De zwe(r)vende politicus

In een serie van zes artikelen presenteren we de nieuwe politieke partijen. Waar komen ze vandaan? Wie zijn de mensen achter de partij? We geven historische duiding en deden bizarre ontdekkingen. En voor wie in het stemhokje eens een nieuwe politieke keuze wil maken, eindigen we de serie met Sargasso’s stemadvies. Vandaag deel 2: rondzwervende politici.

Politici hebben veel werk aan de zwevende kiezer. Elke verkiezing weer moeten de politieke partijen zo’n twintig tot dertig procent van de kiezers hun kant op zien te krijgen.

Maar niet alleen de kiezer blijkt te zweven, ook veel politici blijken van partij te wisselen.

Het komt maar zelden voor dat een nieuwe politieke partij ook echt nieuw is, in die zin dat de partij wordt opgericht door mensen die uitsluitend een partijloos verleden hebben. Oprichters en leden van nieuwe partijen zijn grotendeels in twee groepen te verdelen. Volksvertegenwoordigers die in conflict zijn gekomen met de partij waarvoor ze in parlement, provinciale staten of gemeenteraden zijn gekozen en burgers die na één of meerdere lidmaatschappen van bestaande partijen besluiten voor zichzelf te beginnen.

De meest recente en bekende voorbeelden van de eerste groep zijn Hero Brinkman (PvdA, PVV, OBP, DPK), Geert Wilders (VVD, PVV) en Rita Verdonk (PPR, PSP, VVD, TON), Anton van Schijndel (VVD, groep Van Schijndel, groep Eerdmans (ex-LPF)/Van Schijndel, EénNL) en Pim Fortuyn (PvdA, VVD, Leefbaar Nederland, Leefbaar Rotterdam, LPF).

Wie denkt dat de laatste jaren onstuimig zijn, vergist zich. Ook in het verleden wisselden politici even makkelijk van partij. Tien voorbeelden:
Boer Koekoek – CHU, Nederlandse Oppositie Unie, Boerenpartij, Rechtse Volkspartij.
Ingenieur Willem Stam – CPN, PvdA, PSP, VVD. Boerenpartij, Noodraad, Progressief Rechts.
Poulus Voogd – ARP, Boerenpartij, groep Voogd, Christen-Democratische Unie.
Hans Janmaat -KVP, DS’70, CP, CD.
Aad Wagenaar – ARP, RPF, groep Wagenaar, AR’85, CDA.
Fred van der Spek – Socialistische Unie, PSP, PSO, PSP’92.
Düzgün Yildirim – PvdA, SP, Solidara.
Huib Poortman – VVD, De Groenen, Duurzaam Nederland.
Wim Vreeswijk – CD, CP, Nederlands Blok, Partij Vrij Utrecht, Anti Euro Partij.
Frans Goedhart – Communistische Partij Holland (tot 1934), partijloos, PvdA, groep-Goedhart, DS’70.

Afsplitsingen

Het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen bracht het aantal afsplitsingen van gevestigde politieke partijen in kaart. Interne politieke en/of persoonlijke onenigheid resulteerde in negenentwintig afsplitsingen en twintig nieuwe partijen. Daarvan haalden slechts vier ook zetels in de Tweede Kamer.
Van de nieuwe politieke partijen de nu bij de Kiesraad staan ingeschreven, valt alleen de fusie van twee eerdere afsplitsingen in deze categorie: Hero Brinkman’s DPK.

Het verschijnsel van de zwevende politicus blijkt ook voor te komen bij de nieuwe partijen die in september aan de verkiezingen mee willen doen. We vonden 82 kandidaten, bestuursleden en medewerkers met een ander politiek verleden.  Ter vergelijking: in de huidige Tweede Kamer zitten in vijf fracties niet meer dan negen ‘zwevende politici’, de Eerste Kamer kent acht fracties waarin twaalf ‘zwevende politci’ zitten.

Een paar opvallende bevindingen uit ons onderzoek naar de nieuwe partijen:
– de partij 50PLUS lijkt de meeste zwevende politici te herbergen;
– in alle nieuwe partijen vinden we veel vooralige VVD’ers. Partijen van liberale signatuur vormen de grootste groep partijen waar de ‘nieuwe politici’ van afkomstig zijn.

