Bijna 60 jaar na het verschijnen van Silent Spring luiden experts nog steeds de noodklok over het afnemen van de biodiversiteit en uitsterven van soorten. Terwijl de oplossing er al lang ligt.
Er heerste een verontrustende, doodse stilte. De vogels, waar waren ze gebleven? De voedertafels in de tuinen bleven onbezocht. De weinige vogels die nog gezien werden, waren stervende, trilden en konden niet vliegen. Het was een lente zonder lentestemmen.
In haar befaamde boek Silent Spring schetst biologe Rachel Carson een stadje in de toekomst, waar alle vogels zijn verdwenen door het grootschalige gebruik van chemische middelen. Het boek komt uit in 1962 en slaat in als een bom. Als één van de eersten toont ze aan hoe een enkele chemische stof een heel ecosysteem kan verwoesten, met dodelijke gevolgen voor planten en dieren. Milieukundige dr. Jerry van Dijk (UU): “Ik kon het boek niet in één keer doorlezen. Als ecoloog houd ik me bezig met biodiversiteit en de invloed van dit soort stoffen daarop. En als je dit boek leest met de kennis van nu… ik kreeg er buikpijn van.” In zijn lezing ‘Silent Spring‘ laat hij zien waarom Carsons boek iconisch was, en dat we desalniettemin weinig lijken te hebben geleerd. “De oplossingen zijn er wel, maar we gebruiken ze niet.”
DDT als wondermiddel (en de eerste dode vogel dient zich aan)
Om die immense impact van Silent Spring te begrijpen moeten we even terug naar Carsons tijd. De Tweede Wereldoorlog is net ten einde en de ontwikkeling van technologie neemt een grote vlucht. Eén van die nieuwe uitvindingen is DDT, een bestrijdingsmiddel dat in de oorlog effectief is gebleken om ziekten onder soldaten te voorkomen. Vlektyfus bijvoorbeeld, een fatale ziekte verspreidt door luizen. Na de oorlog wordt het middel veelvuldig aangeprezen in huishoudens: een flinke spuit bestrijdingsmiddel onder je oksel, in je haar of geïmpregneerd in het behang van je kinderkamer, daar kijkt niemand gek van op. Ook in de landbouw wordt het middel grootschalig ingezet om invasieve soorten te bestrijden. Met de toename van wereldhandel komen namelijk niet alleen steeds meer producten uit verre landen, ook exotische insecten liften mee.
Als de Japanse kever vervolgens ook in Amerikaanse gemeenteparkjes opduikt wordt onaangekondigd een hele woonwijk ondergespoten met DDT. Twee dagen later liggen de tuinen vol dode vogels, en vertonen katten en honden ernstige ziekteverschijnselen. Carson, die op dat moment voor de US Fish and Wildlife Service werkt, begint deze impact zorgvuldig te documenteren. Ze schrijft grote bladen aan om een artikel te publiceren, maar niemand wil het hebben. De chemische industrie is immers nog steeds één van de grootste afnemers van advertenties. Dan begint ze aan haar iconische boek: Silent Spring.
Hoe microdeeltjes de voedselketen binnendringen
Met vele voorbeelden onderbouwt Carson dat het effect van bestrijdingsmiddelen veel groter en schadelijker is dan gedacht. Zo omschrijft ze hoe het ineens stil wordt op het Amerikaanse Crystal Lake, dat ooit zo bekend stond om haar vele futen. Ze laat zien hoe een schijnbaar ongevaarlijke concentratie van DDT in het water grote gevolgen heeft, doordat het zich ophoopt in het vet van dieren. Plankton slaat de stof op, vissen eten het plankton, grotere vissen eten de kleinere vissen, en de fuut tenslotte krijgt een enorme dosis binnen. Zo zorgen kleine deeltjes in het water voor grote problemen bovenin de voedselketen. Dit proces wordt biomagnificatie genoemd.
