De Duitse bondskanselier Angela Merkel sprak woensdag voor de tweede maal deze week met Loekasjenko over de crisis aan de grens. Maandag telefoneerde ze met de Wit-Russische leider en ook met president Poetin. Voor Loekasjenko betekende dit het eerste contact met een Westerse regeringsleider sinds zijn omstreden herverkiezing vorig jaar augustus. Het opmerkelijke initiatief van de aftredende bondskanselier was volgens eigen zeggen ingegeven door bezorgdheid over de inhumane situatie waarin de migranten aan de Wit-Russisch-Poolse grens verkeren. Inmiddels is een aantal van hen met bussen naar een verwarmde bedrijfshal gebracht waar ze eten, medicijnen en dekens kregen. Merkel heeft er bij Loekasjenko op aangedrongen de migranten met hulp van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR te repatriëren. Een eerste repatriëringsvlucht zou gisteren vertrekken vanuit de Belarussische hoofdstad Minsk naar Irak, maar het is onduidelijk hoeveel mensen terug willen.
Praten met de vijand
Het initiatief van Merkel is niet overal gunstig ontvangen, ook niet in eigen land waar Omid Nouripour, lid van de Duitse Bondsdag voor de Groenen sprak van een fout signaal waarmee Merkel Loekasjenko feitelijk erkende als president. Marko Mihkelson, een parlementslid uit Estland vroeg zich af met welk mandaat zij deze contacten heeft gelegd. “Is het nodig om op het niveau van de Duitse kanselier te praten met een persoon die vorig jaar een staatsgreep heeft gepleegd en die door de leiders van de Europese Unie niet als staatshoofd wordt erkend? Ik betwijfel het ten zeerste en ik zie niet in dat dergelijke onderhandelingen met een dictator ons veel dichter bij het resultaat zouden brengen dat we in de huidige situatie willen,” zei hij in een interview voor de Estse televisie. Estlands Europarlementslid Riho Terras heeft ook stevige kritiek op Merkel. Hij vindt het onacceptabel dat zij achter de rug van de EU om met de Wit-Russische dictator heeft overlegd. Ze doorbreekt daarmee de broodnodige eenheid in de EU om Loekasjenko te weerstaan.
President Alar Karis en premier Kaja Kallas (foto) benadrukten eerder deze week dat er in de EU wel degelijk sprake is van eenheid tegenover Loekasjenko, ook na het ‘verrassende’ telefoontje van Merkel, waar ze overigens vooraf over waren ingelicht. In een interview met de Estste televisie zei Kallas gisteren dat Duitsland de inhoud van de gesprekken met Loekasjenko met Estland heeft gedeeld en dat zij het waardeert als dit contact kan leiden tot humanitaire hulp voor de mensen in Wit-Rusland. Ze wilde niets weten van de suggestie van een Duitse ‘Alleingang’ en verdedigde haar ambtgenoot met verve:
Merkel sprak hem aan met de heer Loekasjenko in plaats van hem de president van Wit-Rusland te noemen. Het is geen legitimering van Loekasjenko. Het belangrijkste is dat we eensgezind optreden in de Europese Unie. Onze focus moet liggen op daden in plaats van op woorden. Ik doel vooral op de sancties die zijn overeengekomen in de Europese Raad voor Buitenlandse Zaken tegen het regime van Loekasjenko en verschillende luchtvaartmaatschappijen, en die sancties werken. De focus ligt ook op landen van herkomst, zodat mensen naar huis kunnen terugkeren.
‘Hybride oorlog’
Het humanitaire aspect van de migrantencrisis aan de grens met Wit-Rusland raakte de afgelopen week ondanks Merkels telefoontje op het tweede plan en werd in veel commentaren bedolven onder termen als ‘hybride oorlog’ en ‘cynische chantage’ van een dictator die met steun van Poetin de EU hoopt te kunnen ontregelen. De Poolse regering liep daarbij voorop in het klassieke scenario van politici die met horrorverhalen over vijandige buurlanden de aandacht proberen af te leiden van de binnenlandse onrust die hen volgend jaar bij de verkiezingen de kop kan kosten. Polen zegt Europa te verdedigen en eist daarvoor alle steun van zowel EU als de NAVO. De EU is gevraagd een financiële bijdrage te leveren voor een grensmuur. Polen wil volgende maand hekken met prikkeldraad over een lengte van 180 kilometer vervangen door een 5,5 meter hoge muur. Bemoeienis van de Europese grenspolitie Frontex wordt afgewezen en de media moeten op afstand blijven. Maar als er dan berichten komen van de andere kant van de grens beschuldigt de Poolse premier Morawiecki de media er van dat zij zich met desinformatie laten manipuleren door Wit-Rusland.
De Russische dreiging
Polen, Oekraïne en de Baltische landen vrezen dat de crisis uitloopt op een confrontatie met Rusland. Gabrielius Landsbergis, de minister van Buitenlandse Zaken van Litouwen wees naar troepenversterkingen van Rusland aan de grens met Oekraïne. Annexatie van Wit-Rusland acht hij mogelijk. Estland, dat anders dan Litouwen en Letland geen grens heeft met Wit-Rusland heeft 1700 reservisten opgeroepen voor oefeningen aan de grens. Het land gaat ook hekken neerzetten op plaatsen waar eerder migranten vanuit Rusland de grens zijn overgestoken. ‘Fort Europa’ is in de uitvoeringsfase beland.
De Europese ‘minister’ voor Buitenlandse Zaken Josep Borrell wilde maandag voorafgaand aan een overleg met de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten niet praten over militaire acties. De EU heeft zich ingespannen om vluchten van migranten uit het Midden-Oosten naar Minsk te stoppen en dat gaat volgens hem lukken. Verder moet er in samenspraak met de VN gezorgd worden voor humanitaire hulp aan de migranten die nog vastzitten. Borrell zei dat hij ook contact heeft gehad met de Wit-Russische minister Vladimir Makei. Nieuwe sancties zijn aangekondigd. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas dreigde ook met sancties voor luchtvaartmaatschappijen die migranten blijven vervoeren naar Minsk.