ACHTERGROND - Op de dag dat we (dochter Heleen van Soest en ondergetekende) terugkwamen van een studiereis door Duitsland om de Energiewende in het wild te bestuderen, bracht het conservatieve blog De Dagelijkse Standaard een bericht over Duitsland’s Groene Nachtmerrie (sic).
Merkwaardig. Ging het om het zelfde Duitsland waar wij zojuist waren? En over dezelfde Energiewende waarover wij ons net geïnformeerd hadden?
Waar zelfverklaard klimaat- en energie-expert Hans Labohm in de Dagelijkse Standaard rept over stijgende energieprijzen en verlies aan concurrentiekracht bij de Duitse industrie, en over lastenverzwaringen die de geïndoctrineerde bevolking lijdzaam draagt, komt uit onze gesprekken met betrokkenen en instituten en uit boekenkasten vol diepgravende rapporten een heel ander beeld tevoorschijn. Een beeld van vastberadenheid, ingenieurstrots en uitdagingen.
De steun voor de Energiewende is onverminderd groot, bleek onlangs uit een enquête die door de vereniging van industriële energie- en waterverbruikers BDEW was uitgezet: 89 procent van de ondervraagden staat achter de doelen van de Energiewende, maar om en nabij de helft van hen meent wel dat het veranderingsproces beter en slimmer gemanaged moet worden.
De Energiewende is een interessante cocktail van doelstellingen: los komen van de invloed van energiegrootmachten zoals Poetins Rusland, autarkie en autonomie (de wens om de toekomst zelf in de hand te nemen zonder afhankelijk te zijn van grote, onpersoonlijke energiebedrijven), het tegengaan van klimaatverandering, de mogelijkheid om een eigen duurzame energie-industrie op te bouwen, aansluitend bij de beste tradities van de Duitse maakindustrie en ingenieurscultuur, de wens de uitgaven voor energie niet naar het buitenland te zien wegspoelen, maar in lokale gemeenschappen in omloop te brengen en te houden, en nicht zuletzt de brede aversie tegen kernenergie.
Een populair misverstand is dat de Energiewende is ingezet om van kernenergie af te komen, maar dat klopt niet. De doelen voor hernieuwbare energie en emissiereductie waren al voor ‘Fukushima’ en de daarop gebaseerde Atomausstieg vastgelegd. Het besluit kernenergie uit te faseren heeft echter niet tot bijstelling van de eerdere doelen geleid, maar het is uiteraard wel lastiger die doelen te halen als een flinke hap CO2-vrije kernenergie uit de stroommix wordt gesneden. Niemand lijkt daar problemen mee te hebben. De houding is in het algemeen: de schouders eronder en tijdens de rit ontwikkelen we wel de oplossingen voor de problemen die we tegenkomen.
Dat is misschien wel het grootste contrast met de Nederlandse opstelling. Die gaat uit van een liefst kwantitatief doel, vervolgens rekent het CPB uit dat het doel economisch onverstandig is, waarna de politiek na enig gesoebat vindt dat het doel dan in elk geval zo kosteneffectief mogelijk moet worden gehaald. Daarbij moet liefst vooraf alles doorgerekend en onder controle zijn, anders gaat het feest sowieso niet door. En bij de eerste de beste tegenslag begint de goegemeente te mopperen dat we er nooit aan hadden moeten beginnen.
In Duitsland lijkt de ingenieurstraditie te overheersen die ingeeft dat (technische) problemen er zijn om opgelost te worden. Die kunnen bij zo’n grootschalige operatie nooit allemaal voorzien worden, dus is leren tijdens de rit het devies. Verschillende denktanks en instituten, zoals Agora Energiewende, het Öko-Institut, de reeks aan Fraunhofer Instituten en vele andere, richten zich niet alleen op de technisch-economische aspecten van de Energiewende, maar ook op een brede en voortdurende betrokkenheid van sleutelspelers, en op het leerproces zelf.