Niet alleen laat Carson zien hoe de bestrijdingsmiddelen effect hebben op dieren, ze toont ook aan hoe het de gezondheid van de mens schaadt en onder andere kanker veroorzaakt. En als genadeklap betoogt ze dat het beoogde doel vaak helemaal niet wordt bereikt met DDT: exoten die bestreden worden komen vertienvoudigd en resistent terug. Als het boek in 1962 uitkomt staat de wereld op zijn kop. De industrie begint een tegenoffensief, maar uiteindelijk is er geen ontkomen aan. In 1972 wordt DDT van de markt gehaald in de VS en in 2001 gaat het middel wereldwijd in de ban, het mag alleen nog gebruikt worden als noodmiddel om de malariamug te bestrijden.
Eind goed, al goed?
“Alle middelen verwant aan DDT zijn nu wereldwijd verboden. Het wrange is: we vinden ze nu steeds nog overal terug in de natuur,” zegt Van Dijk. En hoewel het gebruik van chemische bestrijdinsgmiddelen in Nederland sinds de jaren 80 is gehalveerd zijn de concentraties op veel plekken nog steeds te hoog. In de bollenstreek, waar veel bestrijdingsmiddelen worden gebruikt, winnen we ook ons drinkwater. Ook daar blijken chemische stoffen in te zitten. Van Dijk: “Het lijkt wel alsof we de les die Carson ons wilde leren vergeten zijn. We zetten op grote schaal stoffen in waarvan we geen idee hebben wat voor effect ze gaan hebben op lange termijn.” We zijn zo effectief geworden in het bestrijden van insectenplagen, dat vogels nu doodgaan van de honger. Wetenschappers waarschuwen voor een tweede ‘silent spring’, waarin vogels dit keer indirect het slachtoffer zijn.
Boeren die het anders doen
Het goede nieuws is dat volgens Van Dijk er nu al veel innovatieve oplossingen zijn. Als milieuwetenschapper is hij zich gedurende zijn carrière steeds meer gaan verdiepen in alternatieven voor de huidige intensieve landbouw. Daar komt hij steeds meer boeren tegen die het anders doen. Die aan natuurlijke plaagbescherming doen bijvoorbeeld, door loopkevers aan te trekken (eten 1000 bladluizen per uur!) of lieveheersbeestjes. Een andere oplossing is strokenteelt, of het zelfs helemaal door elkaar heen zetten van planten, waardoor het veld voor de insect geen gespreid bedje met eten meer is. En tot slot de laatste innovatie, die nog in de kinderschoenen staat: het versterken van de natuurlijke afweer van planten door de goede bacteriën in de bodem rondom de wortels van de plant te bevorderen. “Een soort Yakult voor planten.”
Innovatieve ideeën genoeg dus, hoe het anders kan. Waarom verandert er dan niks? Het aandeel biologisch geproduceerd eten in Nederland schommelt nog steeds rond de 3%. De zwakke schakel in het systeem zijn wij, de mensen. Het is moeilijk een hele keten in één keer te veranderen. De boer wijst naar de consument, die wijst naar de supermarkt en die wijst naar de overheid. Daarom kijkt Van Dijk niet meer alleen naar veranderingen in ecosystemen, maar ook naar het veranderen van mensen. Hij bezoekt boeren met boeren, gaat op gesprek bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en pleit voor een grote omwenteling. “Een stip op de horizon is niet genoeg, de overheid moet ook de juiste randvoorwaarden scheppen en die vervolgens niet elke vier jaar veranderen.”
Om een conservatieve sector te vernieuwen moet je hard ploegen. Dat begint, zoals Carson liet zien, misschien wel met het aanwakkeren van een verwondering voor de natuur, zo illustreert Van Dijk met een anekdote: “Ik werkte in Zeeland met een groep boeren die met bloeiende akkerranden bezig waren. Ik stond met een van die boeren te praten in een akkerrand toen ineens een kever opdook die daar sinds de jaren 60 niet meer was gezien. De boer bloeide helemaal op, en de lokale krant werd direct geïnformeerd!”
Verdere lezen/kijken?
Tijdens de lezing kwamen een aantal tips voorbij die we jullie niet wilden onthouden.
- Kijk hier de hele lezing van Jerry van Dijk terug en hoor meer over de veranderingen die nodig zijn in de huidige landbouwsector.
- Bekijk de site van Herenboeren, een beweging die coöperatieve boerderijen opzet waar je als consument ook eigenaar bent.
