ANALYSE - Vorige week heb ik een kritisch stuk geschreven over het voorstel van het Burgerinitiatief Ons Geld om het volgeldsysteem in te voeren. Het is door Sargasso lezers slecht ontvangen [1]. Ik zou het volgeldsysteem geen recht doen en niet goed begrepen hebben wat het inhoudt en wat de bedoeling ervan is.
‘Volgeld’ is een voorbeeld van een plan [2] dat voortkomt uit oprechte verontrusting over het financieel-economisch beleid. Die zorgen deel ik, en ik heb respect voor het idealisme van de indieners, maar ondanks de goede bedoelingen ben ik kritisch. Niet alleen omdat het plan utopisch is, maar ook omdat dat het gebaseerd is op een verkeerde analyse van de problemen.
Ook de euro is het resultaat van een utopie. Het was ooit de droom van de Europese elite om Europa, door het creëren van één geldsysteem te verenigen. Integendeel, hun droom is nu onze nachtmerrie zonder dat Europa erdoor verenigd is. Ik zal vandaag laten zien waarom. Morgen verschijnt een stuk van Gerben Nap van de Stichting STRO met een reactie op mijn vorige artikel. Later deze week zal ik daarop reageren.
De oorsprong van het eurosysteem
De eerste ideeën voor een nieuw geldsysteem in Europa ontstonden na het uiteenvallen van Bretton Woods, waarin alle munten gekoppeld waren aan de dollar. Het nieuwe systeem moest de basis vormen van de economische gemeenschap (EEG) en zou uiteindelijk moeten leiden tot een politieke unie (EU).
Vóór de euro, was deze ‘muntunie in aanbouw’ niet meer dan een afspraak om de valutakoersen onderling op een vaste spilkoers te houden. Zo’n stelsel noemt men een ‘slang’. Er zijn meerdere slangen geweest die allemaal zijn mislukt. Voor de Europeanen was dat echter geen reden om op te geven. De beste manier om te voorkomen dat speculanten de munten tegen elkaar zouden kunnen uitspelen [3], was natuurlijk door alle munten door één munt te vervangen. Zoals veroveraars van verre landen vroeger hun schepen achter zich verbrandden om zeker te zijn dat er geen weg terug was, zo gaven de Europeanen hun eigen munt op.
Dit heeft geleid tot wat we nu het ‘eurosysteem’ noemen. Het succes van het Duitse Wirtschafswunder was voor de Europeanen reden om de euro op te zetten naar ‘Duitse model’. De Duitse mark was een harde munt met een lage inflatie en werd bewaakt door een centrale bank die onafhankelijk was van de politiek. Deze inrichting van de economie was gebaseerd op het ordoliberalisme, de Duitse variant van het neoliberalisme. Die neoliberale invloed is dan ook goed zichtbaar in de euro en is volgens mij de oorzaak van de eurocrisis. In de volgende paragrafen zal ik enkele neoliberale aspecten van het eurosysteem bespreken.
De heilige graal van het neoliberalisme: prijsstabiliteit
Het eerste neoliberale aspect dat duidelijk zichtbaar is in de euro is de wijze waarop over inflatie en prijsstabiliteit wordt gedacht. Prijsstabiliteit is de heilige graal van het neoliberalisme, omdat de economie dan beter functioneert. Zo is de veronderstelling.
Neoliberale economen gaan uit van de kwantiteitstheorie van inflatie [4]. Volgens Milton Friedman en Anna Schwartz is geldkrapte de oorzaak geweest van de deflatie tijdens de Grote Depressie. Inflatie ontstaat als de overheid te veel geld in omloop brengt, bijvoorbeeld om een oorlog te financieren of om een eind te maken aan een recessie. Hoewel deze vorm van monetarisme achterhaald is, is de neoliberale denkwijze over economie nog steeds duidelijk zichtbaar in het eurosysteem. Anders dan in de VS hoeft de Europese centrale bank (de ECB) geen rekening te houden met werkgelegenheid. Het maakt niet uit of de economie stagneert of juist groeit, voor de ECB is er maar één criterium dat haar beleid stuurt: prijsstabiliteit. Men streeft naar een inflatie niveau van maximaal 2%.
Het doel van prijsstabiliteit wordt op dit moment bij lange na niet gehaald. De lage inflatie wordt daarom bestreden door ‘geldverruiming’: de centrale bank brengt meer geld in omloop. Dit staat bekend als ‘kwantitatieve verruiming’ of QE (Eng.: Quantitative Easing). Tot nu toe heeft het echter weinig resultaat. Ondanks wereldwijd ingrijpen van centrale banken van de VS, Groot Brittannië en Japan, en nu dus ook Europa, neemt de inflatie niet toe. Integendeel: er is er zelfs sprake van lichte deflatie.
Dat het aantoonbaar niet werkt is echter geen reden om te stoppen, want het spekt vooral de kas van grote investeerders en bezitters van aandelen [5]. En u weet: zolang het de ‘één-procent’ behaagt, zal niets veranderen.
Zachte heelmeesters maken stinkende wonden
Het beleidsterrein van een centrale bank is noodzakelijkerwijs beperkt tot monetaire maatregelen. Centrale banken kunnen alleen de hoeveelheid geld reguleren en de hoogte van de rente bepalen. Regeringen kunnen echter veel meer doen [6] dan centrale banken.
Volgens neoliberale economen [7] worden recessies veroorzaakt door structurele problemen in de economie. De wereld verandert voortdurend: grondstoffen worden schaarser en technische ontwikkelingen maken vergaande automatisering en globalisering mogelijk. Zelfs het klimaat verandert. Markten moeten daarom voortdurend mee veranderen. Die noodzakelijke aanpassingen van markten stuiten echter altijd op weerstand in de maatschappij. Vakbonden, boeren, middenstanders en andere belangenroepen gebruiken hun invloed in de politiek om voor hun ongunstige veranderingen tegen te houden. Ook de verzorgingsstaat is een belangrijke remmende factor.
Deze blokkade leidt er toe dat markten niet meer goed functioneren en uit evenwicht raken. De economie stagneert of er ontstaan bubbels, bijvoorbeeld in de vastgoedmarkt. Daarom is hervormen onvermijdelijk: de markt moet weer de gelegenheid krijgen om haar werk te doen [8]. De overheid (met haar belangengroepen) moet zich niet te veel met de markt bemoeien. Door te bezuinigingen maakt zij weer ‘ruimte voor de economie’. De markt vindt dan vanzelf weer een nieuw evenwicht. Een cruciale rol is ook weggelegd voor de arbeidsmarkt. Deze functioneert niet goed, omdat werknemers te veel bescherming genieten en omdat de lonen te hoog zijn. Flexibiliteit en competitiviteit, daar gaat het altijd om.
Deze manier van denken over economie is voortdurend aanwezig in de berichtgeving over de eurocrisis.
Wie in de media het economisch nieuws volgt, moet er wel van overtuigd raken dat de crisis in Zuid-Europa door structurele problemen is veroorzaakt. De landen ‘beneden de knoflookgrens’ zijn niet competitief genoeg en de politiek is onwillig of niet instaat om te hervormen. ‘Corruptie en nepotisme tieren welig’, is het cliché.
Dat er problemen zijn met bureaucratie, corruptie, starre en foute regelgeving in Zuid-Europa zal ik niet ontkennen [9]. Maar dat is niet de oorzaak van de crisis. Deze problemen bestaan al langer en het is niet duidelijk waarom dat nu plotseling tot een crisis zou moeten leiden. Hoewel hervormingen in dit geval heel nuttig zullen zijn, is het geen oplossing want het duurt jaren voordat deze resultaat hebben.
Bezuinigingen, loonmatiging en het afbouwen van sociale voorzieningen zijn maatregelen die wel direct tot resultaat leiden. Maar het probleem hiermee is natuurlijk dat dat geen positief resultaat is. De economie krimpt. Deze ‘oplossing’ maakt de problemen alleen maar groter. De deflatie in de eurozone is een direct gevolg van deze maatregelen.
Dat men dit zelf gecreëerde probleem met monetaire middelen wil bestrijden, laat zien dat men dit niet inziet [10]. Dat het gaat om conservatieve ideologie blijkt uit Schäubles beroemde tirade in de Financial Times. Stimuleren van de economie door het begrotingstekort te laten oplopen zou volgens hem ‘echt herstel’ – een structurele verbetering van de economie – in de weg staan. Schäuble, zoals alle neoliberalen, gaat uit van het conservatieve adagium: ‘zachte heelmeesters maken stinkende wonden’ [11].
De weg naar Zimbabwe
Misschien wel het grootste probleem van de euro is, dat de staat geen zeggenschap meer heeft over ‘de geldpers’. De eurolanden zijn daardoor geheel afhankelijk van een buitenlandse macht die niet onder hun controle staat [12]. Dit leidt tot een situatie die Varoufakis ‘de IJzeren Kooi’ heeft genoemd: de neoliberale knechting van sociaal Europa.
Een staat die haar eigen geld kan drukken kan nooit failliet gaan. Hoe belangrijk dit is bleek in 2012 op het hoogtepunt van de schuldencrisis. Door de rating agencies werd de kans hoog ingeschat dat Zuid-Europese landen hun schuld niet meer zouden kunnen betalen. Dit leidde tot een vicieuze cirkel: de oplopende rente maakte afbetaling nog moeilijker, waardoor de rente nog harder opliep. De regels die het eurosysteem hadden moeten stabiliseren, bleken deze juist te destabiliseren.
En er is nog een probleem. In paragraaf 123 van het regelement van de ECB staat dat het voor de bank verboden is landen monetair te financieren. Met andere woorden: als een land in geldnood komt door de hoge rente, mag de ECB niet helpen. Toen Ierland, Portugal, Griekenland, Spanje en zelfs Italië in de problemen kwamen in 2011 en 2012, veroorzaakte deze regel bijna het einde van de euro. Dat dat niet gebeurde kwam omdat Mario Draghi, de voorzitter van de ECB, ingreep door te suggereren dat hij regel 123 desnoods zou overtreden om de euro te redden. Het uitspreken van het zinnetje I will do whatever it takes, was voldoende.