Op deze basis zit de Duitsers een duidelijke en breed gedragen agenda voor de toekomst tussen de oren. Deze omvat onder meer betere afstemming met buurlanden, het uitbreiden van de Wende-aanpak naar andere terreinen dan elektriciteit (waar het tot nu toe bij is gebleven), de aanleg en versterking van hoogspanningsnetten om (wind)stroom van noord naar zuid te kunnen brengen, het slimmer maken van regionale netten om intermitterende duurzame bronnen beter in te kunnen passen, en het verbeteren van het feed-in-systeem, de Erneuerbare Energien Gesetz. Daarover lijkt iedereen het wel eens: de tarieven tot nu waren een oversubsidiëring. In Nederland zou het huis te klein zijn. Maar die constatering leidt in Duitsland niet tot grote consternatie. Ach, zo konden we optekenen, dat is misschien wel zo, maar zo is de ontwikkeling wel aan de praat gekomen. Kost een paar centen, maar dan heb je ook wat. Want de Energiewende brengt volgens onze Oosterburen toch vooral voordelen.
Dit stuk verscheen eerder als column op Energiepodium.
Morgen om 11:00 verschijnt op Sargasso een volgend stuk over de ‘Energiewende’. Zijn de dagen van de kolencentrale geteld?
Reacties (40)
Duitsland heeft natuurlijk al eerder een Energiewende doorgemaakt.
Van duurzaam naar fossiel.
Die Energiewende begon met kleine lokale netten, die pas veel later aaneengesloten zijn tot één groot netwerk.
Ik denk dat de weg terug van fossiel naar duurzaam ook heel goed kan beginnen met het opheffen van het grote, gecentraliseerde netwerk.
70%
prijsverhoging in 10 jaar,kost een beetje?Op
Als je met belanghebbenden in Duitsland gaat praten, dan kun je inderdaad de geluiden horen die Jan Paul van Soest heeft opgetekend.
Van de kant van degenen die de lasten daarvan moeten dragen, hoor je een ander verhaal. Zie bijvoorbeeld:
http://www.dagelijksestandaard.nl/2014/02/duitslands-groene-nachtmerrie
http://www.dagelijksestandaard.nl/2014/02/stormloop-tegen-de-energiewende
http://www.dagelijksestandaard.nl/2014/02/zin-en-onzin-van-de-duitse-energiewende
@3: Drie keer dagelijksestandaard, een medium dat uitblinkt noch in kennis over Duitsland noch in kennis over economie noch in kennis over energie-opwekking noch in kennis over duurzame ontwikkeling.
@3: De tegenstand betreft niet de Energiewende, maar de vele uitzonderingen voor bedrijven, waardoor burgers een groeiend deel van de kosten moeten betalen. Ook de kosten kunnen de komende jaren best weer gaan dalen, zoals Craig Morris uitlegt op zijn website doordat de boom in zon verwerkt is en doordat de uitzonderingen voor bedrijven wel eens ongedaan gemaakt kunnen worden:
http://energytransition.de/2014/01/renewables-surcharge-could-drop/
@3: mooi. Dat zijn dus de artikelen, waar het artikel hierboven ook al over rept, die alleen maar negatieve geluiden laten horen.
BTW: ook bij het behoud van fossiele brandstoffen gaan de energieprijzen flink stijgen. Die worden namelijk steeds schaarser en dus steeds duurder. Je moet niet alleen naar de prijzen van morgen en overmorgen kijken, maar ook naar de prijzen over 10 of 20 jaar. Linksom of rechtsom zullen die kosten dus toch betaald moeten worden, en we kunnen ons dus beter richten op de vraag welke energie ons voor nog veel meer onvoorziene kosten gaat stellen, en ons beleid daar op in richten, dan op de vraag welke elektriciteit morgen en overmorgen nog steeds iets goedkoper is. In het eerst geval denken we aan de toekomst. In het tweede geval aan onze eigen portemonnee en schuiven we de kosten van dat egoïsme door naar onze kinderen en kleinkinderen.