- Kijk The Biggest Little Farm op Netflix, over een boerenbedrijf dat het anders aanpakt en de natuur zijn werk laat doen.
- Op natuurgedreven.nl kun je meer lezen over boeren die het anders doen, welke hindernissen zij ondervinden en wat succesfactoren zijn.
- En tot slot vind je hier een artikel van o.a Jerry van Dijk over waarom een grootschalige verduurzaming in de landbouwsector nog steeds ontbreekt. Wat is ervoor nodig om dat mogelijk te maken?
Dit artikel van Nienke de Haan vershceen eerder bij Studium Generale Utrecht.
Reacties (30)
Een aantal jaar geleden werden EKO producten als luxe producten gezien. Supermarkten zetten er toen een flinke marge op, waardoor ze duurder werden t.o.v. de minder milieuvriendelijke producten. Geen idee of dat nu nog zo is, maar ik verwacht van wel. Biologisch/EKO is daarmee minder bereikbaar voor grote groepen mensen dan nodig.
@1 EKO producten zijn ook luxe producten.
Intensieve landbouw is uitgevonden om per HA zoveel mogelijk monden tegen een redelijke prijs te voeden. Zaken als planten door elkaar heen zetten is leuk kneuterboeren, maar dat is meer werk voor minder opbrengst. En boeren kiezen ook echt niet voor dure bestrijdingsmiddelen en kunstmest als een gratis kevertje hetzelfde resultaat levert.
Wil je biologisch boeren, dan moet je dus kiezen uit meer grond voor landbouw gebruiken of een afname van de bevolking, alle 3 tegelijk gaat niet. De prognose is dat de bevolking de komende 10 jaar nog eens met een miljoen toeneemt, dus blijft over nog meer grond ontginnen of nog intensievere landbouw, kies maar. Je kan ook nog eigen volk eerst doen en mensen in het buitenland laten verhongeren, maar dat is de nationalistische oplossing, wereldwijd blijft het dilemma bestaan.
En dan laat ik de prijs maar even buiten beschouwing als je Aldi prijzen naar Ekoplaza prijzen optrekt krijg je een file bij de voedselbank.
@2 de laatste keer dat ik bij ekoplaza was, had men boontjes uit Egypte, groente uit Zuid Amerika.
Toen ben ik omgedraaid en gegaan. Onbespoten maar de halve wereld over getransporteerd is een farce.
Wat is het probleem? Het gif of de giftige industrie? Voor het gif zijn misschien wel alternatieven te vinden. De wetten en praktijken van de industrie zijn moeilijker te veranderen.
@2: dat iets veel kost, betekent niet dat het een luxe is.
Sommige medicijnen kosten 10-duizend euro per maand.
Als insekten uitsterven, geeft dat gevaar voor de voedselproductie, want dan moeten we met de hand appelbomen gaan bestuiven. Of met een machine, maar dan is een bij echt goedkoper.
Zolang de prijs van een woning veel hoger is dan de kosten om hem te bouwen, moet het mogelijk zijn om de prijs van voedsel te verhogen.
Als mensen meer aan voedsel uitgeven en minder aan hun hypotheek, kan de boer extra personeel inzetten.
Ik denk dat voor mensen met een laag inkomen een oplossing geboden worden moet. En ik vind dat de overheid dat kan.
@5: Overigens vind ik leuk te lezen dat een boer blij wordt als een zeldzame kever naast zijn akker verschijnt.
Ik denk dat veel boeren wel hun best willen doen, maar last hebben van goedkoop geproduceerd voedsel.
Die pensionado’s die royaal met roundup in de weer zijn en zich dan verwonderen dat de viooltjes het niet doen.
@3: Of peultjes, die over het hongerende Darfur zijn gevlogen.
@5: Zo bezien zou ook het afschaffen van de HRA goed zijn voor de eco-biotoop.
@3: Wat is je probleem met eten van ver weg? Alleen als ze met het vliegtuig vervoerd worden maakt het uit, maar dat is slechts bij een kleine minderheid van de producten het geval. Hoe er geproduceerd wordt is vele malen belangrijker. Je kan beter milieuvriendelijk geproduceerd voedsel van ver weg halen dan milieu-onvriendelijk geproduceerd voedsel van dichtbij.
