De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.
De naïviteit van de Nederlandse sociaaldemocratie kent een lange geschiedenis. Toen tijdens de roemruchte novembermaand van 1918 de revolutie door Europa waarde, dacht de leider van de Sociaal Democratische Arbeiderspartij, Pieter Jelles Troelstra, dat een democratische revolutie ook in Nederland mogelijk was. Zijn droom duurde niet langer dan een avond.
Bijna zestig jaar later won Joop den Uyl, minister-president van het progressiefste Nederlandse kabinet ooit, glorieus de verkiezingen. Hij vergat echter de zetels ter rechterzijde te tellen: CDA en VVD beschikten samen over een krappe meerderheid. Deze naïviteit had grote gevolgen: Den Uyl verloor de formatie en kwam nooit meer terug als premier.
Toen Wouter Bos vorig jaar het PvdA-congres meedeelde dat hij premier wil worden, sprankelde de naïviteit opnieuw. Realiseerde Bos zich de consequenties van zijn provocatie? Voor de Machiavellisten bij het CDA was dit in elk geval het sein voor een meedogenloze stop-Wouter-strategie.
Een paar maanden eerder had Hans Hillen, oud-politiek redacteur van het NOS Journaal en voormalig CDA-Kamerlid, de partijtop van het CDA al in een geheime notitie gewezen op de kwetsbaarste kant van Bos. Volgens Hillen had Bos een klassieke beginnersfout gemaakt: hij was te laat begonnen met de programmatische hervorming van de PvdA.
In Engeland heeft Labourleider Tony Blair na zijn verkiezing tot partijleider alle oude dogma’s herzien die zijn voorgangers nooit ter discussie hadden durven stellen. Bos heeft de methode-Blair nooit in volle omvang toegepast. Hij heeft zeker niet stilgezeten, maar het is hem niet gelukt een beslissing te forceren in het denken van de PvdA over de vergrijzing en de financiering van de AOW.
Dat, constateerde Hillen, was het grootste gevaar voor Bos, daar lagen dé kansen voor het CDA. In de PvdA sluimerde een gevaarlijk generatieconflict over de financiering van de AOW. De pre-babyboomers versus de post-babyboomers, of wel: de arrivés versus de nieuwkomers. Dus toen Marcel van Dam begin mei in zijn Volkskrant-column schreef dat hij met een eigen kieslijst zou komen als de PvdA de fiscalisering van de AOW doorzette, kon het CDA zijn fluistercampagne over de onbetrouwbaarheid van de PvdA-lijsttrekker in gang zetten.
Bos had de gemakzuchtige actie van Van Dam moeten aangrijpen om definitief af te rekenen met de laffe generatie van Nieuw Links. Die wentelt de kosten van de vergrijzing af op de jongere generatie en daarom is een nieuwe, solidaire, herverdeling dringend geboden.
Dat kost in eerste instantie wel populariteit, omdat onvermijdelijk verwarring ontstaat bij de oudere kiezers. Het is daarom de moeilijkste opgave voor een politiek leider, het cruciale toelatingsexamen voor een potentiële staatsman: durft hij het aan een ongemakkelijke koers uit te zetten, met een zeer noodzakelijke ingreep die een veel heftigere clash tussen generaties kan voorkomen?
Bos heeft die slag niet durven maken, daardoor verloor hij het initiatief en had hij de laatste weken onvoldoende weerwoord op het slimme linkse populisme van Jan Marijnissen en de retorische trukendoos van het CDA.
De laatste peilingen zijn trouwens hysterisch. Dit is mijn prognose voor de uitslag: CDA 43, PvdA 40, VVD 22, SP 20, GroenLinks 7, ChristenUnie 7, PvdV 4, PvdD 2, SGP 2, Eén NL 2, D66 1.
Felix Rottenberg
Columnist Het Parool en associate-redacteur VPRO Tegenlicht.
Reacties (22)
“Die wentelt de kosten van de vergrijzing af op de jongere generatie en daarom is een nieuwe, solidaire, herverdeling dringend geboden”:
Het wordt een beetje vermoeiend, al dat gezeur over die vergrijzing.
Doel van het de AOW via de overheid laten lopen was, dat mensen het dan niet zelf op konden maken (in die tijd was er ook nog een weekloon dat op vrijdagavond in zak van de kroegbaas verdween). Op een gegeven moment is de overheid zelf dat geld uit gaan geven, ze is dus gaan spelen met geld dat niet van haar was. Al met al: er is helemaal geen vergrijzing, er is alleen maar sprake van wanbeleid dat gecorrigeerd moet worden.