Vooral Duitsers en de Nederlanders waren (en zijn) fel tegen monetaire financiering. Deze episode laat zien hoe inconsistent het neoliberalisme is: enerzijds wordt grote waarde gehecht aan de waarde van geld, daar aan tornen om de economie te helpen is een doodzonde [13], zelfs als dat de economie destabiliseert. Veel mensen geloven in de neoliberale mythe dat monetaire financiering de weg is naar Zimbabwe en Weimar. ‘Je moet geld eerst verdienen voordat je het kan uitgeven’. Schulden zijn slecht, en geld drukken om deze te betalen is nog erger. Wie dat doet sluit een faustiaans pact dat leidt tot hyperinflatie.
Wat de ECB overigens wel mag doen is het spekken van de kassen van banken. Banken kunnen bij haar geld lenen voor een zeer lage rente om daarmee schulden van staten te kopen die een veel hogere rente opbrengen. Sociale voorzieningen voor banken zijn goed voor de economie, maar sociale voorzieningen voor mensen zijn daarentegen juist slecht.
De gebonden staat
Het neoliberalisme komt voort uit het liberalisme. Het is ontstaan in de eerste helft van de vorige eeuw als reactie op de New Deal en de verzorgingsstaat. Een van de preoccupaties van (neo-)liberalen is de macht van de staat. Een grote machtige staat zou via aantrekkelijk lijkende tussenstappen, zoals de verzorgingsstaat, uiteindelijk leiden tot het einde van de vrijheid. Het is de Road to serfdom zoals de titel van het invloedrijke boek van Friedrich von Hayek luidt. Daarom moet de macht van de staat gebonden worden.
Een van de belangrijkste machtsmiddelen die de staat heeft is het uitgeven van geld. De staat heeft muntsoevereiniteit zegt men dan. Als landen lid willen worden van de euro dan moeten zij dus een groot deel van hun macht afstaan en overdragen aan Europese instituties. Deze instituties – de Europese Commissie en de centrale bank – zijn niet democratisch gekozen, maar worden benoemd door regeringsleiders [14]. Ook de president en de leden van het bestuur van de centrale bank worden benoemd en worden gerekruteerd uit financiële wereld. Omdat de centrale bank kan bepalen wie wel, en wie niet zijn schuld kan betalen, is zij feitelijk het machtigste instituut in Europa.
Wat er begin dit jaar in Griekenland is gebeurd, laat zien wat daarvan de uiteindelijk consequentie is: een volk mag haar eigen regering kiezen, maar als dat een linkse regering is, die zich niet neerlegt bij de besluiten die worden genomen door de Europese Commissie en de centrale bank, kan zij gedwongen worden om af te treden. Anders wordt gewoon de geldkraan dicht gedraaid.
Dat Griekenland geen uitzondering was bleek afgelopen week in Portugal. De laatste parlementsverkiezing heeft een kleine linkse meerderheid opgeleverd, die een regering wilde vormen. Desondanks wordt een rechtse minderheidsregering gevormd. De reden: een linkse meerderheid zou de verdragen die zijn gesloten met Brussel over de oplossing van de schuldencrisis, in gevaar brengen.
De euro is de triomf van het neoliberalisme: eindelijk is het haar gelukt de staat te binden. Regeringen zijn gedwongen om neoliberale markthervormingen en privatiseringen uit te voeren. Hayeks droom komt in vervulling. Dat wat nog rest van de verzorgingsstaat kan worden afgebroken. Anders dan de utopieën van links is de neoliberale utopie van rechts ongemerkt en zonder revolutie, realiteit geworden. Wie uit de IJzeren Kooi van het neoliberalisme wil ontsnappen zal meer moeten doen dan een ander geldsysteem invoeren. De neoliberale greep op de macht en op ons denken moet gebroken worden.
Noten
Dit is complexe materie. Ik heb daarom geprobeerd de tekst zo kort mogelijk te houden. Wat verder nog nodig leek heb ik in de noten gezet.
[1] Op het moment van schrijven hebben slechts zeven mensen de moeite genomen om een plusje te geven en er staan ca 100 voornamelijk uiterste kritische commentaren onder. Maar kritisch of niet, toch bedankt voor het lezen en het commentaar. Als uw commentaar mij niet kan overtuigen is dat voor mij wel reden om mijn gedachten de volgende keer beter te formuleren. [2] Andere voorbeelden zijn: basisinkomen, bitcoin, negatieve rente, contant geld afschaffen, geld met vervaldatum en andere min of meer utopistische en nooit geteste systemen. [3] Zo is George Soros rijk geworden. [4] Deze theorie is achterhaald. Volgens kwantiteitstheorie van inflatie neemt inflatie toe als er meer geld in omloop wordt gebracht. De afgelopen jaren is door centrale banken veel extra geld in omloop gebracht. Dit heeft geen merkbare prijsverhoging (inflatie) tot gevolg gehad. [5] Een mooi voorbeeld hiervan staat in het FD van vrijdag 23 oktober. Onder het kopje ECB-president geeft beleggers alvast een sinterklaascadeau, wordt bericht:Ruim twee weken voor de intocht van Sinterklaas kregen beleggers donderdag alvast een cadeau. ECB-president Mario Draghi die speelde voor goedheiligman. In zijn toespraak hintte hij erop dat de centrale bank op 3 december zal besluiten de econome meer te stimuleren […] Tijdens zijn toespraak vlogen de aandelenkoersen omhoog. Beleggers zijn dol op stimuleringsbeleid.
Voor de duidelijkheid: hier wordt met ‘stimuleren’ geldverruiming bedoeld. Dat is wat anders als ‘stimuleren’ in 2009: geld uitgeven door de staat. De rente blijft voorlopig dus laag, pensioenfondsen en kleine spaarders moeten rekeninghouden met een nog lagere (reken-) rente en voor werklozen zijn nog er steeds niet genoeg banen. Maar voor beleggers komt Mario ‘Sinterklaas’ Draghi ‘alvast’ cadeautjes brengen. Wie zoet is krijg lekkers, wie stout is de roe. Zingen beste mensen, dat is goed voor de economie.
[6] Het lijkt er tegenwoordig op dat centrale banken geen onderdeel zijn van de staat. Dat is een bewust gecreëerde tegenstelling. Ook dit komt voort uit neoliberale filosofie. Men heeft de verantwoording voor geldcreatie bewust bij de staat weg gehaald omdat deze niet vertrouwd kan worden met geld. Politici zouden de macht over de geldpers kunnen misbruiken om herkozen te worden. Neoliberalen weten dat democratie slecht is voor de economie. [7] De meeste neoliberale economen hangen een vorm van de neoklassieke school aan. Dit is toevallig ook de enige vorm van economie die op universiteiten wordt onderwezen. Door studenten werd hier tegen geprotesteerd. [8] Dit is wat wordt bedoeld met ‘TINA’ wat staat voor: There Is No Alternative. [9] Maar hé, kijk ook eens naar Duitsland en Nederland. [10] Het is bijna komisch om te zien hoe de aanhoudende deflatie economen voor raadsels stelt. Nick Kounis, ‘hoofd research en financiële markten bij ABN Amro’ pleit in het FD afgelopen vrijdag 23 oktober voor ‘gecoördineerde actie van centrale banken’ om de inflatie te verhogen. Waarom lukt het toch maar een einde te maken aan de inflatie, vraagt hij zich af:Waar wachten de centrale banken nog op? Een knelpunt is hoe de switch naar een hoger inflatiedoel moet worden verkocht aan de buitenwereld. Cruciaal is dat dit op een geloofwaardige wijze gebeurt.
Het is hilarisch om te zien hoe duur betaalde en hoog opgeleide dames heren zich het hoofd breken over de vraag hoe ze beleid moeten verkopen waar ze vroeger voor waarschuwden: geld drukken voor hogere inflatie. En omdat ze echt niet lijken te begrijpen wat de oorzaak van deflatie is komen ze bovendien met een kinderlijke oplossing: ‘het lukt wel, als je er maar echt in geloofd’. Dit is cargocult. Braaf liedjes zingen, dat helpt. (zie ook noot [5]).
[11] In Nederland bekend als ‘Na het zuur het zoet’. [12] Iets nauwkeuriger geformuleerd: men heeft de macht overgedragen aan de gezamenlijkheid en een onafhankelijke centrale bank. Het is dus niet helemaal vergelijkbaar met een land dat een ‘dollar economie’ heeft. Maar het is wederom het voorbeeld van Griekenland dat laat zien dat dat voor een kleine land geen verschil maakt, en zelfs voor een land als Frankrijk problemen kan veroorzaken. [13] Dit lijkt veel op geldverruiming waar de ECB nu gebruik van maakt, maar wat de ECB nu doet met QE is het omwisselen van langlopende leningen (schuldpapier van staten) voor tegoeden bij de centrale bank. Deze worden door banken vervolgens als geld in omloop gebracht. Ook dit wordt overigens door de Duitse en Nederlandse monetaire haviken afgewezen. Weidmann en Knot hebben tegen dit beleid gestemd. [14] In theorie is het dus wel democratisch, want gezamenlijk, want een meerderheid van regeringsleiders kan hen benoemen. In de praktijk komt dit neer op deals die alles behalve democratisch zijn. Het Europarlement dat de Commissie moet controleren heeft momenteel te weinig macht, mede door de lage opkomst bij verkiezingen voor het EP.
Reacties (64)
Je kunt niet stellen dat het niet werkt. Het is waar dat er nog steeds deflatie is na het toepassen van QE, maar dat wil niet zeggen dat het niet werkt. Het zou namelijk kunnen dat zonder het toepassen van QE de deflatie nog veel groter was geweest, omdat er kennelijk momenteel krachten in de economie zijn die deflatie bevorderen. Je voert QE als middel veel te makkelijk af.
Het is als een grieppatient paracetamol geven, en constateren dat paracetamol als middel totaal niet werkt omdat de patient nog steeds koorts heeft. Maar je vergeet dat de koorts met paracetamol nog maar 39 graden is, terwijl het anders misschien 42 graden was geweest. Ik denk dat we het er best over eens kunnen zijn dat paracetamol als medicijn tegen griep op z’n hoogst “verlichtend” werkt, maar de stelling dat het totaal faalt, zoals jij in dit artikel doet, is gewoon niet houdbaar en op oversimplificatie gebaseerd.