@5: LR snijdt serieuze issues aan, waar wat langer over nagedacht kan worden door voorstanders van biologische landbouw:
– Voor biologische teelt heb je meer grond nodig voor dezelfde opbrengst.
– de voedselproductie moet sterk omhoog de komende decennia, om de stijgende wereldbevolking en (hopelijk) stijgende welvaart bij te benen.
– lage voedselprijzen zijn een belangrijke pijler onder toenemende gezondheid welvaart wereldwijd. Het is wel degelijk onwenselijk dat goed en gezond eten duur is. Voor de Nederlandse armen zal het wel loslopen, die zijn niet degenen die uiteindelijk achter het net vissen.
Natuurlijk is de schade die de intensieve landbouw aanricht aan onze planeet een enorm probleem. Alle oplossingen hiervoor gaan echter gepaard met trade-offs, aangezien het huidige systeem ons ook veel brengt. Het is belangrijk deze niet onder het tapijt te vegen.
@8: ”Voor de Nederlandse armen zal het wel loslopen, die zijn niet degenen die uiteindelijk achter het net vissen.”
Binnen Nederlandse verhoudingen wel. Een unileverpoeiertje met een smaakje uit het onderste schap valt niet onder ‘goed en gezond eten’.
Mondiaal gezien moet simpelweg de bevolkingsdruk terug naar pak ‘m beet maximaal vier miljard. Waarbij één Amerikaan meer gewicht in de schaal legt dan tien Haïtianen.
Bizar hoeveel anderszins intelligente, empathische mensen denken dat dit wenselijk zou zijn, laat staan dat dit tot de mogelijkheden behoort.
We gaan eerst naar ca. 10 miljard mensen voordat de wereldbevolking zal pieken, dat is waar we de komende decennia mee moeten dealen.
@7: Het afschaffen van de Hypotheek-rente-aftrek zou inderdaad ertoe leiden dat huizenprijzen dalen.
Dan gaat er minder geld (rente) naar banken, en blijft meer geld over voor andere dingen.
@8: U noemt een paar serieuze dingen.
Voor biologische teelt hebben we waarschijnlijk meer grond nodig, maar op dit moment wordt veel voedsel verspild.
Ik denk dat met name de varkensteelt een vorm van voedselverspilling is, want er komt minder voedsel uit dan erin gaat. (we hebben evenveel varkens als mensen in Nederland).
Voor een koe of geit geldt dat niet altijd, want niet overal waar gras groeit, kan graan groeien.
Er valt dus nog een hoop efficiënter te produceren, zonder meer gebruik van gif. Als de wereldbevolking stijgt, is vermindering van de veeteelt misschien noodzaak – zelfs als de akkerbouw intensief blijft.
Ik ben met u eens dat voor de armen lage voedselprijzen belangrijk zijn.
Van de andere kant maakt het dumpen van voedsel (overschotten die in de EU met subsidie geproduceerd zijn) het leven van Afrikaanse boeren moeilijk.
Er zijn ook landen die, om die reden, gratis voedselhulp weigeren.
@11: Ik ben het er mee eens dat we de nadelen van de huidige landbouw moeten proberen te verminderen, en biologische landbouw kan daarbij behulpzaam zijn. Als we maar niet denken dat dit een simpele oplossing is zonder nadelen.
Over het varken, mijn beeld is juist dat juist het varken nog een belangrijke rol heeft in de duurzame landbouw, aangezien ze voedselresten eten, terwijl juist de koe grote verspillers van grond en voedsel zijn. Uiteraard niet op het niveau van de huidige intensieve varkenshouderij. Uiteindelijk zal toch maatwerk nodig blijven.
(De hypotheekrenteaftrek is de afgelopen jaren beperkt, en zal nog verder beperkt worden. Zijn de huizenprijzen gedaald? Door de lage rente gaat er al relatief weinig geld naar de banken, maar doordat er een chronisch huizentekort is, leidt dit alleen maar tot juist hogere huizenprijzen. Ook hier geen simpele oplossingen).
