Een film uit Donetsk tegen het systeem

INTERVIEW - Een bijzondere film uit een bijzonder gebied. De art-house film ‘Zamysel’ is het eerste deel van een trilogie die van augustus 2016 tot december 2017 op verschillende locaties in de niet-erkende Volksrepubliek Donetsk werd opgenomen. Ardy Beld sprak Katerina Lasjina, de persvoorlichter van filmproducent Studio Donfilm over de film, de bouw van een studio en het leven in de Volksrepubliek.

‘Zamysel’ (het plan) gaat over een jongen die op zoek is naar antwoorden op belangrijke vragen. Hij komt terecht op een vreemde plaats waar zich gedachten bevinden. Hier vindt hij als vanzelf de ‘Hogere Laag’, de bovenwereld die alles daaronder bestuurt. De jongen ontmoet een gids die hem wegwijs maakt en die zelf een bron zoekt die hij wil “draaien” om de dingen daar beneden weer hun juiste plaats te geven. Hij is ervan overtuigd zo een einde te kunnen maken aan de kwelling van de mensen. De beide reizigers ontmoeten verschillende personages die allen op zoek zijn naar een betekenis. Ook is er sprake van een systeem ter wille waarvan alles moet wijken. De jongen wordt het voorwerp van een strijd tussen tegengestelde krachten en leert over gebeurtenissen die de wereld te wachten staan. In de verte doet de film denken aan ‘Stalker’ van Tarkovski. De acteurs zijn lokale muzikanten waarvan de meesten voor het eerst in een film optreden. Het geheel maakt desondanks een zeer professionele indruk en is een absolute aanrader voor alle liefhebbers van art house. Een film om over na te denken.

Hoe is de film ‘Zamysel’ ontvangen in de Volksrepubliek?

‘Heel verschillend. De film is voor iedereen toegankelijk op YouTube. Het is moeilijk na te gaan uit welke regio welk commentaar kwam. Sommige mensen vonden de film erg goed, anderen zijn vreselijk negatief.’

De film draaide niet bij jullie in de bioscopen?

‘De film is niet commercieel, er bestaan alleen privévoorstellingen. Na de publicatie op YouTube komen daar vooral mensen op af die de makers van de film willen ontmoeten. En de beelden op een groot scherm zien, natuurlijk. Vandaag was er weer zo’n vertoning georganiseerd. Daar waren ook enkelen bij die de film voor het eerst zagen. Twee van hen verlieten al aan het begin furieus de zaal.’

Hebben jullie, behalve aan het Russische internationale filmfestival 2019 deelgenomen aan andere internationale festivals?

‘Nee, alleen hier in de republiek. Enkele weken geleden hadden we het filmfestival ‘Novolentije’. Bij internationale festivals is het vaak zo dat het absoluut nieuwe films moeten zijn die nog nergens werden vertoond. We moeten de voorwaarden nog eens bekijken, maar internationale festivals zouden inderdaad interessant kunnen zijn.’

De acteurs zijn bijna allemaal rockmuzikanten uit de regio en geen professionele acteurs. Hoe was het met hen te werken?

‘Uitstekend. Het was heel makkelijk en plezierig. Onze regisseur Dmitri Zodtsji is zelf muzikant, hij komt ook uit de rockscene. Hij nodigde zogezegd zijn vrienden en kennissen uit om mee te doen aan de film. Elke rol werd ook speciaal in overeenstemming met de betreffende acteur geschreven. Iedereen deed het naast zijn gewone beroep, puur voor de hobby. Alle acteurs hebben een vaste job of zitten in de handel.’

En de jongen die de hoofdrol speelt, is hij de zoon van een van de muzikanten?