Een aanwijzing daarvoor is onder meer dat in Amerika QE in veel grotere mate is toegepast dan in Europa, en dat de crisis daar vervolgens ook veel minder diep was.
Deze kritiek heb ik ook al geuit op het vorige stuk. Wel opvallend dat je nog steeds in de zelfde stellingname volhardt.
Bedankt voor dit leesvoer, Michel. Voor mij het beste Sargasso-verhaal van deze maand.
In het verleden leende de overheid om infrastructuur aan te leggen, en het land beter te maken. Die overheidsinvesteringen leverden meestal rendement op. Iedereen was blij. De kiezers waren blij met zo’n goede overheid, de banken waren blij met zo’n goede klant.
In de 21e eeuw lenen overheden (en bedrijven) om onrendabele activiteiten te ontplooien of aan de praat te houden. Het is economisch onrendabel om veel medische zorg te geven aan 70-plussers. Het is ook onrendabel om olie uit teerzand te stomen of metaal te winnen uit steeds armere ertsen. Toch wordt dat gedaan met geleend kapitaal. Investeringen leveren minder of geen rendement op.
De banken zijn minder happig om aan overheden te lenen, ook niet als de centrale bank het heel aantrekkelijk maakt. Overheden komen krap te zitten en beginnen heel voorzichtig te bezuinigen.
Niet iedereen is meer zo blij als vroeger.
Wat Schäuble natuurlijk bedoelt hiermee, is dat de psychologische verleiding om maar niets te doen aan structurele verbeteringen wel eens erg hoog zou kunnen zijn zodra het laten oplopen van het begrotingstekort direct verlichting geeft. En daar heeft hij uiteraard gelijk in: zo werkt dat natuurlijk wel vaak, psychologisch gezien, want die structurele veranderingen doen vaak pijn en werken langzaam, terwijl het op laten lopen van het begrotingstekort onmiddellijk lucht geeft, en de pijn daarvan pas veel later komt.
Dus Schäubles angst afdoen als totaal irrealistisch is niet terecht. Maar het moet natuurlijk niet zo zijn dat anticyclische bijsturing door middel van spelen met het begrotingstekort daarmee totaal taboe wordt.
Conclusie: Schäuble slaat zwaar door in zijn angst hiervoor, maar jij slaat in dit artikel volgens mij ook door in het afwijzen van Schäubles deels reele bezwaren.
Overigens ben ik het – ondanks vorige twee kritische noten – wel grotendeels eens met de strekking van dit stuk. De angst voor inflatie is al decennia lang veel te groot. Een redelijke inflatie is helemaal niet zo verkeerd als al jarenlang voorgesteld wordt.
Heel fijn dat dit nu weer eens op Sargasso staat, maar hoe zorgen we dat het nu WEL eens doordringt bij de mensen waar het om gaat? Het minste wat er moet gebeuren, is deze verhalen in de media krijgen. Maar we kunnen ook kamerleden aanschrijven.
Het is de vraag of dit direct effect heeft, maar op termijn kunnen ze er toch niet omheen. En er zijn toch ook economen die een vergelijkbare visie aanhangen?
@3: Ik volg je redenering, maar wil ter verdediging van @0 graag de vergelijking maken met Schäuble als brandweerman die niet gelooft in het effect van blussen omdat daardoor de noodzaak van brandpreventie minder gevoeld zal worden. Ik geef toe dat die vergelijking ook weer enigzins overdreven is, maar wil ermee aangeven dat Schäubles focus op ‘stucturele hervormingen’ wat mij betreft zeker aan het irrationele grenst.
Daarnaast kun je je afvragen of het aansturen op hervormingen niet gewoon een geval van Shock Doctrine is en of Schäuble daarmee wellicht willens en wetens kwaadaardig argumenteert. Hij lijkt de crisis die de neoliberalen zelf veroorzaakt hebben, aan te grijpen om de neoliberale versie van ‘hervormingen’ door te drukken die de staat en de economie nog meer tot de speeltuin van de 1% maakt, ten kosten van de midden- en onderklasse.
@4: inflatie/deflatie is een gevolg van een op schuld gebaseerd en rentedragend systeem. Inflatie = %, en % op % is rente op rente is samengestelde rente = exponentiële waardevermindering van geld. Daarom is menig geldsysteem gebaseerd op schuld en met rente ook geëindigd in hyperinflatie.
@7: Morgen (8:00) komt er een stuk over rente (zie aankondiging in mijn stuk) en de gevolgen daarvan. Zullen we daar verder discussiëren over rente? Ik weet, hier is het ook wel relevant als je er van uit gaat dat het de oorzaak is van inflatie, maar het is handiger om die discussie morgen te doen. Dan hebben we alle argumenten bij elkaar.
Het financiële systeem is de oorzaak van de crisis.
Als wij bijvoorbeeld met 5 centrale banken op 0 beginnen en de CB printen geld uit het niets en lenen elk 1000 uit, tegen bijv 5%, aan hun onderliggende bankensysteem. Dan ontstaat een geldhoeveelheid van 5000 en een schuld van 5250. De schuld is meteen hoger dan de hoeveelheid geld die er is. En omdat rente over de schulden betaald moet worden ontstaat er rente op rente en dus samengestelde rente, is exponentiële groei van de hoeveelheid schuld. Banken kunnen de geldhoeveelheid echter lineair laten groeien dmv fractioneel bankieren. In een grafiek ziet het er zo uit. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Exponential.png/330px-Exponential.png
Het gaat dus een tijdje goed, totdat de schuld aan de centrale banken de hoeveelheid geld in het bankensysteem inhaalt. En zie hier, de balans van de ECB in 2008, de start van de crisis, http://www.thesilvermountain.nl/blog/wp-content/uploads/2012/08/ecb-balans.jpg . Zou toen de schuld de geldhoeveelheid ingehaald hebben ? :)
De allereerste grafiek die ik gaf, exponentieel vs. lineair, laat zien dat het geldsysteem daarmee een soort cyclus doorloopt. De econoom KOndratieff beschreef dit in zijn gelijknamige cyclus https://www.thesilvermountain.nl/blog/goud-en-zilver-cyclus/ . Zoals te zien is in de eerste grafiek is er steeds een verandering in het verschil tussen schuld en geldhoeveelheid. Dit verklaart de toename van welvaart of juist de afname ervan.
Totdat de schulden onhoudbaar worden. Elke keer als de schulden de pan uit reizen schiet de economie in de problemen. In de jaren ’30 van de vorige eeuw hadden we exact hetzelfde probleem. Het probleem met teruglopende economie en oplopende schulden van de overheid is nl. niet nieuw. Dit is heel vaak voorgekomen in het verleden. Dit lijkt ook ons lot te worden omdat het geldsysteem en de daaruit voortkomende problemen steeds dezelfde zijn. En we willen maar niet leren.
Meestal loopt het systeem richting hyperinflatie, omdat de schulden weg geinflateerd worden dmv het aanzetten van de geldpers. Hyperinflatie kan dan op oorlog uitlopen en daar is een logische verklaring voor. In tijden van schuldencrisis in combinatie met dreigende hyperinflatie gebeurt er naast armoede vaak nog iets veel ergers. Verlies van vertrouwen in de politiek. Meestal vooraf gegaan door anarchie. Dit zien we al in toenemende mate in Griekenland en Spanje. Daar komt plunderen van supermarkten al voor. Als dit niet onder controle gehouden kan worden gaat dit leiden tot een politiek machtsvacuum. Staatsgrepen of burgeroorlog zijn dan onvermijdelijk. Franse revolutie is daar een mooi voorbeeld van. Ook de burgeroorlog in ex-Joegoslavië en Servië. In de 30er jaren waren er tal van zulke situaties. De burgeroorlog in Spanje met uiteindelijk de staatsgreep van dictator Franco. De staatsgrepen van Hitler en Mussolini. Ook de staatsgrepen van Mao in China en Lenin in Rusland hadden allen exact dezelfde oorzaken, schulden en hyperinflatie. De volgorde is schulden, armoede, hyperinflatie, anarchie, burgeroorlog, staatsgreep.
De oorzaak van de crisis ligt in het financiële systeem. De schulden lopen uit de hand en dat is de wiskunde van het geld dat wij nu gebruiken. Stichting Ons Geld zorgt er in ieder geval voor dat er hopelijk een discussie over “geld” plaats vindt.
Ik zelf ben voorstander van het opheffen van het monopolie op geldcreatie. Dan ontstaan hopelijk meerdere systemen naast elkaar, zodat mensen zelf de vrijheid hebben om te kiezen aan welke economie, of welk systeem, men mee wil doen. Ik zelf heb een systeem gebouwd zonder schuld, zonder rente, en nog een gedekt systeem ook. Zou prima moeten werken, maar laat dat de bankiers maar niet weten…. Ook bitcoin kent geen schuld en geen rente, alleen dat is een ongedekt en per definitie waardeloos systeem (net als de euro dus). Veel LETS kringen (gemaakt met de rentevrije software van Stichting Stro, http://www.cyclos.org) worden gedekt door tijd en zijn door hun renteloosheid en dekking waardevoller dan de euro.
En Amerika zoekt nu niks voor niks oorlog en ruzie met landen die en gevaar vormen voor hun dollar systeem. Irak, Libie, Syrie. En landen als China en Rusland, die bezig zijn met hun financiële systeem een gouddekking te geven.
De schuld van de crisis ligt in de wiskunde van het schulden-geld-systeem dat op schuld is gebaseerd en rentedragend is.
@8 vanaf morgen ben ik een paar dagen onderweg, ik zal tussendoor kijken of ik tijd kan vinden om mee te doen.
ps rente hoeft geen probleem te zijn als het systeem er als volgt uit ziet http://www.courtfool.info/images/Out_of_the_euro/nl_Hervorming_Stromen_MF_bevolking_schema_300.jpg . Een staatsbank die staatsgeld uitgeeft en uitleent, zonder banken en fractioneel bankieren. De renteinkomsten zijn dan een soort belastinginkomsten en komen niet in de zakken van enkele bankiers terecht maar in de staatskas. Waardoor de renteinkomsten ook weer terug naar de samenleving kunnen.
