Het groeiende gevaar van selffulfilling apocalyptiek

ACHTERGROND - Veel monotheïsten denken van oudsher dat rond en in Israël de ware God zal zegevieren via een eindstrijd met talloze doden. Verrassend (en bedreigend) is de actuele terreinwinst van diverse fanaten die deze waan actief tot werkelijkheid willen maken. Ook zijn er opmerkelijke dwarsverbanden.

Apocalyptiek – het geheel van gedachten en voorstellingen betreffende het einde van de wereld en de komst van het koninkrijk Gods – mag je proto-utopisch denken noemen. Bij elke utopie ligt geweld op de loer, omdat het doel al gauw de middelen heiligt.

Bovendien worden in de apocalyptiek ook nog eens ongekend verwoestende oorlogen expliciet aangekondigd. En het te bevechten ideaal is van een absolute, bovenaardse perfectie. De gelukzaligheid van de goeden zal volkomen zijn, ook als ze sneuvelen. De tegenstanders zijn marionetten van het kwaad. Dus ligt het voor de hand dat sommige gelovigen het inzetten van wapens met een maximale vernietigingskracht logisch vinden.

Daar staat tegenover dat de religieuze geschriften regels voor het inperken van geweld bevatten, een rudimentair, maar wel heilig geacht oorlogsrecht. En met name uit de Tenach en de Koran, maar ook wel uit de Hadith en de Bijbel, valt een meer afwachtende houding als de juiste af te leiden. De gelovige kan het allemaal aan God laten en zijn eigen rol zien als een vroom ondergaan van het gigantische drama van het laatste oordeel. Toch blijft staan: de apocalyptiek van elk van de drie grote monotheïstische godsdiensten schildert en sanctioneert onder meer scenario’s voor bijna grenzeloos geweld. Dat zit zogezegd in geuren en kleuren in het keuzepakket.

De eindtijd is nabij

Volgens een peiling van OmniPoll onder Amerikanen ongeacht levensovertuiging antwoordde vorig jaar maar liefst 41 procent ‘ja’ op de vraag: Do you, personally, believe that the world is currently living in the “end times” as described by prophecies in the Bible, or not?

In het Midden-Oosten zijn de cijfers minstens zo sprekend. Volgens een onderzoek van Pew Research in 2012 verwacht daar de helft of meer van de moslims nog tijdens hun leven de komst van de Mahdi, die de eindstrijd zal aanvoeren. In Irak was dat 72 procent. Afghanistan scoorde 83 procent, Tunesië 67 procent.

Guttman-Avi Chai noteerde in 2012 dat 70 procent van de Joodse Israëliërs meende dat Joden het uitverkoren volk zijn. 55 procent geloofde in de komst van de Messias (was 45 procent in 1999).

Jihadistische moslims

De radicale internet-jihadisten van De Ware Religie brachten op 15 juni een ‘uitvoerig interview met Nederlandse Syriëgangers’. Hun woordvoerder zegt onder meer: ‘De jihad in Syrië werkt therapeutisch.’ En: ‘Wij weten ook uit de profetische overleveringen dat het centrum van de grote Armageddon, de derde wereldoorlog, in Syrië en de omringende landen zal plaatsvinden. De christenen en Joden zijn hier ook van overtuigd. De zionisten zijn zich al aan het voorbereiden. Het kan niet zo zijn dat wij moslims slapen. Wij zien de Arabische Lente als een voorteken van deze grote gebeurtenis. Met als piek de opstand in Syrië.’

En zo zijn er talloze (internationale) voorbeelden te vinden van dergelijke islamitische apocalyptiek. Zoals van Abou Imran (Shariah4Belgium), Maiwand al-Afghani (Milatu Ibrahim) en Jalal Ibn Saeed (diverse malen te gast in Nederland).

Inmiddels is evident dat de Islamitische Staat (IS) een apocalyptische jihad propageert. Het blad Dabiq mobiliseert nadrukkelijk – bronnen en geleerden aanhalend – voor de naderende eindstrijd, die zal plaats vinden in Sham (de Levant). Bij Dabiq in Noord-Syrië en in omringende landen, waaronder Israël.