De windmolens en zonnepanelen hebben niet het eeuwige leven. Ze zullen vervangen moeten worden. Na de Energiewende zijn de (onderhouds) kosten van het centrale elektriciteitsnet structureel hoger geworden.
@7: kolen en olie moeten we uit de grond halen, tegen steeds hogere kosten.
Decentraliseren dus. Doet alleen pijn voor de aandeelhouders en de bobo’s van de elektriciteitsmaatschappijen.
Er heerst een hardnekkig misverstand dat meer wind- en zonne-energie tot een verminderd verbruik van fossiele energie en daardoor tot minder uitstoot van CO2 zal leiden. Dat is niet zo. Kijk maar naar de cijfers van Duitsland.
Overigens las ik net dat Denemarken zijn uitbreidingsplannen van windenergie wil terugschroeven. Dat doen ze echt niet omdat het zo’n groot succes is.
@9: en dus probeer jij het misverstand in de wereld te helpen, dat zonder wind wen zonne energie het fossiele energieverbruik gelijk zou zijn aan dat van nu…
Je constatering, dat dat nog niet tot een vermindering van CO2 uitstoot heeft geleid, zal vast wel kloppen, maar je impliciete veronderstelling is gewoon totale waanzin. En dat terwijl je eigen aangehaalde linkjes hierboven de reden, dat er geen daling van CO2 uitstoot is geweest duidelijk aangeven: niet alleen fossiele brandstoffen worden ter discussie gesteld, ook kernenergie wordt afgebouwd. Dat laatste zal gedeeltelijk door fossiele brandstoffen moeten worden gedaan.
Waarom toch altijd alleen maar de halve waarheid vertellen?
@10: Dat is omdat de beste kerel wordt beloond voor het verspreiden van deze desinformatie op forums als sargasso.
Pedro,
Ik voelde hem al aankomen. Ja, de sluiting van kerncentrales speelt in Duitsland natuurlijk een rol. Maar ook los daarvan levert de vergroting van het aandeel duurzame energie geen besparing van het gebruik van fossiele brandstoffen op en dus ook geen vermindering van de CO2-uitstoot. Over het klimaateffect van al die maatregelen hoeven we het niet te hebben, want dat is nul komma nul – niet meetbaar.
Dus ‘All pain and no gain’. Al die miljarden die daaraan worden besteed verdwijnen in een groot zwart gat. Maar waarom zou je mij geloven? Zoek het na in de literatuur. Tip:
http://bravenewclimate.files.wordpress.com/2009/08/peter-lang-wind-power.pdf
@12: ik geloof je niet, omdat ik daar al genoeg literatuur over heb gelezen en je geen enkele reden hebt om te veronderstellen dat ik daar niet genoeg van af weet. Behalve om te proberen andere meningen de mond te snoeren, heeft die pedante opmerking dus geen enkele waarde.
@8: decentraliseren was ook mijn eerste reactie op dit stuk.
Ik scoor daar uitsluitend min-stemmen mee :-)
@14: nu niet meer :)
Maar #14 wel natuurlijk….
Jostdev,
Daar gaan we weer! Ik zou worden beloond voor het verspreiden van desinformatie op deze website!
Waar haal je het vandaan!? Ik zou toch eens moeten overwegen om een smaadproces te beginnen tegen types zoals jij (grapje!).
Maar even serieus: als je iemand kunt vinden die bereid is om mijn activiteiten – tot dusver liefdewerk oud papier – te financieren, dan houd ik mij daarvoor aanbevolen. Er gaat veel tijd in zitten om alle onzin die hier de revue passeert, te weerleggen.
Pedro,
Als er iemand is die anderen niet de mond snoert, ben ik het wel!
Lever gerust commentaar op mijn blog:
http://www.dagelijksestandaard.nl/author/hans-labohm/
Er vindt daar geen censuur plaats.
@16: en dan met zulke slappe tegenargumenten komen. Ik krijg bijna medelijden met je.