Een overzicht van de aantallen zwevende poitici in de nieuwe partijen,  incusief gegevens over hun afkomst staan in dit exceldocument.

De Onfortuynlijken

Het is onbetwistbaar dat Pim Fortuyn veel heeft losgemaakt. Zijn LPF wist veel zwevende kiezers te trekken én zijn eigen politieke zwerftocht inspireerde anderen een soortgelijke loopbaan te volgen. Tot nu toe echter minder succesvol dan de LPF in 2002.
De LPF, eigenlijk een afsplitsing van Leefbaar Nederland, viel even snel uit elkaar als de partij was opgekomen.  Het gevecht om de erfenis van Pim Fortuyn leverde zes nieuwe partijen op, die in 2003 en 2006 geen van allen zetels in de Tweede Kamer haalden. Maar nog steeds vinden we sporen van Fortuyn in nieuwe partijen.

Nieuw Nederland.

Nieuw Nederland deed onder leiding van mede-oprichter Jan Frank Koers in 2010 mee aan de verkiezingen en haalde niet meer dan 0,02% van de stemmen..Ruimschoots te weinig voor een zetel.. Koers verklaarde in een interview dat hij zich wel herkende in Pim Fortuyn. Koers had ook geshopt bij verschillende partijen (CDA en D66).

De leiding van Nieuw Nederland is februari 2010 overgenomen door Henrick Fabius, die in 2004 voorzitter van de LPF was. Hij probeerde de zieltogende LPF te redden door een faillissement aan te vragen. Fabius deed een poging het Openbaar Ministerie op het spoor van fraude bij de LPF te zetten, maar verliet de partij en zag van aangifte af.

Fabius is tevens voorzitter van de in 2004 opgerichte partij ONS (Onze Nieuwe Samenleving), die in de Noordoostpolder zetels haalde bij de gemeenteraadsverkiezingen. Mede-oprichter Berthoo Lammers, was eerder Statenlid voor de LPF maar werd geroyeerd en was een van de vele teleurgestelde LPF’ers die hun politieke leven in ONS hebben voortgezet. ONS wil het gedachtegoed uitdragen van Willem van Oranje, Erasmus, Thorbecke, Willem Drees en Pim Fortuyn.

Bestuurslid Jolanda Verburg verklaarde op het Spiritueel Ondernemersnetwerk dat de VVD vroeger een goede keuze voor haar was maar, mede geïnspireerd door het fenomeen Fortuyn, nu meer heil ziet in een frisse nieuwe partij.

Partij van de Toekomst

Nieuw Nederland denkt nu betere kansen te hebben door niet met een eigen lijst te komen, maar zich aan te sluiten bij de Partij van de Toekomst. Slechts vier leden van Nieuw Nederland staan op de kandidatenlijst van de Partij van de Toekomst, met Jolanda Verburg op de derde plaats en Henrick Fabius op de vierde.

De Partij van de Toekomst kent nog een nazaat van Fortuyn. Op de achtste plaats staat Khalid Ahemd Chaudry.die in 2006 kandidaat was voor de Partij voor Nederland, opgericht door Hilbrand Nawijn, LPF-minister voor vreemdelingenzaken in het kabinet Balkenende I.

50PLUS

Jan Nagel, oprichter, voorzitter en lijstduwer van 50Plus mag ook tot de ‘onfortuynlijken’ worden gerekend.  Allereerst omdat het met zijn Leefbaar Nederland niets werd, toen Fortuyn die partij verliet. Maar ook omdat het zo moeizaam verloopt met zijn politieke ambities.
Hij verliet in 1993 de PvdA, en richtte Leefbaar Hilversum op. In 2001 was hij één van de initiatiefnemers van Leefbaar Nederland. In 2005 hoopte hij samen met Peter R. de Vries en Klaas Wilting zetels te halen met de Partij voor Rechtvaardigheid, Daadkracht en Vooruitgang. Op grind van tegenvallende peilingen besloot men niet mee te doen aan de verkiezingen van 2006.
Jan Nagel kwam in 2009 terug met OokU, in 2011 omgedoopt tot de partij 50Plus.