‘Nee, dat is een apart verhaal. We hadden eerst een jongen die uiteindelijk toch niet voldeed. Toen hebben we een auditie geregeld voor geïnteresseerden bij de plaatselijke jeugdvereniging. Er werden opnames gemaakt, de regisseur bekeek ze en zei ineens: “Dat is hem, die moeten we hebben, hem gaan we uitnodigen.” Toen hij op kwam dagen, bleek dat hij in dezelfde straat als de regisseur woont. De jongen heeft iets heel eigens en past zeer goed in de film. Maar zijn wenkbrauw optrekken doet hij niet speciaal voor de film, dat hoort bij hem. ’

Wanneer verschijnt het tweede deel van de trilogie?

‘Die zit in de planning. Het scenario is al klaar. We hebben ook andere films die we uit gaan brengen, maar op het moment is voor ons de bouw van de studio het belangrijkste. De film ‘Zamysel’ hebben we bij wijze van spreken in de woonkamer opgenomen. En op straat en op het platteland in de omgeving van Sjachtjarsk, 70 km van Donetsk. Maar we zitten inmiddels aan onze grenzen. We hebben speciale apparatuur nodig, een opnamepaviljoen, ruimte voor decoraties en kostuums. Er is een nieuwe film die we willen opnemen waar we speciale effecten moeten inbouwen, dat lukt zonder studio niet. Inmiddels hebben we binnen drie maanden met onze vrijwilligers al bijna een nieuwbouw van drie etages hoog neergezet. Alles wordt uit donaties gefinancierd. We hopen de studio klaar te hebben voor de winter. Maar het staat of valt nu met het geld. We willen graag onze onafhankelijkheid behouden, maar als er een investeerder komt of mensen kleine of grote bedragen over willen maken, dan is dat zeer welkom.’

De film gaat uit van een sterke afkeer van de overheid, van het systeem. In hoeverre reflecteert dit de situatie in de Volksrepubliek?

‘In de Volksrepubliek Donetsk is het net als overal.’

Niet helemaal…

‘Oké, het hangt ervan af waar je over spreekt. Als we het hebben over de entourage, vernielde, leegstaande gebouwen, die bestaan die bij ons net zo goed als in andere Sovjetrepublieken, in het hele Oostblok. Maar de achterliggende gedachte van de film is vooral de destructieve idee die in de hoofden van vele mensen zit. In plaats van bezield aan iets moois te bouwen dat eeuwenlang kan bestaan, gaan de meesten voor snelle consumptie, snel geld verdienen, het principe van wegwerpservies. De destructieve houding van de mens tegenover het leven, de natuur, zijn omgeving. De ‘na ons de zondvloed’ houding. En die is wereldwijd dezelfde.’

De scene over de hoofdrolspelers die in de kelder gevangen worden gezet, roept wel direct associaties met de Volksrepubliek op.

‘Natuurlijk, er zijn een paar momenten in de film die vooral met onze regio kunnen worden geassocieerd. De kelder is er een van, maar bijvoorbeeld ook de plastic tassen die de bewakers dragen. Die zien er bijna net zo uit als de tassen waarin de humanitaire hulp met levensmiddelen uit Rusland werd aangeleverd. Rijst, macaroni, conserven die van een afschuwelijke kwaliteit en over datum waren. Desondanks hebben veel van onze bejaarden erop geteerd. Alleen daardoor konden ze overleven.’

En die humanitaire hulp werd ook nog eens in de winkel verkocht?

‘Ja, inderdaad. Veel van die levensmiddelen werden doorverkocht. In de beginjaren was het voor iedereen heel zwaar. In 2012 waren hier voor het Europees kampioenschap voetbal nog heel veel buitenlanders die onze mooie stad kwamen bekijken. En ineens was alles afgelopen. De mogelijkheid te reizen is weg. Alle afstanden zijn onoverbrugbaar geworden. Er zijn veel conflicten ontstaan op basis van de oorlog. Zelfs binnen gezinnen. Het is een beetje als het ontwikkelen van een foto, zoals dat vroeger ging. De nieuwe situatie bracht het ware karakter van iemand aan het licht. Sommige mensen zijn enorm veranderd.’’

