zijn, terwijl we het eigenlijk niet weten, lijkt me een extra risicofactor.
Bovendien zijn alle ingrediënten van de vicieuze cirkel die Transparancy International beschrijft ook in Nederland aanwezig: toenemende sociaaleconomische ongelijkheid, die gepaard gaat met een concentratie van macht bij de ‘globaliseringswinnaars’ en een financiële elite die vooral goed voor zichzelf zorgt, en groeiende onvrede onder hen die het gevoel hebben dat ze geen macht meer over hun eigen leven hebben. Toenemende ongelijkheid zal corruptie waarschijnlijk vergroten, legt Matthijs Rooduijn hier uit, omdat de rijken steeds meer te verliezen hebben bij een eerlijk democratisch proces, en steeds meer middelen krijgen om het proces te beïnvloeden, waardoor de invloed van de armen verder zal inboeten, en de kloof groter zal worden – en daarmee weer de onvrede, etc.
En ook hier voedt een populistische leider die onvrede en spint er garen bij. ‘Ach, plek 5, plek 8, wat maakt het uit?’ Het maakt uit. Al was het maar omdat de meest ondemocratische en niet-transparante partij weleens de grootste zou kunnen worden.
Reacties (15)
waarmee we passen in het algemene patroon dat dit jaar de meeste landen dalen op de index.
Tja dat is nogal nietszeggend als het puur gaat om een rangschikking van evenveel landen, dat kan ook gewoon betekenen dat één land hard gestegen is.
Dan horen er zeker vele populistisch leiders tot wat anders dan de elite:
Zo maar 2 van de vele berichten nummer 1 en
nummer 2
Wat meer op personen toegespitst:
Marjolein Faber (PVV)
Maar eerlijk is eerlijk:
De VVD is koploper.
;-)
@1: Dat slaat niet op de rangorde ten opzichte van elkaar, maar op de index zelf, die van 0 tot 100.
@3: Maar dat staat nogal los van de rankings, waar het eerste deel van de zin over gaat. Ik ben met #1 eens dat de zin in deze opbouw heel erg nietszeggend is (sterker nog, ik wilde dat al neertypen toen ik #1 las).
Ik zie dat ik het wat verwarrend heb opgeschreven. Voor de volledigheid (en hopelijk duidelijkheid): de indexscore (0-100) is voor NL verslechterd, van 87 naar 83. Voor de meeste landen is de indexscore verslechterd. In de ranking, die daar inderdaad enigszins los van staat, is NL gezakt van plek 5 naar plek 8.
Hier is de hele tabel te vinden met indexscores van de afgelopen 5 jaar en de ranking in 2016: http://www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2016#table.
Het hele stuk van Gwen is gebaseerd op het drijfzand van meningen, met name de gemiddelde mening over ’s lands corruptie. Die mening is niet alleen afhankelijk van persoonlijke ervaringen maar ook van die van anderen en van wat de media erover berichten. Veelzeggend is dan ook dit:
Zou het misschien kunnen dat aandacht voor corruptie de beoordeling van de mate van corruptie beïnvloedt? Dit is een retorische vraag.
De daling in de rangorde van minst corrupte landen zou dus zomaar een correctie kunnen zijn op een (veel) te positief beeld dat bij Nederlandse burgers bestaat van de mate waarin de publieke zaak door private beïnvloeding en privaat geld wordt gestuurd. We zien het niet, omdat het goed wordt verborgen achter fraai klinkende Engelse woorden als “lobby”.
Eén voorbeeld van corruptie op werkelijk epische schaal is de windturbinelobby die het gepresteerd heeft voor tientallen miljarden te cashen over de ruggen van de consument. Als na een aantal jaren duidelijk wordt hoe dit precies is gegaan, zul je zien dat de beoordeling van de corruptie in Nederland nog een stuk ongunstiger kan.
Goed artikel, dank je, dit onderwerp verdiend meer aandacht dan het nu krijgt. Ik ben net begonnen in het boek van Janin Wedel, over wat zij de ‘nieuwe corruptie’ noemt. Moet het meeste dus nog lezen, maar zij beschrijft dat het tegenwoordig niet meer gaat om wat wij standaard als corruptie beschouwen (onder de tafel, voor geld iets regelen, omkoping, etc) maar dat het gaat om volkomen legale praktijken. Denk aan de brievenbusmaatschappijen in Nederland, de manier waarop bedrijven de politiek sturen en naar hun hand zetten, de manier waarop ‘marktwerking’ wordt gebruikt voor zelfverrijking en uitbuiting enz. Het boek behandelt natuurlijk voornamelijk internationale en voor Amerikaanse schandalen, maar er is vast ook veel over ons land en Europa te vertellen. Gelukkig zijn hier nog veel goede journalisten die daar aan werken.