Jean-Pierre Filiu, auteur van Apocalypse in Islam (2011), schrijft op zijn blog over IS: ‘Het extreme geweld van het jihadistische monster is grotendeels te wijten aan de apocalyptische overtuigingen van veel van zijn rekruten.’

Religieuze zionisten

De Temple Mount Faithful van Gershon Salomon en de Temple Mount Loyalists van Yehuda Etzion ijveren voor het verwijderen van de moskeeën op de Tempelberg en het oprichten van de Derde Tempel. In het Israëlische parlement zitten zeven leden van Likoed die hetzelfde willen. Gershom Sholem laat in zijn boek The End of Days: Fundamentalism and the Struggle for the Temple Mount (2002) zien hoe apocalyptische verwachtingen van Joden, christenen en moslims dit kleine, platte heuveltje tot een kruitvat maken.

Rechtse christenen

Ook onder (met name) rechtse christenen in de VS is apocalyptiek populair.

De bekende evangelicalistische predikers Jerry Falwell (Moral Majority) en Pat Robertson (Christian Coalition) noemden 9/11 in 2001 een straf voor Amerika’s zonden.

De aanslag veroorzaakte een golf van apocalyptische speculatie in de christelijke wereld, wat weer de productie van dergelijke lectuur in islamitische landen aanjoeg. Het jaar ervoor had Safar al-Hawali zijn Dag des Toorns gepubliceerd als expliciet antwoord op de christelijke apocalyptiek in de VS.

Door onder meer demografische trends verliest christelijk rechts in Amerika al jaren aanhang en er is nogal eens gedacht dat zijn macht onomkeerbaar tanende was. Ook verminderde de populariteit van de mormoon Glenn Beck, met zijn ooit razend geliefde tv-shows vol verdraaide feiten en apocalyptische retoriek (tot en met een waarschuwing voor de Mahdi).

Des te opmerkelijker is het dat extremisten uit deze en aanverwante hoek in een aantal staten juist meer reactionair christelijk beleid weten te voeren en ook de Republikeinen (GOP) in Washington zwaar beïnvloeden of zelfs aardig in hun greep krijgen. Senator en Tea Party-leider Ted Cruz werd vorig jaar gezalfd – volgens zijn vader Rafael om een end-time transfer of wealth te gaan regelen – door pastors die de Bijbelse slavernij vergoelijken en oproepen tot een christelijke oorlog tegen de seculiere maatschappij.

Nederlandse christofascisten

Breiviks opinies vertonen […] opvallende parallellen met de opinies van contemporaine christelijke conservatieven in Nederland […] lieden als Erik van Goor, Tom Zwitser en René Schmitt. Van Goor en Zwitser waren eerst hoofdredacteur van de radicale opiniewebsite Open Orthodoxie, deze website werd herdoopt tot Bitter Lemon, en vervolgens voor Catholica. Om beide heren hangt ‘een zeer onfrisse geur van uitsluiting, nationalisme, verbale agressie en haat tegen iedereen die niet in hun wereldbeeld past’, aldus de progressieve katholieke theologen Eric van den Berg, Frank Bosman en Peter van Zoest, die eind 2010 het uiterst orthodoxe Catholica vanwege ‘foute’ connecties van Van Goor in verband brachten met extreem rechts.

Zo schreef historicus Ewout Klei in Joop over de kwestie van het christelijke gehalte van het manifest van Anders Breivik.

Extreem rechts

‘Apocalyptisch’ kan volgens de Van Dale ook betekenen: ‘catastrofaal, overweldigend’. En dat is precies hoe Anders Breivik de samenzwering van ‘cultuurmarxisten’ en moslims ziet. Deze kwaadaardige kongsi zou overal in Europa de patriarchale waarden bijna onstuitbaar aan het vernietigen zijn.

Als een neotempelier, compleet met Sint-Joriskruis, richtte hij een slachtpartij aan die doet denken aan het legendarische verhaal van moordende kruisvaarders, het bloed kniehoog in de straten van Jeruzalem. In Breiviks manifest valt de naam ‘Jeruzalem’ maar liefst negentig keer.