Merkt u een groot verschil in het dagelijkse leven vóór en na het begin van de Russisch-Oekraïense oorlog?

‘Waar zal ik mee beginnen? Het bankensysteem lag plat. Toen we overschakelden op de roebel, waren er sommigen die autoladingen met Oekraïens geld uitvoerden. Pensioenen konden niet worden uitbetaald. De bevoorrading van de winkels hield ineens op. Als niemand iets kan kopen, verdwijnen ook de verkopers. Een tijdlang werden op markten en in winkels producten op krediet gegeven. Dat was een van de vele facetten van de grote wederzijdse hulp onder de inwoners die achterbleven.

Er werd speciaal op transformatorhuisjes geschoten, zodat de elektriciteit uitviel. En daarmee werd in een klap alles lamgelegd. In Donetsk, let wel alleen in de stad zelf, lukte het echter desondanks de stad op orde te houden. Het vuilnis werd op tijd opgehaald. De gemeentediensten functioneerden naar behoren. Zelfs onder beschietingen reed de brandweer uit, net als reddingsdiensten en ambulances. Branden werden geblust. De elektriciteitstoevoer werd snel hersteld.’

Is de verhouding Rusland-Oekraïne nog steeds een heikel thema?

‘Jazeker. Hoe moet ik het formuleren, het is keihard. Het is heel moeilijk te vergeven en te vergeten, als je hebt gezien hoe een kind bij een explosie zijn benen heeft verloren en wanhopig probeert op te staan. Als een granaat in een huis wordt gegooid en iemand met een schop de hersenen van zijn eigen zus van het plafond schraapt. Na zoiets kan niemand meer rustig blijven. Vreedzame burgers worden in hun huizen beschoten. Dan vergaat één seconde en iemand is er niet meer. Het is niet heldhaftig of boeiend zoals in de film, het is afgrijselijk. Gapende wonden, gescheurd weefsel, botten. Wie dat heeft gezien, kan niet vergeven. Maar er zijn ook mensen die alles alweer hebben vergeten, die consumptiegericht leven. Zulke mensen hebben weer andere dingen waar ze zich over opwinden. Dat in de winkel niet meer die lekkere worst van voor de oorlog te koop is. En dan zijn er nog de mensen die begrijpen dat de hele situatie kunstmatig is ontstaan. Dat de hele oorlog baseert op het van bovenaf opjutten van volkeren tegen elkaar. Die mensen zijn tot bedaren gekomen en proberen de anderen te kalmeren.’

Denkt u dat er door de politieke elite aan beide kanten een vuil spel is gespeeld?

‘Er zijn zeker personen die munt slaan uit de situatie. Of dat de politieke elite is, kan ik niet zeggen. De mensen hier worden in vele opzichten gebruikt, dat is zeker.’

Hoe staat u tegenover het streven naar inlijving door Rusland?

‘Dat zou aan de ene kant de oplossing van vele problemen betekenen. Aan de andere kant zou de inlijving voor nieuwe problemen zorgen. Weet u in de loop der jaren zijn er hier zoveel mensen die hun wereldbeeld compleet hebben moeten veranderen. Velen zijn aan God gaan geloven. Een van onze acteurs zei in een interview dat bij ons de hemel open is. En zo is het. God beschermt ons. Dat is voelbaar in vele situaties. Welke stormen er ook opsteken in onze republiek, de oorlog, de beschietingen die nog steeds voortduren, hier in ons hoekje op aarde zitten we desondanks veilig. Zo zie ik het. Er zijn hier veel mensen van goede wil. Ze zijn bereid elkaar te helpen, samen te werken en zich in te zetten voor de regio. Er zijn ook veel mensen teruggekomen uit Rusland en Oekraïne. Dat geeft ons de kans een project als de onze te verwezenlijken.’