“Geld” is en blijft een menselijke uitvinding, en het kan op zo veel manieren worden ingericht. De huidige manier van inrichten leidt ALTIJD tot hyperinflatie / chaos en oorlog (Kondratieff-cyclus).
@1:
Ik begrijp dat ik nog niet goed alle argumenten op een rij heb gezet:
1. Ja theoretisch heb je gelijk, dat ontken ik niet.
2. Om de vergelijking met paracetamol te gebruiken: je kan bij een ernstige ziekte soms niet volstaan met symptoombestrijding. Symptoom bestrijding is op zich verkeerd, maar je moet de oorzaak wegnemen.
3. De vergelijking met paracetamol gaat er van uit dat het middel geen kwalijke bijverschijnselen heeft. Die zijn er in dit geval wel: het vergroot de ongelijkheid, het veroorzaakt een bubbel met aandelen. Voor zover het wel werkt, is dat voor een groot deel gebaseerd op dalen van de euro t.o.v. andere munten. Het komt dus neer op afwentelen van de problemen op andere landen (de VS in dit geval). Als die het zelfde beleid toepassen (waar Kounis nota bene voor pleit) dan verdwijnt dat effect ook en hebben we een valutaoorlog. Het kan dan wel eens het tegenovergestelde effect hebben.
4. De VS heeft veel minder bezuinigd. Ook met dat effect moet je rekening houden. Leden van de eurozone worden gedwongen om procyclisch macro-economisch beleid te voeren. Dan is het dus gas geven en remmen tegelijkertijd. Kan niet goed zijn voor de auto.
5. Kounis noemt ook nog geloofwaardigheid van beleid. Ik vergelijk dat met cargocult (zie noot 10).
QE is op zijn best symptoombestrijding, en zelfs dat betwijfel ik dus.
Het is verbazend hoe complex iets gemaakt wordt dat in essentie verbluffend simpel is. Na eigen onderzoek, dat me vele jaren gekost heeft, is me gebleken dat fenomeen maar één doel heeft en dat is het consolideren van belangen. Dat zijn niet de belangen van de gemiddelde gebruiker van geld, maar van degenen die geld creëren. Geldcreatie is tenslotte het voorrecht van een betrekkelijk kleine elite van particulieren, die via hun instituten zoals de centrale banken, de Wereldbank, het IMF en natuurlijk hun corporaties de indruk wekken dat geld aan iedereen -in ‘gelijke’ mate- toebehoort. Alsof het een middel is voor het algemeen belang, in plaats van een instrument om absolute macht uit te oefenen, wat het in werkelijkheid is. Als je deze essentie van wat geld is niet begrijpt, kan je het alleen nog een beetje acceptabel maken door er heel veel flagrante onzin aan toe te voegen, waardoor het complex wordt en niemand er nog een moer van begrijpt. Dat is ook precies wat de genoemde elite graag ziet, want waar alle partijen steggelen over details, lopen zij met de hoofdprijs weg. Dankzij de vele hoofdprijzen die hen kennelijk gegund worden, komen ze steeds dichter bij hun ideaal, waarin de gehele wereldbevolking een schuld aan hen heeft en werkelijk alles door hen opgeëist kan en zal worden, inclusief al het aardse bezit en het leven van iedere bewoner. Hoewel de relativisten roepen dat het allemaal wel meevalt, zal de realist kunnen zien dat we al een aardig eind op weg zijn om een ras van slaven te worden. Niet van het het soort slaven dat met een ketting moet worden vastgelegd, maar van het type dat geheel vrijwillig zelf ketting en bal aan het been legt. Zo gezien is bijvoorbeeld de hypotheek een geniale vondst van hen die het gewone volk zien als schapen, die te dom zijn om te begrijpen dat ze hypotheken in het geheel niet nodig hebben om te kunnen wonen. Alleen al menen dat een hypotheek noodzakelijk is getuigt ervan alle onzin te geloven die ‘van boven’ wordt opgelegd, om vervolgens door te echoën in de holle hoofden van iedereen die liever gelooft dan zelf onderzoek te doen.
Een artikel als het bovenstaande maakt op mij alleen nog indruk door de wijze waarop iets simpels tot een onbegrijpelijke berg details wordt verdund. Ik vraag me af wie hier wie voor de gek probeert te houden.
@9: Ik denk dat je al in het begin een fout maakt: geld komt niet alleen omloop omdat de centrale bank geld uitleent, maar omdat de staat belasting heft.
Vergeet die centrale bank even, dat is een instituut dat onderdeel is van de overheid. Onder neoliberale invloed is dat onafhankelijk gemaakt van de staat, maar het is constitutioneel gezien gewoon een onderdeel van de staat.
Geld begint eigenlijk door het heffen van belasting. De staat eist van haar burgers dat ze betalen. De burger heeft dus vanaf dag 0 een schuld aan de staat. Om die schuld te betalen moeten burgers het geld verdienen. Dat verdienen ze door productieve arbeid te verrichten voor elkaar, of voor de staat.
Greaber vertelt in zijn boek dat dat in koloniën vaak ook echt zo ging. Op die manier werd geld geïntroduceerd in een geldloze maatschappij.
Is schrijver wel bekend met het ontstaan van de euro?
Deze is ontstaan als ‘wisselgeld’ voor de Duitse hereniging.
Dit was een harde eis van Frankrijk om zo monetaire macht te verwerven.
Die droom is er dus nooit geweest….gewoon het resultaat van koehandel. En men was bekend met het feit dat een monetaire unie ook een politieke unie vereist.
@5: Er zijn meerdere redenen waarom dit zo weinig ingang vindt. Ik probeer er een paar te noemen (en dit zal niet volledig zijn)
1. op de universiteit wordt vooral neoklassieke economie onderwezen. Als je als econoom carrière wil maken moet je je aan de orthodoxie houden. Onlangs waren in Buitenhof studenten die daar tegen protesteren. Terecht. Dat kan niet genoeg benadrukt worden. Alle economen die iets anders vertellen, die bijvoorbeeld Keynesiaanse modellen verdedigen worden niet serieus genomen.
2. Geld. Heel eenvoudig: mensen met veel geld hebben veel invloed. Zo is het in elke wetenschap, maar in deze wetenschap is het misschien wel het ergst. Ze bezitten de publicatie kanalen, naar hen wordt geluisterd door de politiek, afijn, ik hoef je dat denk ik niet uit te leggen.
3. De neoliberale interpretatie van economie sluit heel goed aan bij wat ‘common sense’ is. Ik noem er een paar: ‘geld moet je eerst verdienen voor je het kan uitgeven’, de staatsbegroting moet ‘kloppen’ (wat dan wordt geïnterpreteerd als de vorige uitspraak), ‘een grote staat drukt de privaat initiatief weg’, sociale voorzieningen zijn slecht voor de economie (verkeerde incentives zeggen ze dan), de markt is altijd efficiënter dan de staat, corruptie en inefficiëntie in Zuid-Europa is de oorzaak van hun problemen, … enz. Met andere woorden: dit denken over economie vindt makkelijk weerklank bij het grote publiek. Partijen als de VVD, PVV en het CDA, en zelfs de PvdA kunnen daar kiezers mee trekken. Doordat linkse partijen geen weerwerk leveren, niet de moeite doen om uit te leggen hoe het wel zit maar in plaats daarvan mee gaan met de stroom, verandert er nooit wat.
Het is vechten tegen de bierkaai.
@13
_ “Ik denk dat je al in het begin een fout maakt: geld komt niet alleen omloop omdat de centrale bank geld uitleent, maar omdat de staat belasting heft.”
—-
Ik heb het niet over het in omloop brengen van geld, maar over het creëren van geld. We hebben eerst 0, dan zet de CB de geldpers aan, dan ontstaat geld. Ik heb het over het ontstaan van geld.
_ “Vergeet die centrale bank even, dat is een instituut dat onderdeel is van de overheid. Onder neoliberale invloed is dat onafhankelijk gemaakt van de staat, maar het is constitutioneel gezien gewoon een onderdeel van de staat.”
—-
Dar gaan veel mensen de mist in inderdaad. Centrale banken zijn particulier eigendom. Ga maar op onderzoek zou ik zeggen.
_ “Geld begint eigenlijk door het heffen van belasting.”
—-
Goedemiddag… geld begint bij de geldpers van de centrale bank.
http://www.bol.com/nl/p/geld-komt-uit-het-niets/9200000009681345/
Of, geld begint doordat centrale banken het door hun geprinte geld uitlenen. Eerst maar een basis docu mbt geld en schuld, Money as Debt https://www.youtube.com/watch?v=ooyMha3831I
De rest van u verhaal is idd de indoctrinatie van ons economisch onderwijssysteem. Bijvoorbeeld, u zegt eld begint eigenlijk door het heffen van belasting. De staat eist van haar burgers dat ze betalen. De burger heeft dus vanaf dag 0 een schuld aan de staat. Om die schuld te betalen moeten burgers het geld verdienen. Dat verdienen ze door productieve arbeid te verrichten voor elkaar, of voor de staat.”” Dat houdt dus in dat wij dit ten koste van een andere economie en een ander dus moeten zien te verdienen. Die economie van we wij het winnen komen dan weer geld tekort. Daar moet de geldpers aan, dat geld wordt dan minder waard, waardoor hun producten meer interesse krijgen, en die andere economie weer van ons wint, waardoor daarna op een gegeven moment bij ons weer de geldpers aan moet. Waardoor geldhoeveelheid en schuld aan centrale banken alleen maar kan blijven groeien.
Daar was laatst nog een discussie over op Buitenhof http://www.npo.nl/buitenhof/30-08-2015/VPWON_1232774/POMS_VARA_1839350 , over de eenzijdige en beperkte manier van het economie onderwijs. Mbt geld is bijv de Oostenrijkse school zeer onderbelicht https://wiki.mises.org/wiki/The_Theory_of_Money_and_Credit
Ook aan uw verhaal @13 merk ik dat er veel kennis mist tav “geld” en de grootste rooftocht uit de geschiedenis op dit moment
Der größte Raubzug der Geschichte https://www.youtube.com/watch?v=P6_wz0kEiWQ
U overschat de rol van de overheid, die hebben niks te vertellen. Zie ook @12
@14: Schrijver dezes is bekend met de geschiedenis en is zich er terdege van bewust dat politieke dromen gerealiseerd worden door realpolitik. Desalniettemin, het ging om het oprichten van een verenigd Europa. Het verleden heeft geleerd dat een verdeeld Europa een even, zo niet een groter, kwaad is.
