Het kwaad komt uit Huissen (maar noem hem geen terrorist)

Toen ik in 1997 na 19 jaar vanuit Huissen naar de randstad verhuisde, moest ik aan studiegenoten altijd net iets te lang uitleggen waar het stadje lag waar ik vandaan kwam, hoe je het schreef en uitsprak (‘nee, niet Huizen, Huissen, met een uu’). Misschien is dat na afgelopen Koninginnedag anders. ‘Je weet wel, van die gek die toen in Apeldoorn…’ (Terwijl ik eigenlijk niet eens in de oude stadskern woonde, maar in een vinexwijk die aan Arnhem grensde). De afgelopen uren is er een uitvoerig mediadossier aangelegd van een type massacre dat alleen in bizarre nachtmerries voorkomt. Ik heb de gebeurtenis nog niet eens letterlijk benoemd, maar u weet nu al waar het over gaat. Kortsluiting in het hoofd van een provinciale ex-bewaker met wijkende haargrens in een Suzuki. Geen terrorist, zeggen deskundigen. Maar Karst hing vermoedelijk wel degelijk een ideologie aan. Nihilistisch exhibitionisme, in hifi sound and vision.

Uiteraard denk ik aan de dood van onschuldige toeschouwers die slechts op een mooie dag naar de Koningin wilden zwaaien. Het lijkt koel en zakelijk om een paar uur na de daad van krankzinnigheid van ene Karst uit Huissen al zo te spreken. Maar dit is geen cynisch referaat om klappen uit te delen aan het journaille dat ons elke minuut van informatie voorziet. Evenmin is het een vingerwijzing naar het publiek of de ooggetuigen.

Deskundigheidsdeskundige
De gebeurtenis die op 30 april 2009 plaatsvond in Apeldoorn is het instapmodel van het type horror media event dat zich de afgelopen jaren al vaker heeft laten zien. Een doelloze daad van verderf in een decor van oorspronkelijke vreedzaamheid. Of het nu de vader is die zijn gezin doodt, de gek die een crèche afslacht of een ontspoorde tiener die zijn klasgenootjes neerknalt. Het begint met de daad zelf, kort daarop gevolgd door een ‘mediabehandeling’ die tegenwoordig kan bestaan uit een palet aan filmpjes van de mobiel, grofkorrelige foto’s van een digitale camera en verslaggeving via twitter. Daarna ontstaat weer de publieke én professionele reactie op deze mediabehandeling, gelardeerd met in allerijl ingevlogen experts. Een nabehandeling van peinzende talkshowhosts die vragen aan de deskundigheidsdeskundige: ‘Hadden we dit kunnen voorkomen?’

Sprekend voor deze generatie is de collectieve beleving van een aanslag. In een mum van tijd krijgen we verschrikkelijk veel te verstouwen. De Suzuki die nog geen 24 uur geleden tegen het monument tot stilstand kwam, is in onze hoofden bijna even berucht als een kunstwerk van Giacomo Balla. De beelden van rondvliegende lichamen, vleeswonden en die nét wegfietsende politieagent benaderen de impact van de vliegtuigen van 9/11 die vanuit verschillende standpunten werden vastgelegd. En dat vinden we niet eens gek meer.

Zapruder
Tot in de late jaren zestig was het nauwelijks mogelijk voor het journaal om beeld synchroon met geluid op te nemen. Uit het boek Journalistieke cultuur in Nederland (2000) van Jan Bardoel e.a: ‘Tijdens de watersnoodramp in 1953 was er alleen een 35 mm geluidscamera beschikbaar […] de televisiereportages leden onder een groot gebrek aan beeldmateriaal. Daarnaast had film nog een nadeel: het moest worden ontwikkeld. Dat kostte tijd en vertraagde de verwerking aanzienlijk.’

Je kan het je nauwelijks voorstellen maar de Kennedymoord, die gefilmd werd door Abraham Zapruder, heeft het publiek pas bewegend en in kleur kunnen aanschouwen na meer dan tien jaar. Ja, frames van de films zijn een week na de moord in 1963 afgedrukt in Life magazine. Maar pas in 1975 werd het fragment vertoond tijdens een uitzending van het programma Midnight, gepresenteerd door Geraldo. Terwijl tegenwoordig iedereen onbetwist denkt aan de Zapruder film bij de moord op Kennedy.

rijp voor het dolhuis
Beeld je in hoe een dwaas, rijp voor het dolhuis, in Friesland in 1747 met een paard en wagen op een menigte was ingereden tijdens een bijeenkomst met Willem IV. Het had behoorlijk lang geduurd voor Malle Ed in Maasbracht het nieuws zou horen. Uit de mond van een stadsomroeper, die het weer uit de vijfde hand kreeg. Ongetwijfeld dat de beleving anders zou zijn geweest dan in onze situatie. Je kan het je niet meer voorstellen dat de draaiende camera’s zouden ontbreken. Dat weblogs niet ala minuut de informatie verstrekken over nummerplaten, aanslagen op Beatrix en een huiszoeking in Huissen.

De huidige generatie mediaconsumenten krijgt elke gruwelijke gebeurtenis per direct, als het bloed nog warm is. Niet eens meer alleen in de huiskamers. Terwijl Balkenende zijn medeleven betuigde voor een zoemende camera van een televisieploeg, stonden achter hem lachende tienerjongens dát weer te filmen met hun mobiel. Zal die jongen vanavond na zijn alsnog genoten pils het filmpje uploaden naar YouTube?

Het echte kwaad
Karst uit Huissen zal misschien in het zelfde rijtje eindigen als Volkert en Mohammed. Met dat verschil dat het nu ineens het werk van een ‘gek, in zijn eentje’ is. Dat hij op het moment van schrijven al dood is. Zijn doelwit, de Koninklijke familie, miste hij. We vinden hem geen terrorist. Dat moet iemand me toch eens uitleggen; nog niet zo lang geleden werden enkele onschuldige burgers tegen de vlakte gewerkt door een speciale militie op verdenking van terroristische activiteiten, maar waag het niet om deze losgeslagen provinciaal een terrorist te noemen. Terwijl ook hij een ideologie zal hebben gehad. Een ernstig soort nihilisme dat niet eens een geschrift nodig heeft om op te leunen. De oerhollandse Karst met zijn eigen kleine leed reed als een bloeddorstig subject in op mensen, terwijl het hele Koningshuis toekeek en de camera’s alles vastlegden. De voice-over moest in de chaos het juiste zeggen. Iedereen wist dat deze fragmenten, terwijl ze in feite plaatsvonden, nog vaak herhaald zouden worden.

Ik denk dat we dergelijke patiënten als Karst, die een statement van nihilisme maken in hifi sound and vision, eerder als bedreigend moeten ervaren dan wat de gemiddelde Nederlander beschouwt als bedreigend.

Maar het echte kwaad zie je niet. Dat woont in Huissen of Steenwijk. Slaapt misschien wel naast je. Wel wordt gezegd dat het kwaad erg intelligent was, grappig en ontzettend aardig. Is nu pas veertien jaar. Heeft een krantenwijk. Lust graag bami. Of is een vrouw. Ken je als een rustige, beleefde buur. Speelt cello. Rijdt een Fiat. Of een Lada. ME’ers zullen in de toekomst een raam inslaan van de woning om naar binnen te gaan. En zal een populaire zoekterm zijn.

(In verband met een versobering van Van Aaltens artistieke plan deze week geen aflevering van Reality, The Making of…)