The English Defence League, het Sint-Joriskruis voerend met het motto In hoc signo vinces dat Breivik zichzelf later als medaille voor zijn moed zou opspelden, had in de jaren voor ‘Utøya’ met soms gewelddadige demonstraties bijgedragen aan een militante sfeer jegens de islam. Deze leuze zou volgens een legende de Romeinse keizer Constantijn, voor een veldslag, hebben gezien bij een kruis van licht boven de zon.

Eurabië

In Eurabia: The Euro-Arab Axis (2005) werkt Bat Ye’Or de complottheorie uit dat Europese machthebbers, hand in hand met krachten uit de Arabische wereld, hebben besloten Europa te ‘islamiseren’. Zeg maar de Protocollen van de wijzen van Mekka en Brussel. Breivik besteedt er veel aandacht aan in zijn manifest 2083: A European Declaration of Independence (2011, ruim 1500 pagina’s).

Een andere held van Breivik, de Noorse pamflettist Fjordman, kreeg evenals Bat Ye’Or veel bijval in en buiten Europa, niet alleen van extreem rechts. Fjordman zinspeelde monomaan op de noodzaak van een burgeroorlog tegen moslims, al was hij zo snugger niet direct op te roepen tot geweld.

Nog meer geldt dit voor de populaire blog Gates of Vienna van de episcopaalse christen Bodissey. Geert Wilders plaatste er stukken en linkt er regelmatig naar. Scribent El-Inglès maakt er de geesten rijp voor voor aanslagen door doodseskaders op islamitische sleutelfiguren en zelfs voor genocide.

Van Wilders is overigens de uitspraak: ‘Jeruzalem zit in ons bloed, in onze genen.’ Dat zei hij op een ‘Counterjihad’-treffen in Jeruzalem in 2008, waar hij aan tafel zat naast zijn vriend, de extreem rechtse Arieh Eldad. De kolonistenleider was destijds voorman van de partij Nationale Unie, gekant tegen een Palestijnse staat en strevend naar een Israël zonder Palestijnen. Wilders steunt zo’n (etnische) zuivering: ‘Een migratie van Palestijnen naar de Arabische landen is logisch en wenselijk.’ Zoals hij ook ’tientallen miljoenen’ moslims uit Europa wil laten vertrekken.

Russisch-orthodoxen

De afgelopen jaren is een obscure, fascistische denker […] opgeklommen tot souffleur van het Kremlin. Alexandr Doegin, die nazistische ideeën combineert met elementen uit de Russisch-Orthodoxe leer en die theses van de Nouvelle Droite koppelt aan Russisch-imperialistische vergezichten, is de eigentijdse ideoloog van Poetins Eurazianisme.

Dit schrijft Ruslandkenner Wierd Duk in TPO.

Hieraan kan worden toegevoegd dat Doegin een apocalyptische denker is. Zo stelt kenner van Europees extreem rechts Andreas Umland:

In Doegins apocalyptische wereldbeeld bestaat de wereldgeschiedenis uit een eeuwenoude confrontatie tussen de hiërarchisch georganiseerde ‘Euraziatische’ continentale machten en de liberale ‘Atlantische’ zeevarende mogendheden. Vandaag de dag [zijn dit] Rusland en de VS […] [en hun] ‘laatste slag’ nadert – opmerkelijk genoeg gebruikt Doegin het Duitse woord ‘Endkampf’, dat fascistische connotaties heeft, zonder een Russische vertaling.

Orthodoxe Poetin-fans, Eurofascisten en christenen in de VS

Op 31 mei vierden in het Weense Stadtpalais des Fürsten Liechtenstein extreem rechtse gangmakers uit Europa en Rusland feest en gaven ze lezingen. De FPÖ, Front National en de Bulgaarse partij Ataka deden mee. Doegin was eregast op deze zo strikt mogelijk geheim gehouden herdenking van het Weens Congres van 1814-1815. Men sprak in de sjieke entourage, verzorgd door de Russische oligarch Konstantin Malofeev, onder meer over de ‘satanische’ homo-lobby in Europa.