@17: DDS heeft mij al lang geleden afgedaan, toen ze een aantal artikeltjes publiceerden waarin ze aanvoerden dat Hitler eigenlijk wel een toffe peer was. Je zult daar van mij dus geen reacties krijgen. Waarom publiceer je hier geen stukjes dan? Mag dat neit van de redactie? Of ben je bang hier te veel tegenwind te krijgen?
@Hans Labohm: De conclusies van Peter Lang PDF (@12) kloppen niet. Hij gaat helemaal voorbij aan geografisch spreiding waardoor windenergie veel minder grillig en veel stabieler wordt.
Frankrijk is ook blij geweest met bijvoorbeeld de zonnestroom uit Duitsland.. Tijdens hittegolven (met veel zon) in het verleden hadden de Fransen grote problemen met het koelen van hun kerncentrales, De Duitsers konden toen makkelijk bijspringen.
@17:
Het autoriteitsargument dat je gebruikt, alsof anderen niet genoeg van het onderwerp af weten, en de diskwalificatie van andere meningen als onzin, zijn allemaal pogingen om de meningen van anderen zonder argumenten onder tafel te vegen. Dat is wel degelijk mensen de mond proberen te snoeren. Gebruik gewoon argumenten en diskwalificeer andere meningen niet zonder goede argumenten, dan krijg je dat verwijt ook niet.
Pedro,
Hoe haal je het in je hoofd dat DDS artikeltjes zou hebben gepubliceerd waarin werd aangevoerd dat ‘Hitler wel een toffe peer’ was? Heb je ze wel allemaal op een rijtje?
Ik heb wel degelijk op Sargasso gepubliceerd, en wel op verzoek van de redactie (van Sargasso).
https://sargasso.nl/waarom-labohm-op-sargasso-stond/
Ik heb toen gewezen op indicaties van de komst van een nieuwe kleine ijstijd. Dat viel natuurlijk niet goed hier. Maar inmiddels worden de signalen toch wat sterker. Zie:
http://www.dagelijksestandaard.nl/2014/03/afkoelingssignalen-worden-sterker
Pedro,
Als er één iemand is die altijd met argumenten (en referenties naar degelijke literatuur) komt, ben ik het wel! Maar ik kan dat natuurlijk niet altijd herhalen. Lees mijn dagelijkse blog:
http://www.dagelijksestandaard.nl/2014/03/afkoelingssignalen-worden-sterker
@23: suggesties dat anderen niet genoeg gelezen hebben, en allerlei meningen bij voorbaat als onzin af doen, zijn geen argumenten. Ik zeg niet dat je nooit met argumenten komt. Ik vertel je gewoon dat ik je wat serieuzer neem als je diskwalificaties van anderen zonder argumenten achterwege laat.
En op de Dagelijkse Standaard zul je me niet tegen komen, om de eerder al genoemde reden. En je hoeft er ook niet op te rekenen, dat ik nog ga proberen die walgelijke stukjes van toen opnieuw op te zoeken. Het zou heel goed zijn, dat de huidige redactie daar niets meer met die idioot, die die stukjes geschreven heeft, te maken wil hebben, maar mij zul je daar uit principe dus niet zien.
@Hans Verbeek: “zijn de (onderhouds) kosten van het centrale elektriciteitsnet structureel hoger “
Dat kan zo zijn. Het punt is je wilt af van koolwaterstoffen-centrales die constant bijgevuld moeten worden met brandstof. Het toegenomen periodieke onderhoud neem je dan makkelijk op de koop toe.
En wat betreft levensduur. Je kunt ook een molens bouwen die 100 jaar meekunnen. En bestaande infrastructuur: soms kun je met flink onderhoud de levensduur ook aanzienlijk verlengen, denk aan kerncentrales waar dat ook wordt toegepast.
@23: “Als er één iemand is die altijd met argumenten (en referenties naar degelijke literatuur) komt, ben ik het wel!”
Dan was dit zeker een andere Hans Labohm?