Familia (Directe Democraten)

Familia, of Directe Democraten, is opgericht door de Haagse zakenman Jos Hendriks. In 2005 stelde hij zich kandidaat als lijsttrekker voor de Haagse gemeenteraadsfractie van het CDA, met wie hij graag een brede volkspartij wil vormen. Meer bekend is hij van zijn poging om de partij Ons Fortuyn op te richten. Het liep op niets uit en hij sloot zich aan bij de Partij voor Nederland en eindigde op de vierentwintigste plaats van de kandidatenlijst in 2006 (pdf). De PvN haalde geen zetels.

Gezien de merkwaardige manier waarop de nieuwe partij van Jos Hendriks zich bekend maakt, de partij heeft een soort reclamesite in de lucht en communiceert verder via Nieuwsbank.nl, hoeven we er niet op te rekenen dat deze partij serieus gaat deelnemen aan de verkiezingen.

Overige nieuwe partijen

Het zal niet verbazen dat ook het DPK ex-LPF’ers in de gelederen heeft. DPK-kandidaten Chris Hottentot en Rudy Reker stonden in 2006 beiden op de kandidatenlijst voor de LPF.

Onfortuynlijk of niet, de Club van niet kiezers en Nederland Lokaal zijn ook het nieuwe politieke onderkomen voor voormalige LPF’ers en Leefbaren. De Club van niet kiezers is bekend van Harm Wiersma, die in 1977 lijstduwer voor de Boerenpartij was en  Fortuyn volgde bij zijn vertrek uit Leefbaar Nederland, om vervolgens Tweede Kamerlid voor de LPF te worden. We zullen hem na september niet in de Kamer aantreffen. De Club van niet kiezers heeft geen kandidatenlijsten kunnen inleveren bij de Kiesraad.

Losse Liberalen

Met zijn “We gaan het land teruggeven aan de hardwerkende Nederlander” (bij de presentatie van het regeerakkoord) en “We gaan dit prachtige land teruggeven aan de Nederlanders” (partijtoespraak bij Provinciale Statenverkiezingen), citeerde Mark Rutte bijna letterlijk de doelstelling uit de LPF-statuten: ‘Het land terug te geven aan de mensen in het land.’ Veronderstelde hij toen dat het hem was gelukt dolende Fortuynisten tot de VVD te bekeren?

De samenwerking met ex-VVD’er Wilders was de kroon op Ruttes werk. Misschien gaat Rutte de geschiedenis in als de politicus die een eind maakte aan jaren van nieuwe, vooral conservatieve partijtjes, zoals die van Nico Verlaan (VVD, Liberale Unie “Veilig Verkeer”, Boerenpartij, lijst Van Velsen) of de Liberale Staatspartij (1963) van Ridder van Rappard. Maar er waren ook altijd progressievere liberalen die de VVD verlieten, zoals Hans Gruijters (VVD, D66) en Maurits (Mauk) de Brauw (VVD, DS70, D66).
Misschien hoopt Rutte alle VVD’ers weer terug te krijgen, die nu nog in de huidige nieuwe partijen rondzwerven.

LibDem

De progressievere liberalen van LibDem (Liberaal Democratische Partij) van Sammy van Tuyll, in 2003 lid van het hoofdbestuur van de VVD, willen niets te maken hebben  met de huidige koers van VVD. Recent opgestapte leden als Petra de Boevere (bekend van haar open brief aan Mark Rutte) en Rikkert Visser (VVD-voorzitter van Valkenswaard) traden toe tot LibDem. De partij deed in 2006 voor het eerst mee aan de verkiezingen, maar haalde geen zetels.

De Libertarische Partij

De Libertarische Partij, die als eerste liet weten genoeg steunverklaringen binnen te hebben om mee te kunnen doen aan de verkiezingen, vindt de VVD niet liberaal genoeg naar de letter van hun wet. Meer marktwerking, minimale staatsbemoeienis en zo laag mogelijke belastingen zijn de pijlers van deze liberalen. Quintus Backhuys, die in 2011 nog op de VVD-kandidatenlijst voor de Provinciale Statenverkiezingen stond,  is nu nummer twee op de lijst van de Libertarische Partij. 