U heeft, weliswaar een angstaanjagend goed artikel geschreven. Wat me vooral vanaf 1990 bezighoudt is hoe het komt dat er nog steeds geen groot verzet is gerezen tegen deze strategieën, waarom er niet over een ” sociaal contract ” ooit/ ever, is gesproken. Hoe komt het dat de paar investeerders en een paar babbelzieke politici,
Europa zo moreel verwaarlozen ? Uw samenvatting ? is dat eigenlijk een kleine groep, al het geld over de ruggen van de miljoenen Europeanen, in of van de straat, tot bezit heeft verklaard en dat dezelfde burger bungelt aan een rode draad, als lokaas onder de grauwe bek van Sorros en de zijnen, als voorbeeldje maar. Wat moet ik nu denken van een klein geschreven financieel artikel in de NRC van afgelopen zaterdag, dat 140 miljard is vervlogen bij de Pensioenfondsen in Nederland, vanwege o.a. de lage rente ? Is onze Vaderlandse geschiedenis zo snel vergeten van graaien en het volk laten stikken in vorige eeuwen ? Ja. dus. Wat nog het meest intrigeert is dat miljoenen Europeanen vanaf 2000 in de steek zijn gelaten bv Griekenland, Italië, Spanje, de armoede-val van.., hoge werkloosheid ( waar weinig aan wordt gedaan ), minder hulp bij gezondheidsproblemen ( goede gezondheidszorg is een universeel recht ). Goed 140 miljard is weggeblazen, Knot gaat straks de pensioenfondsen pressen tot boven de 105 %, wat veel fondsen niet kunnen en weer wordt het verhaald over de ruggen van al die ooit en heden ten dagen hardwerkende zielen ? Vallen deze acties niet meer of minder onder het strafrecht dan wel is het geen criminele daad tegen de veelal vriendelijke burger ? Heden ten dage zijn er ook tientallen wetten er doorheen gejaagd net zoals tijdens de Chigago boys, Friedman gebeurden. De angst verlamd een een volk waar de “modder” door de aderen stroomt ( vrij naar Genestet ?
@16: Centrale banken zijn particulier? Dat is nieuw voor mij. Ik weet wel dat het zo begonnen is, maar ze zijn toch echt onderdeel van de staat, en het is de staat die geld uitgeeft.
Ik begin ook op 0. Wat die belasting betreft nog het volgende: geld drukken kan iedereen, het gaat erom dat er ook waarde (macht) achter staat. En dat heeft de staat. Daarom begint het met het heffen van belasting: de staat kan betaling afdwingen.
@14: En van lobby. In vroege stukken van de European Round Table of Industrialists zaten al blauwdrukken voor de euro die later angstvallig precies uitgevoerd zijn door de politici.
@15:
Je moet het spelletje meespelen, zegt Willem Middelkoop.
@9: Alhoewel ik je redenatie denk te kunnen volgen bega je een fout die heel veel mensen maken in amateursysteemanalyse. Je vergeet de dimensie van tijd omdat het door tijd minder overzichtelijk wordt. Dus om je reactie te nuanceren:
Als je het zo stelt, dan zou dat betekenen dat die schuld niet veranderlijk is, dat geld binnen het systeem maar een keer uitgegeven kan worden en dat er dus een onoverkomelijk probleem is. Maar de werkelijkheid is anders:
(1) Die banken lenen het totale bedrag van 5000 euro uit. (2) als er een rente geldt van 5% per jaar, dan moet er over het eerste jaar 250 euro rente betaald worden, het totaalbedrag van rente + schuld is dan 5250 euro. Na 14 jaar zou de rente + schuld [1.05^14 * 5000=] 10.000 euro zijn. Wat zegt dat bedrag? Niet zo veel…
(3) Het geld wordt namelijk in omloop gebracht in de economie. (4) Daar wordt hetzelfde geld dus gebruikt voor de aankoop van meerdere zaken (stel er zou slechts 5 euro in de economie zitten, dan ik toch iets van 25 euro van jou kopen door in termijnen van 5euro/uur te betalen en voor 5 euro per uur voor jouw te werken). Het geld loopt door verschillende stromen met variable doorstroom snelheid en volume door de economie. De schuldenaar betaalt telkens een stukje van de schuld terug en dat stukje schuld wordt weer opnieuw uitgeleend. Zolang er dus elk jaar meer dan 5% meer vraag naar geld is, dan gaat alles prima…
Niet meteen ! Pas na het verstrijken van tijd en hoe langer het duurt hoe hoger het verschuldigde bedrag, maar hoe meer tijd om dat verschuldigde bedrag bij elkaar te krijgen. Inflatie kan de schuld verminderen en inflatie onstaat dus weer omdat door de hoogte van de rente en de hoeveelheid geld dat subsequent geleend wordt (lage rente=meer lening). Als de rente heel hoog is, dan is er minder inflatie, want dan komt er minder geld in omloop.
De tijdsfactor compliceert en nuanceert het hele verhaal dus behoorlijk. Mijn conclusies die aan dit systeem verbonden zijn, zijn de volgende: (1) er ontstaat druk voor schuldenaren (verschrikkelijk woord trouwens) om geld te verdienen om hun rente te betalen. (2) er is maatschappelijke druk om een economische groei te hebben boven het niveau van de nog niet betaalde rente in terugwerkende kracht van tot wel 30 jaar geleden. (3) Mensen die lenen vertrouwen op toekomstige mensen die ook lenen om hun leningen terug te betalen. (4) De hoogte van de rente is medeverantwoordelijk voor de hoeveelheid leners op een bepaald moment.(5) Inflatie is goed voor mensen met veel schulden (6) Het is allemaal houdbaar zolang voorspellingen stand houden. Als je voorspellingen te rooskleurig zijn dan heb je een probleem als maatschappij, (7) Mensen zijn altijd te rooskleurig als het goed gaat (8) zelfs met de nuance is het dus een kutsysteem.
@13
“Vergeet die centrale bank even, dat is een instituut dat onderdeel is van de overheid. Onder neoliberale invloed is dat onafhankelijk gemaakt van de staat”
Centrale banken zijn al heel lang onafhankelijk van de staat; dat heeft niets met het neoliberalisme te maken. Soms direct in hun statuten, soms statutair niet, maar in de praktijk wel.
@17 WO2 werd gevoerd toen het geldsysteem indertijd failliet was en verzopen in de schuldenberg. Het IG Farben proces (Nurnberg tribunaal) maakte duidelijk dat grote bedrijven en bankiers Hitler sponsorden om mbv oorlog een groot Rijk voor elkaar te krijgen. Het plan van een groot Europees Rijk uit 1942, terug te vinden in de documenten van het Nurnberg tribunaal http://www.profit-over-life.org/books/books.php?book=39 (Punt II: Een groot Rijk onder aanvoering van de Duitse economie).
In dit plan werd ergens al gesproken over een gezamenlijke munt. Ik weet effe niet meer waar. Toen wilde de elite, de liberalen, de bankiers en de multinationals dus al een groot Rijk. De gezamenlijke munt had tot doel om met hun patenten zoveel mogelijk geld te kunnen verdienen.
Dhr Walter Hallstein was de eerste president van de latere Europese Commissie en grondlegger van de EU. Hij ontliep als NAZI-jurist en wettenschrijver gedurende WO2 net vervolging tijdens het Nurnberg tribunaal. De EU is een infiltratie in de politiek van dezelfden die WO2 gefinancierd hebben. http://www.eu-facts.org/en/background/dark_roots_europe_lecture.html Ook Helmut Kohl bijv, opgeleid bij BasF (was onderdeel van IG FArben) door Carl Würster (veroordeeld tijdens het Nurnberg tribunaal) . Dankzij de euro heeft Duitsland alsnog WO2 gewonnen, of beter, de Duitse industrie. Omdat zij met de euro een voor hun grootte een goedkope munt hebben. Griekenland bijv kan daar nooit tegenin concurreren. Duitsland wint. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/9981932/Helmut-Kohl-I-acted-like-a-dictator-to-bring-in-the-euro.html
Het verleden heeft geleerd dat een verdeeld Europa een even, zo niet een groter, kwaad is? Haha, een verdeeld Europa is lang niet zo gevaarlijk als een groot Europees Rijk gecontroleerd door een elite die alleen maar uit is op controle, macht, en zelfverrijking. Eh, de neoliberalen zoals u wilt.
@19
“Ik begin ook op 0. Wat die belasting betreft nog het volgende: geld drukken kan iedereen, het gaat erom dat er ook waarde (macht) achter staat. En dat heeft de staat.”
Nee dus, de machten erachter zijn particuliere (centrale) bankiers. Naar hun gaan de rente / belastingopbrengsten. Zo wordt nl de economie door hun leeg getrokken en ontstaat de nu ontstane crisis
@23:
Waar haal je deze onzin vandaan?
@15
“1. op de universiteit wordt vooral neoklassieke economie onderwezen. Als je als econoom carrière wil maken moet je je aan de orthodoxie houden. Onlangs waren in Buitenhof studenten die daar tegen protesteren. Terecht. Dat kan niet genoeg benadrukt worden. Alle economen die iets anders vertellen, die bijvoorbeeld Keynesiaanse modellen verdedigen worden niet serieus genomen.”
Mwah. Olivier Blanchard doet het economische research van het IMF, Brad deLong doceert op Berkeley, Ben Bernanke was voorzitter van de Fed, Krugman heeft een Nobelprijs gewonnen, Christy Romer was een belangrijke adviseur van Obama aan het begin van de crisis.
Dat zijn allemaal mensen -zie hun uitspraken de afgelopen jaren- die absoluut wel heil zien in Keynesiaanse modellen. Ook Bernanke, die jarenlang het Amerikaanse Congres gemaand heeft tot meer fiscale stimulering. Mario Draghi liep in dezelfde tijd als Krugman en Bernanke rond op MIT (het schisma loopt in de VS vooral tussen de Freshwater and Saltwater economen) en zijn “whatever it takes” uitspraak duidt erop dat hij het waarschijnlijk meer eens is met de Krugmans van deze wereld dan met de Schaubles.