Hans Labohm? Dat is toch die vent die graag koketteert met beroepslobbyist Fred Singer die voor de tabaksindustrie lobbyde dat meeroken niet gevaarlijk zou zijn, regelgeving tegen zure regen tegen probeerde te gaan, en nu dus de wereld rondreist om te verklaren dat de opwarming van de aarde niets met de mens te maken heeft.
Nuff said.
@23: Referenties naar degelijke literatuur. Right. Bedoel je soms de ‘literatuur’ van het Science and Public Policy Institute? waar ene Christopher Monckton voor schrijft (ja, die van de Hitlergrapjes) en waarvan niet duidelijk is wie het financiert maar waarschijnlijk de olieindustrie?
@0
“Waar zelfverklaard klimaat- en energie-expert Hans Labohm in de Dagelijkse Standaard rept over stijgende energieprijzen en verlies aan concurrentiekracht bij de Duitse industrie, en over lastenverzwaringen die de geïndoctrineerde bevolking lijdzaam draagt, komt uit onze gesprekken met betrokkenen en instituten en uit boekenkasten vol diepgravende rapporten een heel ander beeld tevoorschijn. Een beeld van vastberadenheid, ingenieurstrots en uitdagingen.”
Ja, da’s wel waar maar Duitsland moet toch wel uitkijken dat de lichtste schouders niet teveel de zware lasten van de Energiewende gaan dragen. Het kan niet zo zijn dat multinationals alleen maar dikke kortingen krijgen terwijl de minima een dikke extra toeslag betalen (niet dat het Hans Labohm om de Duitse minima te doen is).
@15: LOL en dank u
@25:
Dat weet ik Alt Johan. In Nederland staan nog honderden windmolens van meer dan 100 jaar oud.
Ik denk dat we niet zo krampachtig moeten vasthouden aan elektriciteit en een centraal landelijk elektriciteitsnet. Bevrijd je geest en denk er eens over na.
Er zal hoe dan ook een toekomst zijn. Ook al is die toekomst zonder elektriciteit.
@Hans Verbeek: De trend is juist naar meer centralisatie en interconnectie. We zijn gegaan van een landelijk netwerk naar een veel meer Europees netwerk.
Sommige mensen hebben en moestuin of houden kippen. De meeste mensen kopen dat spul gewoon in de supermarkt. Moraal van het verhaal. Alles zelf doen is niet meer aan de orde voor de meeste mensen.
Er is duidelijk behoefte aan elektriciteit in de markt, dus valt er ook geld te verdienen aan het opwekken en leveren ervan. Ook aan de transport van elektriciteit valt geld te verdienen. Als voorbeeld de NorNed-kabel die op een slimme manier vraag en aanbod bij-elkaar brengt.
http://nl.wikipedia.org/wiki/NorNed-kabel
Ik moet bij jou soms denken aan de filosoof Ellul, die was ook zeer kritisch over de oprukkende techniek. Met boektitels als “Le bluff technologique”
http://nl.wikipedia.org/wiki/Jacques_Ellul
@31: “niet krampachtig vasthouden aan elektriciteit en een centraal landelijk elektriciteitsnet”
Wind op land in grote eenheden en al helemaal wind op zee vergen centrale netwerken. Veel zonnepanelen in een woonwijk vergt een verdubbeling van het huidige wijkstroomnet, tenzij je teruglevering op heel zonnige dagen niet bediend.
Voor veel toepassingen is stroomgebruik energetisch aantrekkelijk, met krampachtig aan stroom vasthouden heeft dat niets te maken! In nieuwbouwwijken zonder gasnet is weinig keus.
Meer aandacht voor energieopslag kan de netuitbreiding temperen door jet afvangen van pieken bij veel wind en zon, maar helaas dat wordt vak genegeerd.
@Hans
Misschien was het je al opgevallen, maar alle kritische respondenten haken op een gegeven moment af op jouw blog. Dat komt doordat je niet openstaat voor discussie. Dat wil zeggen, je doet wel net alsof je luistert, maar dat doe je niet. Je herhaalt keer op keer ontkrachte claims, gebruikt keer op keer gefabriceerde grafieken etc. etc.