Ter linkerzijde

Ook de PvdA, de SP, GroenLinks en D66 ziet leden naar nieuwe partijen vertrekken. Bij partij 50plus zien we acht ex-PvdA;ers op de kandidatenlijst staan. Bij nog vijf andere nieuwe partijen zijn ook voormalige PvdA’ers betrokken. Hugo Labout, adviserend bestuurslid van Nieuw Nederland,  werd in 1993 fractiemedewerker van Marjet Ockels, die zich afscheidde van de PvdA. Labout was in 2006 kandidaat voor Nieuw Nederland, maar zien we nu niet meer terug op de lijst van de Partij van de Toekomst.

De Groenen

De Groenen kennen twee voormalig SP’ers. Meest opvallende is Paul Freriks, die jarenlang gemeenteraadslid en Statenlid voor de SP is geweest. Uit onvrede met de partijdiscipline brak hij met de partij,ging in zijn woonplaats verder als Sociaal Zevenaar, deed in 2006 een poging met de Sociale Volkspartij een zetel te winnen met de gecombineerde Lijst 14 en is nu bestuurslid van De Groenen én adviserend lid van het bestuur van Nieuw Nederland.

De Groenen nemen echter geen deel aan de verkiezingen, dus Freriks moet nog wat geduld hebben voor hij zijn politieke ambities langs deze weg met een zetel ziet beloond. De voorzitter van De Groenen, Otto ter Haar, staat overigens nog te boek als actief lid van GroenLinks. Het federatieve karakter van De Groenen laat blijkbaar ruimte om van meerdere partijen lid te zijn.

De christelijken

Het CDA staat bekend als een partij die regelmatig te worstelen heeft met dissidenten. Toch valt het mee met het  aantal afsplitsingen en leden die een nieuwe partij beginnen. Bij vijf nieuwe partijen hebben we ex-CDA’ers kunnen ontdekken.

Nederland Lokaal

De voorzitter van Nederland Lokaal, Bert Euser, en de mede-oprichters Jan de Koning en Jos Johannink begonnen allen een eigen, plaatselijke partij, vooral uit onvrede met het centrale CDA-gezag, die volgens hen te weinig rekening houdt met lokale belangen. Alle drie waren lang lid geweest van het CDA en zijn actief geweest als lokale bestuurders.
Nederland Lokaal hoopt nu de Tweede Kamer te kunnen bestormen. Een gedachte die wordt gevoed door het succes de laatste jaren van lokale partijen in veel gemeenteraden. Een geuzendemocratie, noemt Bert Euser dat.

Het sociaal contract

Onder de naam Het Sociaal Contract wilde Hans Wierenga aan de verkiezingen meedoen. Ook deze partij heeft geen kandidatenlijst kunnen voltooien. Wierenga is één van de bezorgde CDA’ers die op het Platform Christendemocraat de toekomst van het CDA proberen te redden. Wierenga ziet meer in een scoiaal contract tussen overheid en burgers, dan dan in een regeerakkoord dat alleen door politieke partijen is opgesteld. 

Nieuw en zoekend

Zo eenvoudig als het is om een nieuwe partij te registreren bij de Kiesraad, zo moeilijk is het voor vele nieuwelingen zetels in de Kamer te halen. Misschien is dat de reden dat ook politieke nieuwelingen verhuizen van de ene naar de andere nieuwe partij.

Norbert Klein, nummer twee op de kandidatenlijst voor 50plus, verliet de VVD om naar LibDem te verhuizen, maar heeft zich nu dus bij Jan Nagel aangesloten.

Hanneke Bijl is secretaris en tweede op de kandidatenlijst voor de SOPN, de ufo-spotterspartij van Johan Oldenkamp en Anthon Teuben. In 2008 was ze mede-oprichtster en bestuurslid van Mens&Spirit, in 2010 was ze nummer twintig op de kandidatenlijst voor Nieuw Nederland.

Al die zwevende politici maken het de zwevende kiezer niet makkelijk. De vraag is of rondzwervende politici wel het vertrouwen kunnen winnen van kiezers die wel eens wat anders zouden willen.
Volgende week donderdag: federalisten en netwerkers.