@12:
Voedselresten? in welke eeuw zit ‘jouw beeld’? Ze eten akkers vol met granen, bonen en dan nog geimporteerde soja. (Ik heb voor een varkensboer gewerkt.) Weliswaar minder per kilo vlees dan met runderen, maar nog altijd flink wat. Ook veel waterverbruik voor die sector en niet te vergeten de minder goede mest voor die duurzame landbouw. Die willen juist de stalmest van de runderen, met stro vermengd en niet de sproeipoep.
De westerse wereld moet van z’n banale vleesconsumptie af. Het moet minder en dat kan ook. Dan blijft er ruimte over voor de welvaart- en bevolkingstoename in andere landen. Dan blijft er ruimte over voor voedselgewassen voor mensen(!) Maar dan nog: Nederland, of welk ander land hoeft niet in z’n ééntje de wereld te voeden omdat ze het zo efficient kunnen. Laat iedere regio lekker zelf efficient zijn en dan verkloot je niet je eigen biosfeer met je hyper-efficiente agrosector. Maar kennis is niet wat Nederlandse boeren willen exporteren, omdat producten meer opleveren.
En dan kom je aan bij wat boeren beweegt. Hoe ze geld verdienen. In het gemeenschappelijk landbouwbeleid (EU) en de markten die ze/we hebben gecreeerd, is dat schaalvergroten vaak de enige manier om winst te kunnen maken. Dat is waarom er minder boeren komen met meer dieren, meer hectares. De boeren die nu omschakelen naar duurzaam zijn hoogstwaarschijnlijk zij die voor de keuze stonden om te stoppen (omdat ze niet groot genoeg waren) of het anders doen. Een eerlijker prijs voor wat de boer produceert in plaats van marktprijzen die internationaal zijn gelinkt, had alles kunnen voorkomen. Het kan allemaal nog steeds.
@13: De zin erna: ‘uiteraard niet op het niveau van de huidige intensieve veehouderij’.
Op dat punt zijn we het dus niet oneens.
Maar als Nederland het niet doet, moet het ergens anders, en daar zijn ook kwetsbare natuurgebieden. Deze manier van redeneren heeft een hoog nimby gehalte.
In de praktijk betekent ‘niet in Nederland’ ook nu ook vaak ‘minder efficiënt’, dus met netto meer schade.
Dat betekent niet dat we in Nederland de huidige schade door de intensieve landbouw maar moeten accepteren, als we onze ogen maar niet sluiten voor de voordelen van het systeem.
Een van de grote voordelen van het gesleep met voedsel is goed, goedkoop en gevarieerd eten voor een steeds groter percentage van de mensen. Het idee dat boeren niet mogen exporteren is het paard achter de wagen spannen.
@12: De hypotheekrenteaftrek heeft inderdaad weinig effect als er nauwelijks rente geheven wordt.
En als de rente laag is, kunnen mensen een hogere hypotheek nemen.
De beperking van HAR stelt bij mijn weten niet heel veel voor:
– de HAR mag 30 jaar duren
– de HAR geldt niet voor een tweede huis
De meeste mensen hebben maar 1 huis, en betalen hun lening in een jaar of 30 af.
Verstandig zou zijn de HAR langzaam helemaal af te bouwen.
mijn suggestie is:
Mensen die al HAR hebben, houden die nog 30 jaar.
Mensen die volgend jaar een hypotheek nemen, krijgen 29 jaar HAR.
enz.
@14: Ik zeg niet dat er niet (ook) voor export geproduceerd mag worden. Het is nu alleen totaal niet in balans in NL. En dat is de reden waarom jouw nimby retoriek ook niet opgaat. Je doet alsof elk land, elke regio zodra ze de NLse methoden gebruiken allemaal meteen dezelfde soort aanslag plegen op hun omgeving als wij hier. Onzin. Dat gebeurt alleen maar als ze het doen op hetzelfde kleine stukje grond en tevens als ze ook meteen 140 landen gaan bedienen met hun export. Onwerkelijk.
Het is gewoon een kwestie van spreiden. Nederland is extreem in vele opzichten.
@15: Je onderschat hoezeer deze maatregelen al gezorgd hebben voor de verlaging van het bedrag dat aan hypotheekrenteaftrek betaald wordt. Daarnaast vergeet je dat ook het aftrekpercentage stapsgewijs wordt verlaagd, bovendien is dit onlangs versneld.
