VERSLAG - Op 13 december presenteerde de Staatscommissie Parlementair Stelsel haar rapport ‘Lage drempels, hoge dijken. De Commissie Remkes, vernoemd naar haar voorzitter, heeft twee jaar lang onderzoek gedaan naar de wijze waarop ons parlementair stelsel vernieuwd moet worden. En dat is hoognodig.
Op dinsdag 18 december woonde ik een lezing bij over het rapport van Remkes, georganiseerd door het Montesquieu Instituut. Een panel van wetenschappers gaven hun mening over het rapport.
Lage drempels
‘Hou toch op over die gele hesjes’ klinkt naast mij. Een van de panelleden heeft zojuist het g-woord laten vallen om de onvrede met de politiek te illustreren. De irritatie is begrijpelijk: een 2000-koppige demonstratie van wetenschappers wordt bekroond met een klein artikel op een achterpagina, terwijl de media op elke geel-gehesde demonstrant of klaar-over duikt.
Desalniettemin staat vast dat er een kloof tussen burger en bestuurder is. Commissielid Ruud Koole schetste een tegenstelling tussen hoogopgeleiden en laagopgeleiden, waarbij de laatsten zich voelen achtergelaten in het licht van globalisering en migratie.
Als hun stemmen geen weerklank vinden bij ‘establishment’ politici, zoeken zij hun toevlucht tot populistische partijen. Om dit te voorkomen moet dit ‘establishment’ minder neerbuigend over het ‘hoi polloi’ zijn en de oren open zetten. Of zoals Martin Sommer het verwoordt: ‘Remkes wil eigenlijk dat de D66-kiezer eens wat beter naar Wilders luistert’. De politiek moet toegankelijker voor de burger; er moet een lage drempel zijn voor betreding van de tempel der democratie.
Vox populi
Het eerste voorstel van Remkes om het volk haar stem te laten horen is een correctief bindend referendum. Correctief wil zeggen dat het referendum alleen over aangenomen wetten kan gaan. Bindend houdt in dat de politici de uitslag van het referendum niet naast zich neer kunnen leggen.
Een correctief bindend referendum zou een breed maatschappelijk debat kunnen stimuleren over een bepaalde wet (zie: Sleepwet) of juist een golf van desinformatie veroorzaken (zie: Oekraïnereferendum). Geen van de panelleden had dan ook warme gevoelens bij dit voorstel.
Meer poppetjes, minder spel
Daarnaast komt de commissie met een aanpassing van het kiesstelsel voor de Tweede Kamer. De focus in dit nieuwe kiesstelsel komt meer op de volksvertegenwoordigers te liggen en minder op de partijen. Het doel is meer onafhankelijkheid én betrokkenheid bij Tweede Kamerleden.
Voorstel nummer drie, een gekozen formateur, vond geen weerklank bij het panel. Joop van den Berg noemde het een ‘premierverkiezing om de grondwet heen’. Bovendien opent dit te deur voor populisten: ‘wat doe je als de traditionele partijen niet met een populistische formateur willen samenwerken?’ Commissielid Ruud Koole benadrukte dat de formateur in dit stelsel echt niet automatisch de premier is.
Hoge dijken
Zelfs al binnen Europa schoppen populistische potentaten tegen de heilige zuilen van de democratie. Het beïnvloeden van de media, het omtoveren van de rechtstaat en het ondermijnen van het kiesproces; niks dictatoriaals is hen vreemd.
Om Nederland hiertegen te beschermen komt de commissie met een reeks voorstellen die de democratie beschermt tegen de autocratische zondvloed.
Grondwet
Wetten toetsen aan de grondwet is iets dat in Nederland niet beoefend wordt. Sterker nog, artikel 120 van de Grondwet stelt dat rechters geen wetten of verdragen mogen toetsen aan de Grondwet. Het is aan de wetgever om te beoordelen of een wet in strijd is met de grondwet.
Er leek enige consensus te zijn in het panel dat deze belemmering moet verdwijnen. Remkes gaat een stap verder en stelt dat er een Constitutioneel Hof moet komen. Panellid Aalt Willem Heringa stelt dat hiervoor niet een apart Hof opgericht hoeft te worden; de huidige rechters kunnen prima deze taak uitoefenen. In zijn repliek stelt Koole dat zo’n Hof uit grondwetexperts zou bestaan.
Senaat
Kort werd nog het thema ‘Eerste Kamer’ aangesneden. Omdat de coalitiepartijen en de regering een zeer sterke band hebben, moeten wetsvoorstellen door een fase van réflexion gaan; was de portee van het rapport. De bedoeling is dat het gros van de wetten wordt aangenomen en dat de slechte wetsvoorstellen op duidelijke niet-politieke gronden worden verworpen.
Panellid Bert van den Braak verwees dit scenario naar het rijk der fabelen. In de realiteit toetst de Eerste Kamer op veel meer dan uitvoerbaarheid en kwaliteit. De Eerste Kamer is wel degelijk een politiek orgaan, aldus de Eerste Kamerkenner.
De Staatscommissie Parlementair Stelsel komt met het terugzendrecht voor de Eerste Kamer: de Eerste Kamer krijg het recht mankerende wetsvoorstellen van de Tweede Kamer terug te sturen. Van den Braak is het wel met de commissie eens dat een terugzendrecht goed doet aan het réflexion van de Eerste Kamer, maar het terugzendrecht depolitiseert de Senaat allerminst.
Lage kansen, hoge hordes
Al met al was er het nodige aan kritiek op de Commissie Remkes. Wel mag onderstreept worden dat in een tweejarig proces compromissen gesloten moeten worden. Daarnaast is het altijd makkelijker een rapport te bekritiseren dan zelf met aanbevelingen te komen.
De een zegt dat de commissie steken laten vallen, de ander betoogt dat de commissie zo ver gaat dat de plannen niet haalbaar zijn. De sceptici in Den Haag hebben het rapport al omgedoopt tot ‘lage kansen, hoge hordes’ aldus Jan Schinkelshoek, de moderator van het symposium.
Het rapport leidt wel tot een dialoog, wat blijkt uit het feit dat de symposiumzaal afgeladen was. Dit is een fenomeen dat gewaardeerd moet worden. Zoals een patiënt met de dokter over zijn ziekte praat, zó moet gediscussieerd worden over de tekortkomingen van de democratie. Zonder een discours geneest de democratie niet.