Overigens is dat hele vergrijzingsgezeur een mooie insteek -in het kader van privatisering en verzelfstandiging van de maatschappij- om er eindelijk eens een keer door te jassen dat ook de WAO voortaan door de burger zelf geregeld wordt, of verplicht door het bedrijfsleven opzij gezet wordt als een vorm van ‘overdraagbaar pensioen’. Dan kan de overheid er in ieder geval niet meer mee aan de haal gaan.
Hm dat was geen staaltje briljantie van Hans Hillen hoor. Dat kon iedereen al van verre zien aankomen, dus dat had geen geheime notitie hoeven zijn :-)
Weer een stompzinnige gebruik van Machiavelli, laat Rottenberg eens iets lezen van de uitvinder van de politicologie, bijv. de nieuwe vertaling van ‘Il Principe’. Mooie recensie daarvan Jan Blokker in NRCH van vrijdag jl.
Pardon? Met 14% oudjes nu naar 25% oudjes in 2030, en dat noem je geen vergrijzing? Wat, is het een ‘verzilvering’ of een ‘ver(ont)kalking’? Kom op zeg.
Hmm.. waar heb je het over? Er is sprake van een omslagstelsel, mind you.
@JSK Rottenberg bedoelt: wel of geen vergrijzing: de AOW moet op de schop.
Het is nu een verzekering voor het geval dat je onverhoopt ouder dan 65 wordt en geen pensioen hebt om van te genieten. Dat was zo toen het werd ingevoerd, maar tegenwoordig houdt iedereen er rekening mee dat hij of zij de 65 ruim overschrijdt.
Het is dus niet de vergrijzing (procentuele toename van het aantal ouderen), maar de toename in levensverwachting die de wens tot AOW-hervorming drijft.
Een beetje off topic: Balkenende zei gisteren in een overigens geweldig BBN-debat trots dat ouderen erop vooruit zijn gegaan en beweerde enkele minuten later weer glashard dat de “ouderen tax” misdadig zou zijn.
Van 14% oudjes naar 25% oudjes is nog steeds geen ‘vergrijzing’. Vergrijzing is de term die gebruikt wordt voor het ‘financiële probleem van het hogere ouderental’, niet een term voor dat ouderental zelf. Dus als ik zeg dat er geen vergrijzing is doel ik erop dat er in feite geen financieel probleem is, er is alleen sprake van een incorrecte (zowel praktisch als moreel) financiële handelswijze door de overheid.
Een omslagstelsel? Er wordt heel wat omgeslagen ja, dat klopt. Maar historisch is er wel degelijk sprake van dat de AOW aanvankelijk via de overheid is gaan lopen om te voorkomen dat het geld werd opgezopen in plaats van opzijgelegd, en op een gegeven moment is dat geld niet meer opzijgelegd maar ge-/misbruikt en meteen uitgegeven door diezelfde, ‘bewakende’ (*kuch*) overheid. En of je dat nou ‘omslagstelsel’ noemt of er een ander naamkaartje aan hangt: het blijft je reinste wanbeleid. Die geldstroom moet bij de overheid weg, dat is wel duidelijk: als ze het betaalde bedrag gewoon voor de betalers had bewaard en opzijgezet (zoals aanvankelijk ook gebeurde!!!) was er nu geen ‘financieel probleem’ aka ‘vergrijzing’ geweest.
Eh, nee, de term vergrijzing slaat toch echt op het grotere aantal ouderen. Volgens Van Dale:
ver·grij·zing (de ~ (v.))
1 stijging van de gemiddelde leeftijd vergroening
Maar als de pointe van deze column is dat Bos fouten heeft gemaakt omdat hij niet genoeg heeft afgerekend met dat gedeelte waar demografisch het zwaartepunt zou liggen, dan was ik het er toch al meer eens met de column van Schoo in de volkskrant die zei dat de teruggang van de PvdA helemaal niks te maken had met fouten van Bos, maar met een verbazende tegencampagne van Balkenende c.s. en een trits aan opiniepeilingen die bevestigen dat het geen zin heeft om te stemmen om Bos, dat Balkenende toch wel groter wordt en over rechts verder wil.
Niet dat ik ooit op ‘m zou stemmen hoor, maar Bos had het niet (veel) beter kunnen doen. Harder/vuiler in de tegenaanval op het CDA, misschien. Maar dat moet je dan wel willen.