Je kan met Keynesiaanse inzichten, kortom, best serieus genomen worden.
Het probleem zit meer bij de politici, denk ik. Je schrijft wel dat centrale banken onafhankelijk zijn, maar in de praktijk oefenden de Republikeinen veel druk uit op Bernanke en de Duitsers op Draghi.
@26
Bijvoorbeeld over de Bank of Canada (wiki):
“In case of a profound disagreement between the government and the Bank, the Minister of Finance can issue written instructions for the Bank to change its policies. This has never actually happened in the history of the Bank to date. In practice, the Governor sets monetary policy independently of the government.”
@23: Hoelang?
@22: “Als je het zo stelt, dan zou dat betekenen dat die schuld niet veranderlijk is, dat geld binnen het systeem maar een keer uitgegeven kan worden en dat er dus een onoverkomelijk probleem is. Maar de werkelijkheid is anders:
(1) Die banken lenen het totale bedrag van 5000 euro uit. (2) als er een rente geldt van 5% per jaar, dan moet er over het eerste jaar 250 euro rente betaald worden, het totaalbedrag van rente + schuld is dan 5250 euro. Na 14 jaar zou de rente + schuld [1.05^14 * 5000=] 10.000 euro zijn. Wat zegt dat bedrag? Niet zo veel…”
NIet? . . .Dat zegt dat je die 10.000 ergens vandaan moet zien te halen, of dmv het verdienen (en dus afpakken) van een andere economie, of opnieuw lenen van (centrale) bank. En u noemt dat vraag naar geld, maar ik kan nog zo lief vragen… de bankier moet het toch echt wederom aan mij uitlenen… tegen opnieuw rente. En zo ontstaat samengestelde rente op schuld.
http://simonthorpesideas.blogspot.nl/2015/02/global-debt-is-now-25-times-total-money.html
@29
“These events led to the Treasury-Federal Reserve Accord of 1951. Details from the era provide insight into the Fed’s effort to resist inflationary pressures by raising short-term interest rates while the Treasury wanted lower interest rates, a recurring tension in later decades (Hetzel and Leach 2001).
The Accord eliminated the Fed’s obligation to monetize the Treasury’s debt at a fixed rate, allowing the Fed to conduct monetary policy by varying the size of its balance sheet. This is a cornerstone of the Fed’s independent monetary policy.”
Uit:
https://www.richmondfed.org/research/our_perspective/centralbankindependence#tab-2
Dit gaat over de Fed. Kortom, de onafhankelijkheid van centrale banken is niet zomaar iets dat uit de lucht is komen vallen. Ricardo schreef daar in 1824 al over. Er zijn ook best goede redenen voor een onafhankelijke bank. Laat ik het zo zeggen: we mogen blij zijn dat de ECB nog iets probeert te doen aan monetaire stimulering, want als de Duitsers ook daar helemaal hun zin hadden gekregen…
Is er in de jaren ’80 en ’90 een beweging gaande geweest die waardoor de onafhankelijkheid van Centrale Banken versterkt is? Ja, dat wel. In die zin heb je gelijk.
@19: middelkoop over de Federal reserve
@19: de FED is toch echt een particulier instituut, niet een staatsinstituut. Een van de doelstellingen van de FED is dan ook winst maken.
@11
“Ik begrijp dat ik nog niet goed alle argumenten op een rij heb gezet:”
Of je zit er gewoon naast
“1. Ja theoretisch heb je gelijk, dat ontken ik niet.”
OK, maar dan moet JIJ uitleggen waarom het in de praktijk dan niet werkt. En dan volstaat: “het werkt niet, want ik zie nog steeds deflatie”
Het aardige is dat zelfs mensen die kritisch zijn ten opzichte van de werkzaamheid van QE (bijvoorbeeld Krugman), niet ontkennen dat het wel werkt. Maar zij wijzen op de moeilijkheid om tractie te krijgen bij 0%, de moeilijkheid om irresponsibly responsible te zijn en het tegenwicht dat een krappe fiscal policy biedt als verklaringen.
“het veroorzaakt een bubbel met aandelen”
Ehm, wacht effe. Als het rendement op het ene investeringsmiddel omlaag gaat, worden andere investeringsmiddelen aantrekkelijker. Dat is dus geen bubbel, want een bubbel is een irrationale stijging van waarde. Deze is juist behoorlijk rationeel.
Ook als je bijvoorbeeld de S&P historische P/E ratio bekijkt is die aan de hoge kant, maar niet extreem.
http://www.advisorperspectives.com/dshort/updates/PE-Ratios-and-Market-Valuation.php
“5. Kounis noemt ook nog geloofwaardigheid van beleid. Ik vergelijk dat met cargocult (zie noot 10).”
Mwah, zoals ik hier boven al schrijf, heeft Krugman al meerdere malen gewezen op de moeilijkheid om als centrale bank met een missie van prijsstabiliteit hogere inflatie na te streven.
Hoe kan je geloofwaardig maken dat je verantwoordelijk onverantwoordelijk gaat zijn?
Overigens zou je dat m.i wel moeten kunnen oplossen.
Bij helicopter money aka QE for the people, weet je zeker dat het geld niet terugkomt en de kans is een stuk groter dat het daadwerkelijk in de economie terecht. Die zou helpen.
Of anders, wat Matt Yglesias schrijft: we wilden niet dat centrale banken overheidstekorten gingen financieren want we waren bang voor inflatie. Maar ja, als die inflatie maar niet komt, kan je het maar beter wel doen. In het slechtste geval komt inflatie terug (maar dat wilde je juist) en dan stop je er weer mee. In het beste geval komt het niet direct terug en heb je echt gratis geld uitgedeeld.
@17
Men heeft begin jaren 90 de gok genomen.
Onder druk wordt alles vloeibaar en niemand had de val van de muur en het einde van koude oorlog 1.0 voorzien. Het was dus geen ‘droom van de elite’ maar een gok. De DM kan in dit verband worden gezien als de voorloper van de euro. En men wilde Duitsland politiek en monetair binden. Dat het niet gelukt is, is een ander verhaal. Maar dat was wel primair de opzet.
@33 Dat is te kort door de bocht. De FED heeft zowel private als publieke onderdelen, maar is voor de rest een overheidsinstelling. Het bestuur wordt direct aangesteld door de President van de VS, waardoor het handelen ervan zeker niet losstaat van de politiek.
Verder drukt de FED geen waardepapieren. Dat gebeurt door de Department of the Treasury, een overheidsinstelling.
@36
Case Reveals Fed’s Status as a Private Institution
http://law.justia.com/cases/federal/appellate-courts/F2/680/1239/200393/
http://www.save-a-patriot.org/files/view/frcourt.html
Study: US is an oligarchy, not a democracy
http://www.bbc.com/news/blogs-echochambers-27074746
Er zijn wat rijke families die aan de touwtjes trekken. dat het een democratische overheid lijkt is mooie schone schijn
@9:
“Als wij bijvoorbeeld met 5 centrale banken op 0 beginnen en de CB printen geld uit het niets en lenen elk 1000 uit, tegen bijv 5%, aan hun onderliggende bankensysteem. Dan ontstaat een geldhoeveelheid van 5000 en een schuld van 5250. De schuld is meteen hoger dan de hoeveelheid geld die er is. En omdat rente over de schulden betaald moet worden ontstaat er rente op rente en dus samengestelde rente, is exponentiële groei van de hoeveelheid schuld.”
A, daar hebben we hem weer. In elke discussie over geldsystemen worden varianten van dit verhaal van stal gehaald. Maar dat is niet erg, want het is elke keer weer vrij makkelijk te weerleggen. Zeker in deze variant, waar ook nog eens een enorme fout in zit.
Want de schuld die ontstaat is helemaal geen 5250; die schuld is slechts 5000. Rente wordt pas gerekend na een bepaalde termijn. De schuld is dus helemaal niet hoger dan de geldhoeveelheid.
Verder, rente wordt over het algemeen niet bij een schuld opgeteld; rente wordt gewoon elke termijn betaald. De schuld zal dus niet groeien, en kan dus ook nooit groter worden dan de geldhoeveelheid. De schuld kan wel dalen; als er, naast rente, ook aflossingen betaald worden.
Maar is het erg als de totale schuld hoger is dan de geldhoeveelheid ? Nee, dat is geen enkel probleem. Want de totale schuld hoeft nooit in 1 keer afgelost te worden. De maximale hoeveelheid geld die benodigd is, oftewel de minimale grootte van de geldhoeveelheid, is 1 aflossing plus 1 rentebetaling. Dat zal over het algemeen vele malen lager liggen dan de totale schuld.
Van samengestelde rente is uberhaupt geen sprake als rente gewoon elke termijn betaald wordt. Aangezien dat vrij normaal is in de echte wereld, is samengestelde interest niet echt iets om je zorgen over te maken.
@38: “Want de schuld die ontstaat is helemaal geen 5250; die schuld is slechts 5000. Rente wordt pas gerekend na een bepaalde termijn. De schuld is dus helemaal niet hoger dan de geldhoeveelheid.
Verder, rente wordt over het algemeen niet bij een schuld opgeteld; rente wordt gewoon elke termijn betaald. De schuld zal dus niet groeien, en kan dus ook nooit groter worden dan de geldhoeveelheid. De schuld kan wel dalen; als er, naast rente, ook aflossingen betaald worden.”
Precies, stel na een jaar, als de lening afloopt, moet je de schuld aflossen. Elke economie moet 5% + de geleende 1000 terug betalen. Stel 4 van de 5 lukt dat door de rente van economie 5 te winnen. Vier van de 5 lossen de 1050 af, en economie 5 komt 200 tekort. Dan volgt er weer een nieuwe ronde geld uitlenen, 4 van de 5 lenen weer 1000 en economie 5 leent 1000 plus de 200 die het de vorige keer tekort kwam.
Op het moment van aflossen komt er altijd iemand ergens geld tekort, waardoor de geldpers aan moet en de schulden toenemen, waar ook weer rente over betaald moet worden. De rentelasten trekken inderdaad een economie leeg, en de rentelasten gaan mooi naar de (centrale) bankiers in de vorm van bonussen en hoge salarissen.