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huis-kopen/vraag-en-antwoord/recht-op-hypotheekrenteaftrek#:~:text=Afbouw%20hypotheekrenteaftrek%20voor%20hogere%20inkomens,In%202020%20is%20dat%2046%25.
Natuurlijk is het mogelijk en wellicht wenselijk om sneller/meer af te bouwen. Maar we moeten niet doen alsof de huidige hypotheekrenteaftrek nog hetzelfde probleem is als voor 2012.
Reden voor optimisme op dit vlak zit ook in de dynamiek: het zal een stuk makkelijker zijn om de hypotheekrente-aftrek nog verder te beperken, dan dat het was om de eerste beperking er door te krijgen. Bovendien, dit heeft een zodanige impact op de financiën van huishoudens dat er allerlei negatieve effecten zijn, die te groot worden als je dit te snel en te abrupt beperkt. Dit beperkt de bandbreedte in impact van aanpassing van de hypotheekrente op korte termijn.
@17: Excuus, ik wist niet meer dat het aftrekpercentage verlaagd is.
Inderdaad kan de HAR niet op korte termijn afgeschaft worden.
Eigenlijk vind ik het verlagen van het aftrekpercentage al radikaler dan het korter maken van de termijn, omdat verlaging van het percentage ook gevolgen heeft voor mensen die nu al een hypotheek hebben.
@16:
Voor dezelfde productie gaat er dan dus méér natuur verloren, en worden de negatieve effecten van de landbouw uitgesmeerd over een groter gebied.
Ja, de Nederlandse landbouw zorgt voor grote problemen in Nederland. Maar laten we niet doen alsof de Nederlandse zandgronden internationaal gezien nou zo uniek zijn; wellicht is Nederland nu juist zo’n plek waar je aan intensieve landbouw kan doen. Want ergens moeten we toch dat eten produceren.
Spreiden is niet persé beter dan concentreren. Waarom is Europa meer bebost dan vroeger? Omdat we mensen en landbouw zijn gaan concentreren, waardoor er ruimte kwam voor ander landgebruik zoals bossen en natuur.
@19: ”Waarom is Europa meer bebost dan vroeger?”
Que?
@19:
Als je zoiets opschrijft, heb je dan zelf niet door dat dat kant noch wal raakt. Je haalt net een quote aan dat je met extreem weinig grond toch erg efficient kunt produceren. Als je dat concept ergens anders wil toepassen dan maak jij daarvan dat aldaar veel meer grond nodig is.
En met spreiden bedoel ik dat niet één land over-efficient werkt en de rest niet eens de interne markt kan bedienen. Je zou in Duitsland bijvoorbeeld wel een gebied kunnen kiezen waar dingen geconcentreerd en efficient gebeuren en de rest blijft dan onveranderd. Er hoeft 0 natuur te worden opgeofferd. Ik noem Duitsland omdat ze daar geen moeite hebben om dorpen met de grond gelijk te maken voor bruinkoolwinning. Niet om er bos te planten…
@19
Onder meer omdat het veevoer nu grotendeel van elders komt. Waarvoor dan weer veel meer bos wordt gekapt in bijvoorbeeld in het Amazonegebied dan er hier bijkomt.
Overigens is een deel van het bos dat er bij is gekomen commerciële bosbouw. In feite ook gewoon landbouw.
@19: [ Waarom is Europa meer bebost dan vroeger? ]
Welke “vroeger”?
De pest zorgde voor enorme aantallen dode boeren waardoor het land onbewerkt bleef en er opnieuw bossen gingen groeien. Daar profiteren we tot op de dag van vandaag van, ondanks alle ontbossing sindsdien.
@23: Ik hoef maar 100 jaar terug in de tijd:
https://www.wur.nl/nl/nieuws/Europa-nu-veel-groener-dan-100-jaar-geleden.htm
Dat is flinke herbebossing terwijl het aantal mensen geëxplodeerd is. Met dank aan intensivering van de landbouw.
@21:
Maar jij wil dit concept niet een op een elders toepassen, want dan is de schade vergelijkbaar als in Nederland. Jij wilt minder intensief, dus meer grond voor dezelfde productie.