@10
Omdat het meer dan een kwart is.
@33 opvang komt er aan. Dat duurt nog een paar jaar, maar de eerste gevallen waarin opslag goedkoper is dan netverzwaring zijn er al. Ook de nieuwste generaties windmolens bevatten steeds vaker energieopslagsystemen, bv. de windmolens van General Electric.
Duitsland heeft inmiddels een stimuleringsregeling voor zon met energieopslag en Californië heeft een verplichting voor netwerkbedrijven om opslag te bouwen. Dus kwestie van tijd totdat opslag ook in Nederland z’n intrede gaat doen.
@32 je ziet wereldwijd juist een trend naar elektrificatie. Zelfs in gebieden in Afrika, Zuid-Amerika en Azie, die het nu nog doen zonder elektriciteit is elektriciteit in opmars. Ik vind het veel leuker om te zorgen dat dat zoveel mogelijk met hernieuwbare elektriciteit gebeurt dan nadenken over leven zonder het gemak van elektriciteit ;P Kijk bv. eens op de site van Sunfunder.
@9 leg eens uit hoe de zonne-energie van zonneboilers tot een gelijkblijvende CO2 uitstoot leidt? Ik hou m’n cv ketel echt niet standby
@35: Zo’n verplichting voor netwerkbedrijven om voor (piek)opslag bij kleinverbruikers te zorgen zo heel mooi zijn, dit op kosten van de veroorzaker
Mijn ervaring is dat netwerkbedrijven opslag negeren en zich helemaal richten op netverzwaring op kosten van alle verbruikers. Netverzwaring voor pieken is vast duurder dan opslag.
De energiewende is mislukt, dan kun je bewondering hebben voor de vastberadenheid van de mensen, maar dat veranderd daar niks aan.
Alle problemen van de energiewende afdoen met de dooddoener dat problemen er zijn om opgelost te worden, is ook drogredenering.
Dit stuk verdedigt de energiewende niet op feitelijke gronden, maar prijst het negeren van deze kritiek, feitenvrije politiek noemen we dat.
@34: Hal, de dingen die ik aandraag zijn geen discussiepunten.
Minder energie gebruiken is nodig en slim. Daar valt m.i. niet over te discussiëren.
En in het verleden konden we het zonder elektriciteit en aardgas.. dat is een feit, geen discussiepunt. Er zijn nog steeds mensen die gelukkig leven zonder elektriciteit en aardgas.
Je kunt de huidige welvaart idealiseren en proberen zolang mogelijk vast te houden aan materiële welvaart (d.m.v. reclame door je strot gedrukt). Maar die huidige wegwerp-economie gaat hoe dan ook verdwijnen.
Ik hoef geen succesvol blogger te worden, ik kan toch niemand overtuigen, dat de Grenzen aan de Groei reëel zijn.
Het enige dat ik hoop te bereiken is dat mensen zelf gaan nadenken. En dat mensen uit eigen beweging gaan experimenteren en onderzoeken of er ook echt duurzame alternatieven zijn (zonder elektriciteit).
Het helpt niet om het verleden (of de toekomst) als iets afschuwelijks af te schilderen. De mensen die je bang maken voor een leven zonder elektriciteit hebben daar vast een goede reden voor.
@32: ik zie die trend ook en ik begrijp best waarom mensen niet terug (of vooruit) willen naar een tijd zonder elektriciteit. Liften en roltrappen zijn zo makkelijk en op een elektrische fiets word je niet moe.
Maar het kan toch geen kwaad om over alternatieven na te denken en te filosoferen. Het is toch niet bedreigend om voor te stellen dat we de verwarming lager zetten en een warme trui aantrekken om zo aardbevingen te voorkomen?
@39: wat heeft een aardbeving door mijn gasverwarming te maken met het overschakelen op elektraloos? Ik wil best filosoferen over leven zonder elektriciteit, ik vraag me alleen af waarom je bij ieder bericht over energie opnieuw daarover wil filosoferen? Kom eens van je stokpaard af zou ik zeggen.