Leg mij anders maar uit waarom de geldhoeveelheid steeds moet groeien
http://www.dollardaze.org/blog/pages/00023/SmallGlobalMoneySupply2.png
En waarom de schulden maar blijven stijgen?
http://www.imf.org/external/pubs/ft/gfsr/2015/01/pdf/text.pdf
http://blog-imfdirect.imf.org/2015/04/15/financial-risks-rise-amid-uneven-global-economic-recovery/
waarom er 2,5 keer zoveel schuld is dan geld
http://simonthorpesideas.blogspot.nl/2015/02/global-debt-is-now-25-times-total-money.html
Omdat het systeem wiskundig van gen kant klopt. Speel gewoon maar eens een spelletje monopolie, er is maar ééntje die wint, de rest verliest. Hoe kan dat, wiskundig gezien??
@39:
“Precies, stel na een jaar, als de lening afloopt, moet je de schuld aflossen. Elke economie moet 5% + de geleende 1000 terug betalen.”
Nee, er moet slechts 5 % + de eerste aflossing terugbetaald worden. Verreweg de meeste leningen die je in de praktijk tegenkomt worden niet in 1 keer afgelost. De aflossing is dus per definitie kleiner dan de totale schuld, in tegenstelling tot wat jij beweert.
[Op het moment van aflossen komt er altijd iemand ergens geld tekort …]
Nee, dat hoeft dus helemaal niet.
[Leg mij anders maar uit waarom de geldhoeveelheid steeds moet groeien]
Wie heeft gezegd dat de geldhoeveelheid steeds moet groeien ? Dat hoeft helemaal niet.
Edoch, zolang we technologische ontwikkeling hebben is het wel handig dat het gebeurt. Want, door technologische ontwikkeling komen er steeds meer producten beschikbaar, en het is wel prettig als er dan ook geld is om die producten te kopen.
[En waarom de schulden maar blijven stijgen?]
Dat hangt af van de periode die je wilt bekijken. Voor 2008 kwam dat vooral door bubbles in de diverse assetmarkten. Na 2008 kwam het vooral omdat centrale banken de crisis vooral monetair op wilden lossen, terwijl regeringen weigerden om fiscale maatregelen te nemen.
“Een staat die haar eigen geld kan drukken kan nooit failliet gaan.” Dit is een redernering op PVV/SP niveau, die alleen op gaat als een land geen enkele commerciële band heeft met een ander land en zeker geen leningen in het buitenland heeft uitstaan. Bijgedrukt Monopolie geld accepteert niemand als aflossing of als betalingsmiddel. Als het wel zou kunnen, zou elk land zich suf drukken aan nieuw geld en zouden we allemaal multi miljonair zijn.
Onbeperkt geld drukken levert alleen maar hyperinflatie op, de Zuid Europese landen die nu de schulde crisis veroorzaakt hebben deden dat vroeger met als enig resultaat dat er steeds meer nullen op de bankbiljetten kwamen en de economie geen steek vooruit ging. In Zuid Amerika doen ze dat nog steeds, vandaar dat de helft van de landen daar nu op de rand van een faillissement staat.
Verder is het hele Neoliberalisme natuurlijk een onzin begrip, het houdt niet anders in dan een reële en gezonde staatsbalans nastreven volgens wetenschappelijke boekhoudkundige en wiskundige principes. Deze principes worden aanvaard door alle grotere politieke partijen in Europa van links naar rechts en vormen daarom terecht de basis voor EU beleid. Juist Portugal heeft bewezen dat deze principes nog steeds onverminderd kloppen en geen enkel land in Europa, nog daarbuiten heeft de laatste 25 jaar het tegendeel aangetoond.
@31: Ik ben geen specialist op het gebied van centrale banken. Ik weet wel dat het instituut pas in de loop der eeuwen is ontstaan. In de VS was in de 19e geen centrale bank (die was afschaft, veel te gevaarlijk vond men denk ik, anti staat van het allereerste begin) maar toen bleek begin 20e eeuw dat ze niet zonder konden. Dat bleek toen J.P Morgan (de grootste en rijkste bankier) het financiele stelsel moest redden na een hele grote crash, de Knickerbocker Panic. Ik meen dat ze begonnen te functioneren in 1913. Men dacht toen dat men er was, maar dat bleek een misrekening: 1929 was het bewijs. Daarvan hebben ze geleerd dat je een Lender of Last Resort nodig hebt, en dat je banken streng moet reguleren. Ook deposito garantie is toen ingesteld.
Veel van die lessen is men daarna weer vergeten en in 2008 liepen we weer tegen het zelfde probleem aan.
Maar nu dwaal ik af, het is ook boeiende materie.
Wat ik wil zeggen is: de ordoliberalen zijn begonnen met het idee dat een centrale bank onafhankelijk moet zijn, net zoiets als scheiding van machten, maar dat komt natuurlijk uit de zelfde koker als alle bangmakerij van neoliberalen voor ’the road to serfdom’. Democratie is in hun ogen gevaarlijk: de hoi polloi zouden op het idee kunnen komen om alle rijken hun geld af te pakken en Lui Lekkerland te stichten. Mooi niet! Daar moet dus een stokje voor gestoken worden. Schäuble en Dijsselbloem liggen er hoogstpersoonlijk elke nacht wakker van.
Edit: 19e eeuw moet zijn 20e eeuw
@41
““Een staat die haar eigen geld kan drukken kan nooit failliet gaan.” Dit is een redernering op PVV/SP niveau, die alleen op gaat als een land geen enkele commerciële band heeft met een ander land en zeker geen leningen in het buitenland heeft uitstaan. Bijgedrukt Monopolie geld accepteert niemand als aflossing of als betalingsmiddel. Als het wel zou kunnen, zou elk land zich suf drukken aan nieuw geld en zouden we allemaal multi miljonair zijn.”
De redenering klopt juist wel en is ook precies de reden waarom bijvoorbeeld de rente op de GB staatsschuld zo laag is, ondanks dat ze ook flinke tekorten hebben gedraaid. Er is inderdaad wel een inflatierisico (want dat is wat er kan gebeuren als je je schuld monetair gaat financieren – zie ook mijn laatste paragraaf in @34) maar kennelijk schatten financiers dat in het algemeen lager in dan het faillisementsrisico dat landen lopen die niet zelf geld kunnen bijdrukken.
” In Zuid Amerika doen ze dat nog steeds, vandaar dat de helft van de landen daar nu op de rand van een faillissement staat.”
Het probleem van veel crises in minder ontwikkelde landen is vaak dat ze lenen in dollars of hun munt gekoppeld hebben aan de dollar.
Dat gaat allemaal prima in goede tijden, maar in slechte tijden wordt je extreem gevoel voor speculatie en kapitaalvlucht. Hun centrale banken hebben zelden voldoende buitenlandse deviezen om de waarde van hun munt te verdedigen, moeten dat dus op een zeker moment loslaten en dan krijg je in 1 keer een stevige devaluatie voor je kiezen met alle gevolgen van dien. Iets ander mechanisme dus.
@32: Ik heb even naar Middelkoop gekeken (nadat ik @42 had geschreven). Hij zegt ‘coupe in 1913’ – dat is de omgekeerde wereld. Er was daarvoor helemaal niets. Ja, er was J.P. Morgan die met zijn eigen geld de wereld redde. Dat was de aanleiding om de FED op de te richten.
De juridische structuur ken ik niet, maar ik weet wel dat het een soort federatieve organisatie is (Federal immers) die uit een aantal locale ‘centrale banken’ bestaat.
De raad wordt gevormd door mensen uit de financiële wereld en van de overheid. Feit is zeker dat de bankiers een hele grote invloed hebben. Zelfs al zou het officieel helemaal 100% door de staat gecontroleerd worden, dat is nog geen garantie. Meestal gaan mensen na een paar jaar functioneren weer terug naar een leuke baan in het bedrijfsleven.
Middelkoop zegt nog iets raars: geld is niet gedekt. Dat is al niet meer zo sinds de jaren dertig. Een van de oorzaken van de Grote Depressie was namelijk dat geld gedekt moest zijn door goud.
@33: Winst maken voor een centrale bank is een beetje onzinnig. Het kan wel natuurlijk (en het gebeurt ook), maar waarom? De staat kan geld drukken zoveel ze wil. Niet dat dat verstandig is, maar het kan. Verder wat SU @36 schrijft.
Winst maken voor een centrale bank is een beetje onzinnig. Het kan wel natuurlijk (en het gebeurt ook), maar waarom? De staat kan geld drukken zoveel ze wil.
Hmmm… dat is een beetje onzinnige opmerking. Geld bijdrukken* leidt tot geldontwaarding. De winst van een CB daarentegen is vergelijkbaar met de winst van Schiphol of Essent: een dividenduitkering aan de staat als aandeelhouder. Het dividend van DNB aan de staat wordt zeer gewaardeerd:
http://www.beurs.nl/nieuws/binnenland/3190509/dnb-keert-bijna-eur2-miljard-dividend-uit-aan-nl-staat
*met bijdrukken bedoel ik ook bijdrukken: in omloop brengen. dus niet geen balansverlenging oid wat tegenwoordig gezien wordt als “geld bijdrukken”.
“Daarvan hebben ze geleerd dat je een Lender of Last Resort nodig hebt, ”
Als we toch geschiedenis ophalen, het standaardwerk is nog altijd Bagehot’s Lombard Street uit 1873 die dat al opschreef. “Lend but a punitive rate” of iets dergelijks. Anyway, voor gratis te downloaden bij Amazon. Boeiende materie inderdaad.
“Veel van die lessen is men daarna weer vergeten en in 2008 liepen we weer tegen het zelfde probleem aan”
Inderdaad, maar ook dat er allerlei instituten waren die feitelijk net banken waren maar toch niet. Shadowbanks zeg maar.
“Democratie is in hun ogen gevaarlijk: de hoi polloi zouden op het idee kunnen komen om alle rijken hun geld af te pakken en Lui Lekkerland te stichten. Mooi niet! Daar moet dus een stokje voor gestoken worden. Schäuble en Dijsselbloem liggen er hoogstpersoonlijk elke nacht wakker van.”