Malofeev bevordert als ‘filantroop’ een toenadering tussen Russisch-orthodoxen in zijn land en christelijke fundamentalisten in de VS, onder meer als sponsor van het Amerikaanse World Congress of Families (WCF, Illinois), dat zich met name keert tegen gelijke rechten voor homoseksuelen.

De baas van de homo’s hatende National Organization for Marriage – waar enge christelijke sekten als Opus Dei omheen klonteren – nam vorig jaar deel aan een conferentie van Malofeev in Rusland. Diverse andere connecties zijn in kaart gebracht, onder wie Vladimir Jakoenin, de schatrijk geworden, machtige baas van de Russische spoorwegen en een oude getrouwe van president Poetin.

Andere rare dwarsverbanden

De Franse extreem rechtse en antisemitische activist Alain Soral, die samenwerkt met de cabaretier Dieudonné – in hun netwerk zitten zowel islamisten als katholieke fascisten en een lid van de joodse antizionistische Neturei Karta – schreef het voorwoord bij The Fourth Political Theory van Doegin.

Soral is ook een promotor van Imran Hosein: diens eindtijdboek over de ontknoping van de menselijke geschiedenis in Jeruzalem wordt aangeprezen op Sorals website, waar ook Doegin royaal aandacht krijgt.

Ron Paul, de vader van de mogelijke Republikeinse presidentskandidaat in 2016 Rand Paul, prees in 1990 en 1994 de white supremacist Jared Taylor en zijn eugenetica-orgaan American Renaissance. Dat was niet de enige vrijage van de oudere Paul met neonazi-types. Helaas lijkt Rand een aardje naar zijn vaartje te hebben, want als medewerker heeft hij Jack Hunter ingehuurd – die tot zijn nek in het racistische vaarwater van onder anderen Richard Spencer zat.

In 2010 ontmoette onderminister Ayoob Kara van Likoed FPÖ-leider Heinz-Christian Strache in Wenen. Zoals bekend lopen er al jaren contacten tussen extreem rechtse Israëlische Joden en Europese extreem rechtsen, onder wie Geert Wilders.

Als curiositeit vermeld ik nog de survivalist en libertarische activist Piero San Giorgio [‘Sint-Joris’, een alias voor zijn echte achternaam, Falotti]. Hij interviewde uitgebreid Imran Hosein over de eindtijd (video). Het is moeiteloos vast te stellen dat San Giorgio verder goede maatjes is met Soral en Richard Spencer. Ook is hij een bewonderaar van Ron Paul.

Wat betekenen deze verbanden?

Uit bovengenoemde contacten valt af te lezen dat een deel van de breuklijn die op een apocalyptische aardbeving kan uitlopen, de tegenstelling is tussen protectionistische racisten en (neo)liberale kosmopolieten.

Een ander deel betreft uiteraard militant islamisme versus het Westen en Israël.

Maar tegelijkertijd is er sprake van een zekere mate van begrip, misschien zelfs wel sympathie, tussen islamisten en (christelijke) fascisten, waarbij de gedachte is dat verschillende groepen in ‘hun’ gebied voorlopig – tot de onvermijdelijke apocalyps – hun eigen ‘natuurlijke’ orde mogen scheppen.

In zijn totaliteit kan je de mondiaal oplopende apocalyptische krijgskoorts daarom wellicht karakteriseren als een symptoom van de stuipen van de patriarchale orde, waarvan de bestaansvoorwaarden langzaam maar zeker verdwijnen en die zich nog liever doodvecht – desnoods alles en iedereen meeslepend – dan de ruimte te geven aan een harmonieuze verhouding tussen mensen onderling.

Dit is een sterk verkorte versie van dit artikel dat eerder op het blog Ikje Ergens verscheen. Kijk dus hier voor meer achtergronden en een uitgebreide serie noten.

Afbeelding: de vier ruiters van de apocalyps, Viktor Vasnetsov, 1887 (Wikipedia)