@Prometeus:
Prometeus: dat komt op hetzelfde neer. Wil je er een wiskundig voorbeeld bij, of zie je het zelf al? ;-)
@TheRule:
Eén op de vier mensen voor jou in de rij bij de kassa heeft zijn fruit niet afgewogen of denkt dat je nog een brood met twee stuivers kan betalen, en jij noemt dat geen vergrijzing?
Er bestaat geen exacte definitie voor vergrijzing, naast de definitie dat men gemiddeld ouder is. En wanneer het percentage 65-plussers van 14 naar 25 gaat, is men weldegelijk gemiddeld ouder en kan je weldegelijk spreken over een ‘vergrijzing’.
Wellicht, maar ‘gebruikt voor’ en exacte betekenis is niet altijd hetzelfde.
Aangezien de financiele huishouding van de overheid voor een aanzienlijk deel onze financiele huishouding is – denk aan het betalen van belastingen – komt een ‘incorrecte financiele handelswijze’ van de overheid neer op een ‘financieel probleem’ voor ons. Je probeert een onderscheid te maken dat er niet is. Als de overheid schulden maakt om de AOW-overeind te houden, komt dat op ons bord.
Hmm.. ik denk dat je dingen door elkaar haalt. In het geval van de AOW worden er (volgens mijn kennis) elk jaar premies betaald die volledig worden omgeslagen naar de AOW’ers van die tijd. Er is geen sprake van misbruik van AOW-gelden, want de overheid legt het niet opzij maar geeft het direct uit.
Volgens mij praat je nu onzin. Bron!
Dank je Jaap. :D
Belangrijke reden voor de achteruitgang van de PvdA is volgens mij het ‘winners motief’. Omdat de media al weken een achteruitgang van de PvdA aankondigt, zullen veel zwevende kiezers niet voor de PvdA kiezen. Men hoort graag bij de winnaars, niet bij de verliezaars.
Ook ben ik van mening dat de PvdA niet fel genoeg gereageerd heeft op de WAO plannen. Allerlei belangengroepen komen met opmerkingen over de WAO plannen en Hypotheekrente aftrek. Echter die opmerkingen zijn niet gebaseerd op het werkelijke plan, maar maken stemming tegen de PvdA. Als je kijkt naar de argumenten, blijkt meestal dat men stemming maakt ipv feiten te hanteren. Daardoor raken veel ouderen en huizenbezitters zenuwachtig, terwijl de originele plannen hen helemaal niet zouden raken, krijgen ze dat idee nu wel. PvdA had hier duidelijker in moeten zijn, en niet zoveel twijfel moeten laten zaaien.
@9 Dat komt niet op hetzelfde neer. Er is zeker mate van overlap, maar de “vergrijzing” (mooie analyse @6) komt niet alleen omdat we ouder worden maar vooral omdat onze bevolkingsopbouw geen piramide-vorm, maar een urn-vorm kent, waarvan de verdikking steeds verder naar boven schuift.
Het is dus vergrijzing = (toename levensverwachting)*(onevenwichtige bevolkingsopbouw). Zo wiskundig genoeg? De discrepantie tussen de opzet van de AOW en de manier waarop we hem “gebruiken” komt vooral door het eerste, de roep om financiele maatregelen door het tweede. Andersom geredeneerd: als al onze ouders gemiddeld 4 ipv 2 kinderen gehad hadden, dan was er geen vergrijzingsprobleem, maar dan was de AOW nog steeds onrechtvaardig ingericht. Zie ook definitie @7.
@11 Sluit mooi aan bij Mei Li Vos’ opmerking over Verhagen, om maar even een naam aan je betoog te hangen.
In mijn ogen is de grootste fout van Wouter Bos geweest om iedereen te vriend te willen houden. Aan de ene kant de klassieke socialistische achterban van vutters, vakbondslieden (o.k. dat is bijna hetzelfde) en blue collar workers (we tornen niet aan de AOW). Aan de andere kant de jonge gezinnen met kinderen (gratis kinderopvang). Tegelijkertijd proberend om de weg naar het CDA open te houden. Dat is hem danig opgebroken: want als je iedereen te vriend probeert te houden, maak je niemand echt tevreden. En daar hebben zowel de SP als het CDA van geprofiteerd
Nou ja, de vergrijzing komt natuurlijk door beide effecten: én we worden ouder én we krijgen minder kinderen. Maar zelfs bij een gelijkblijvende vruchtbaarheid zouden we met een ouderwordende bevolking ‘vergrijzen’.
Hehe.