Zie https://www.youtube.com/watch?v=oZnsRnH0LFk Hier spreekt Janin Wedel over haar boek. Saillant detail: in veel van de moderne corruptie herkent ze praktijken die zie in de jaren tachtig in communistisch Polen heeft meegemaakt.
[edit: link er expliciet in gezet. Begrijp niet waarom het niet werkt.]
@7: @8, is er geen sprake van ene glijdende schaal van corruptie. Omkoping is duidelijk corruptie, maar gebruik maken van je politieke netwerk om bijvoorbeeld het lage bijtellingstarief voor elektrische en hybride auto’s te regelen, terwijl dit qua uitstoot nauwelijks iets heeft uitgemaakt, maar wel miljarden heeft gekost, is dit niet iets dat op corruptie lijkt.
@8: die windmolens waren ontontkoombaar, maar wellicht dat er efficiëntere middelen waren om de uitstoot van CO2 te verminderen
@7: Ik vind het niet zo verstandig om die dingen als corruptie te duiden. Dat zorgt voor begripsverwarring, en dat zorgt ervoor dat mensen zich kunnen verliezen in eindeloze semantische loopgravenoorlogen zonder dat ze naar de inhoud kijken. We hebben al prima woorden voor de zaken die je noemt … je noemt ze zelf al.
@7 Bedankt voor de tip (hoewel de link niet werkt..). Ik lees hier dat Wedel ook kritiek heeft op de Corruption Index omdat die zich volgens haar te veel richt op de oude definitie (omkoping) en dus op kleine spelers, terwijl het moet gaan om de meestal legale praktijken van de ‘shadow elite’ die zich niet hoeven te verantwoorden – dit ook in reactie op @6 en @8.
http://www.corporatecrimereporter.com/news/200/janine-wedel-new-corruption/
Misschien dat beter anti-corruptiebeleid helemaal geen goed idee is, als het dan alleen maar over kleine corruptie gaat dan blijft de nieuwe corruptie nog steeds buiten beeld..
Ook op lokaal niveau is er in Nederland corruptie genoeg, om daar achter te komen moet je toevallig iemand tegenkomen die je met wat anekdotes een inkijkje geeft in hoe dat soort dingen in zijn werk gaat.
Een aannemersbedrijf dat een rotonde aanlegt zonder enige wegenbouwkundige ervaring bijvoorbeeld, en dat dan ’toevallig’ ook de huizen van de verantwoordelijke portefeuillehouders in de gemeenteraad een beurt geeft. Kun je bewijzen dat dit samenhangt? Nee. En geen onderzoeksjournalist gaat er op zitten.
De plaatselijke krant dan? Ah, volgend voorbeeld:
Een lokaal krantje dat met terugwerkende kracht een advertentie vervalst, zodat de burgemeester voor de rechtbank vol kan houden dat een huis van een of andere lokale stichting dat bij verkoop aan hem werd gegund, ook daadwerkelijk ‘onder gunning’ werd aangeboden. (Werd me verteld door de andere belanghebbende, die de aankoop aanvocht, omdat hij een hoger bod had uitgebracht. Hij had de originele advertentie destijds bewaard, maar dat werd door de rechter van tafel geveegd.)
Achter de schermen wordt er een hoop bedisseld dat het grote publiek nooit te horen krijgt.
@11: Er zijn twee Joepen Dohmen.
Een emeritus filosoof en een onderzoeksjournalist. Van de laatste leest De Vriendenrepubliek als een jongensboek en behandelt precies dat soort zaken. De bedisselaars zijn door dit soort publicaties wel een stuk …ehm.. “professioneler” geworden, maar zeg niet dat geen enkele journalist erop gaat zitten. Als je met een dergelijke uitpluizerij bezig bent kun je dat immers pas aan de grote klok hangen als je klaar bent.
@9: Zoals je zelf schrijft: het is een strijd om woorden. Daarom zorgen de genen die er van profiteren dat ze daar niet op gepakt kunnen worden. Alles is legaal. Er gebeurt niets onwettigs. Handig toch?
@13: Ja, maar iets corruptie noemen maakt het nog niet illegaal. Sterker nog, iets corruptie noemen dat dat niet is maakt het moeilijker om het illegaal te maken, aangezien je dan eerst moet gaan disussieren over of het wel corruptie is.
@14: Als je zegt ‘iets corruptie noemen dat dat niet is’ kan ik je niet volgen. Dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn, en dat doe ik dan ook niet.
Wat legaal is of niet is niet het punt – daarin heb je gelijk. En ja, dan moeten we discussiëren over wat corruptie dan wel is.