Nou ja, het gekke is dat als de ECB zich onafhankelijk opstelt en gaat QE’en, Dijsselbloem en Schauble zich er het drukst over maken.
@41:
Nee, waarom? Het is gewoon zo.
En als je stelt dat voor ‘onbeperkt geld drukken’ ben dan maak je een karikatuur van mijn argument. Daar ben ik niet voor, ook niet bij de SP. Jou argument is meer VVD-niveau zullen we maar zeggen.
Oh, en wat hebben SP en PVV gemeen met elkaar? PVV staat toch echt dichter bij de VVD dan bij de SP.
Dit is een mooie illustratie van @15, punt 3.
En, nogmaals, lees Mistvorming rond liberalisme over het verstoppertje spelen waar neoliberalen goed in zijn.
@46: Als de overheid – een die nog muntsoevereiniteit heeft – geld wil uitgeven hoeft ze niet meer te doen dan de centrale bank geld over te laten maken naar een gewone bank. Dat geld kan ze gebruiken om burgers iets voor haar (ons) te laten doen.
Over winst van de centrale bank: Pecunia non olet. Dus hoe de overheid er aan komt maakt niet uit (winst of ‘drukken’).
Verder nog: “geld bijdrukken” (wat ik hierboven bedoel, ik heb het ook niet over geldverruiming) leidt niet onder alle omstandigheden tot geldontwaarding, alleen als je meer geld drukt dan er capaciteit (arbeid en kapitaal) beschikbaar is in de maatschappij.
Michel, uitstekend artikel weer. Met de voetnoten werkt goed. Is met zo’n complex onderwerp anders heel lastig er geen enorm lang verhaal van te maken.
Ben het verder helemaal met je eens dat de euro constructie een grote fout geweest is en de belangrijkste oorzaak van de huidige problemen. Men lijkt er echt van overtuigd te zijn dat alleen structurele hervormingen de oplossing zijn. Vrij bizar, terwijl toch al een aantal jaren niet de minste economen al roepen dat het anders moet.
Overigens heb ik wel een probleem met de term “geld bijdrukken” voor QE. Er wordt niet echt geld bijgedrukt, zelfs niet digitaal. Er wordt een financiele asset swap gedaan. Een financiele bezitting (obligatie oid) wordt gekocht door de ECB. Obligaties zijn feitelijk ook een vorm van geld (grote mate van “moneyness”). Dus als je het al zou willen hebben over “geld drukken” moet je tegelijk praten over “geld ontdrukken” (de obligatie die uit de markt verdwijnt).
Netto is er geen euro (of dollar) meer in de economie na QE dan ervoor. Een pensioenfonds of ander instituut heeft als het ware X euro minder op een spaarrekening (de obligatie) staan, maar hetzelfde bedrag op een betaalrekening (de deposito).
@51: “Een financiele bezitting (obligatie oid) wordt gekocht door de ECB”
En waarmee betaalt de ECB dat? volgens mijn informatie (wikipedia) niet met een vorm van reeds bestaand geld, maar simpelweg door de balans te verhogen.
@51: Het kan zijn dat ik het zelf hier en daar onzorgvuldig heb geformuleerd. ‘Bijdrukken’ probeer ik zo in ieder geval te vermijden De term ‘geldverruiming’ schept ook verwarring, verwarring die denk ik ook de basis aan de basis staat van het huidige economische beleid.
In het citaat in noot [5] wordt zelfs het woord ‘stimulering’ gebruikt voor QE. Dat komt uit het Financieel Dagblad, van de pagina met beurskoersen achterin – waar altijd de technische artikelen staan voor ‘insiders’.
@52: Wat het uiteindelijke resultaat is, daar gaat het om. Leningen met lange looptijd (obligaties) worden vervangen door leningen met korte looptijd, die gebruikt worden voor investeringen.
Obligaties zijn bijna net zoiets als geld.
@52: ja dat klopt, de balans wordt verhoogd.
@53: ja, mijn opmerking was vooral bedoeld vanwege die verwarring. Omdat nagenoeg iedereen het heeft over “geld drukken” wordt het idee verspreid dat de centrale bank geld aan het uitdelen is oid. Terwijl er dus net zo goed financiele assets verdwijnen.
En over het daadwerkelijke effect van die hele QE operatie: het effect is waarschijnlijk erg klein en indirect. Door weghalen van veiligere financiele assets (obligaties) worden partijen als het ware gedwongen hun geld in meer riskante papieren te stoppen (aandelen), wat de waarde ervan opstuwt.
Denk niet dat er daardwerkelijk veel meer door wordt geinvesteerd in de echte economie. Het is allemaal geschuif op de financiele markt. Een ondernemer investeert pas als er reden is om te investeren: die reden is een afzetmarkt. Oftewel klanten met geld cq klanten die geld uitgeven.
Die vraagkant van de economie, daar gaat het om.
@54: ik hoop dat ik volgende maand niet in treasury bills word uitbetaald! Maar zonder dollen: over obligaties loop je financieel risico over geld niet.
“En over het daadwerkelijke effect van die hele QE operatie: het effect is waarschijnlijk erg klein en indirect.”
De extreem lage rentes (spaar en hypotheek maar ook disconto voor pensioenfonds) vertellen een ander verhaal.
@56: ja er is natuurlijk wel een verschil tussen de twee. Maar in breder perspectief zijn het beide vormen van geld en zitten ze in termen van “moneyness” dicht bij elkaar. Cullen Roche legt dat heel mooi uit
http://www.pragcap.com/understanding-moneyness/
http://www.pragcap.com/government-bonds-in-a-world-of-moneyness/
De lage rentes zijn volgens mij niet alleen door QE veroorzaakt maar hebben ook te maken met de zwakke economie. Er is wel veel geld maar de vraag ernaar is laag. Dus de prijs ook (=rente). Als de economie het heel goed zou doen en bedrijven en ondernemers staan te springen om financiering, is de vraag naar geld groter en dus ook de prijs/rente. Maar de economie doet het niet goed, terwijl we tegelijk in grote delen van de wereld en zeker in Europa een sterk vergrijzende bevolking hebben die meer spaart (voor pensioen) en minder uitgeeft. En als iedereen tegelijk meer wil sparen daalt ook het rendement wat je daarop kunt halen (dus lage rente).
@57: okee maar dan gaat het over *government bonds*. De FED daarentegen koopt ook woninghypotheekobligaties op.
“De lage rentes zijn volgens mij niet alleen door QE veroorzaakt maar hebben ook te maken met de zwakke economie.”
Als je kijkt naar lange hypotheekrente zijn die pas vanaf 2014 echt gaan dalen. De economie is al langer zwak. De mini opleving op de huizenmarkt lijkt mij gedreven door die historisch lage rentes (huizenprijzen zijn nog steeds hoog, lonen blijven achter)
@58: ik bedoel meer de lange termijn trend, van dalende rentes de laatste tientallen jaren in het hele westen. Hypotheekrente Nederland is daar maar deels aan gerelateerd, zeker op korte termijn.
De dalende rentes van de laatste tientallen jaren hebben idd niks te maken met een QE die vorig jaar is ingezet door de ECB. Dat klopt.
Maar volgens mij zei je iets over de effectiviteit van QE. Die is in Europa van de laatste tijd (sinds halverwege 2014). En op de Nederlandse economie heeft deze een significant effect. Zie ook
http://www.geldreview.nl/assets/bronkhorstmedia/images/upload/hypotheekrente-ontwikkeling.png
@60: maar de vraag is of dat grafiekje iets te maken heeft met QE. En mocht er al een verband zijn, is de volgende vraag of die lage rentes verder ergens goed voor zijn. Wat heeft de echte economie daar aan? Gaan ondernemers meer investeren? Nee. Daalt werkloosheid? Nauwelijks en maar langzaam. Stijgen lonen? Of zijn we weer opnieuw een vastgoedbubbel aan het opblazen? Niks geleerd van het recente verleden?
Het is natuurlijk allemaal erg lastig met oorzaak en gevolg relaties vinden, maar ik blijf er van overtuigd dat het alleen maar vertrouwen op monetaire instrumenten, het sturen op rentes e.d., een te beperkt middel is. Zonder het gebruiken van fiscale middelen blijft het aanmodderen.
maar de vraag is of dat grafiekje iets te maken heeft met QE.
Er zullen ongetwijfeld meer factoren zijn – loskomen markt voor hypotheekobligaties, meer concurrentie door buitenlandse aanbieders – maar de daling die samenloopt met het aankoopprogramma van de ECB is wel opvallend.
is de volgende vraag of die lage rentes verder ergens goed voor zijn.
Nee, dat is het niet. De vraag was of QE reele effecten heeft, positief of negatief doet er even niet toe.
maar ik blijf er van overtuigd dat het alleen maar vertrouwen op monetaire instrumenten, het sturen op rentes e.d., een te beperkt middel is.
Ha, dus al je “vragen” waren retorisch. Je weet het antwoord toch al. Ik heb zelf geen (financieel) belang bij het verdedigen van QE maar objectief gezien lijkt het mij moeilijk te ontkennen dat het en de bijbehorende rentedaling reele effecten heeft op de economie.
Een (positief?) effect van lagere rente is een toename van de woninghypotheekverstrekking. Een (negatief) effect van lagere rente zijn lagere dekkingsgraden van pensioenfondsen en bijbehorende kortingen en premieverhogingen (die vrij direct ingrijpen op de koopkracht).
@62: ik zal niet ontkennen dat QE effecten heeft/heeft gehad.
Maar het is niet het enige wat meespeelt met rentes en lange termijn trends.
En als je het hebt over QE als instrument: het uiteindelijke hoofddoel is toch de economie op gang krijgen. De echte, mag ik hopen. Die economie van goederen en diensten, waar mensen werk vinden, geld uitgeven, spullen kunnen kopen, welvaart opbouwen.
Woninghypotheekverstrekking moet plaatsvinden en is nodig in een gezonde economie. Maar te veel is niet goed. En aan (te) dure huizen hebben we niets.
En over het daadwerkelijke effect van die hele QE operatie: het effect is waarschijnlijk erg klein en indirect.