Maar dan hadden we ook geen vergrijzing volgens de door jou gegeven wiskundige definitie: dan behouden we de piramide-vorm van de leeftijdsdistributie.
Maar dat is allemaal puur hypothetisch: mensen willen geen kinderen krijgen tegenwoordig én ze worden nog een stuk ouder. Dat levert het probleem genaamd ‘de vergrijzing’ op, met een bijbehorend financieel probleem, namelijk het duurder worden van de staatspensioenen.
Maar goed, TheRule beweert desondanks dat er geen financieel probleem is… iets over misbruik van de AOW-gelden, wat volgens mij helemaal niet heeft plaatsgevonden. Wederom, AOW-premies worden nooit deel van de Algemene Middelen.
@15 “Maar dat is allemaal puur hypothetisch”
Inderdaad, maar jij vroeg om een uitleg van Rottenberg’s stelling ;-)
“Wederom, AOW-premies worden nooit deel van de Algemene Middelen.”
Sad, but true, I’m afraid… Jammer dat diegene die bang zijn voor uitkleding van de AOW niet inzien dat ze er beter van worden als de AOW gefiscaliseerd kan worden. De rijkere oudere geven er toch weinig om, maar het zijn de minder gefortuneerden die nu bang voor Bos zijn.
Volgens mij zit Rottenberg er trouwens volkomen naast met zijn analyse. Wouter Bos had beter gewoon helemaal niks kunnen zeggen over de AOW. Gewoon a la Balkenende zo vaag en op de vlakte mogelijk blijven was veel verstandiger geweest en dan stond de PvdA nu misschien nog op 50 zetels.
Wouter Bos heeft ervoor gekozen een serieus en reeel bestaand probleem aan te kaarten met, in mijn ogen, verstandige voorstellen (en ik ben geen PvdA-stemmer). Hij is daar door media, Van Dam en Verhagen ten onrechte medogeloos op opgestraft.
In Rottenbergs oproep om af te rekenen met de Nieuw Linksgeneratie zie ik toch eigenlijk vooral een oproep om af te rekenen met de mensen die hem destijds in de PvdA hebben dwarsgezeten. Maar wat hebben Nieuwlinksers nog te zeggen in de PvdA? Marcel van Dam en Jan Nagel zijn uit de partij, Lammers en Van der Louw zijn dood, Wallage en ter Beek verbannen naar het hoge noorden en Max van den Berg weggeparkeerd in Brussel.
Deze column gaat volgens mij helemaal niet over wat de PvdA zou moeten doen om de verkiezingen te winnen, maar wat de PvdA zou moeten doen om de frustraties van Rottenberg te laten verdwijnen.
Zeer mee eens Jaap, ik snap niet waarom ik onevenredig moet betalen voor het AOW van mensen die geld zat hebben. Bos is er onevenredig hard op gepakt, omdat alles wat bos zegt onevenredig hard wordt neergesabeld, en het werkt!
We kunnen verschillen van mening over wat het wel is dat Bos de nek om draaide, (was daar niet eerder al een debat over) maar t is in elk geval niet het AOW-debat. De meeste mensen herinneren het zich niet eens. Misschien die mensen die toch al niet op Bos stemden.
E.e.a Lijkt me ook meer een machtsgreep binnen de PvdA, ter compensatie van het verlies, dan een heldere analyse.
Beste meneer Rottenberg, de hoge peilingen van de PvdA twee jaar geleden waren juist hysterisch. Ik denk dat de meeste mensen Bos prive ook een aardige vent zullen vinden. Als VVD’er zou ik liever stappen met iemand als Bos, dan met Bolkestein. Toch ziet iedereen dat Bolkestein een natuurlijk overwicht heeft, dat ontbreekt er bij Bos.
De zwarte piet toespelen aan Marcel van Dam kan maar een keer. Dat is met Fortuyn al een keer gebeurd. Als Bos faalt om de PvdA de grootste partij te maken, dan is dat de schuld van Bos; niet de WAO discussie van Dam, niet de lastercampagne van Hans Hillen, Balkenende of Verhaege en niet het gemakkelijke, populisme van de SP.
AOW-discussie!
Herziening van de hypotheekrente-aftrek en ficalisering van de AOW vind ik eigenlijk twee goede punten in de PvDA campagne..
De PvDA durft eindelijk te vernieuwen! Jammer dat Bos daar juist op wordt afgerekend
Jezus Felix, ik word een oudje genoemd, hopelijk gaat het jou beter, xx Joyce O.