Je doet alsof de nadelen van de Nederlandse landbouw verdwijnen/verminderen als we de landbouw verplaatsen, in plaats van dat de problemen slechts verplaatst worden en wellicht zelfs groeien.
Zoals Hans Custers laat zien, als we de problemen in Nederland verminderen betekent dat niet dat ze weg zijn.
@24: De schade zal alleen maar vergelijkbaar zijn als je vergelijkbare ratios gaat produceren. Dus vele malen meer dan je zelf nodig hebt. Je kunt met dezelfde middelen er ook voor kiezen om het minder intensief te doen, maar nog altijd een efficiëntieslag maken.
Dat is helemaal niet “dus”. Minder intensief is wel minder opbrengst. En op de Nederlandse manier is dat nog altijd meer dan wat er nu geproduceerd wordt.
Een eerste stap naar een oplossing lijkt me helemaal niet zo ingewikkeld: beleid dat de consumptie van dierlijke producten – waarvan de gemiddelde consument er veel meer dan genoeg binnenkrijgt – ontmoedigt en van plantaardig voedsel juist stimuleert. Voor de productie van vlees, eieren en melk is immers veel meer landoppervlak nodig dan voor aardappels, spinazie of boerenkool. Om maar wat te noemen.
Disclaimer: ik zeg dus niet dat iedereen veganist moet worden en dat alle kippen, koeien en varkens weg moeten. Wel dat het een stuk minder kan en dat we dan allemaal nog prima kunnen eten terwijl er voor de productie veel minder ruimte nodig is.
@26:
Juist. Dit. Schreef ik ook al bovenin (“De westerse wereld moet van z’n banale vleesconsumptie af. Het moet minder en dat kan ook.”) maar daar gaat niemand op en Cerridwen ontwijkt dat gewoon. Net als het feit dat ik voor een varkensboer heb gewerkt en al z’n akkers waar z’n veevoer groeide heb bewerkt en ik er toen al niet met m’n verstand bij kon hoeveel grond dat was. De boer in kwestie had overigens maar 400 varkens. Dat is in NL helemaal niks. Ik moet er niet aan denken hoeveel hectare er voor die NLse megastallen worden gebruikt.
Vleesvervangers worden steeds beter van smaak en steeds minder van soja en meer van bonen en granen gemaakt . Dat is goed nieuws.
Bij nader inzien had ik ook nog wel even op deze verdraaiing van mijn #22 kunnen reageren:
Want ik heb nergens beweerd dat de intensieve landbouw de problemen in Nederland vermindert. Dat geldt zeker niet voor de intensieve veehouderij. We hebben hier veel meer dieren dan we aankunnen, qua oppervlak aan landbouwgrond, of qua ecosysteem. Dat zorgt hier voor problemen en ook nog eens voor (nog grotere) problemen elders, omdat we zoveel voer importeren. Ofwel: een deel van de problemen exporteren we.
@14, @24: De nederlandse voedselproductie is al voor een groot deel naar het buitenland verplaatst (eigenlijk heeft #22 dit al gezegd), want met de maisvelden hier kunnen we niet 16 miljoen varkens voeden.
En voor de bijna 4 miljoen runderen importeren we ook voedsel.
@24: Overal meer bos in Europa… Maar in Nederland maar mondjesmaat. Van 8% in 1910, naar 10% in 1983, naar 11% in 2016.
[ Met dank aan intensivering van de landbouw. ]
Niet in Nederland dus. We zijn gewoon meer gaan exporteren van dezelfde grond of meer grond in de nieuwe polders waar ook veel bos is gerealiseerd.
Overigens zie ik veelal gesproken worden over “bossen” en niet over bomen. Ik ken veel boerderijen vanuit de jaren 60/70 die toen nog traditioneel door bomen en bosjes werden omgeven. Deels om de gebouwen tegen storm en wind te beschermen, deels om er brandhout en wilgentenen voor de mandenfabricage uit te halen.
Al die boerderijen zijn nu vrijwel kaal, op een paar laagblijvende boompjes na. Voor wegen geldt vaak hetzelfde.
Hoeveel bomen en boomoppervlak op die manier verloren gegaan zijn weet ik niet, maar het wordt volgens mij onderschat.