De ‘unknown unknowns’ van het Europese terrorismebeleid

De Europese liberale fractie wil meer inzicht in de kosten en baten van het Europese antiterrorismebeleid. Dat is hard nodig. Hoewel de Europese Unie een sleutelrol speelt in de vormgeving van het antiterrorismebeleid, dus ook het Nederlandse, is er maar bitter weinig bekend over de effecten daarvan, zowel in financiële als juridische zin. De liberalen pleiten daarom voor een groot onderzoek, maar de christen-democraten in het Europarlement liggen dwars.

Vandaag debatteert het Europees Parlement over een evaluatierapport dat de liberale fractie heeft laten opstellen. Het rapport is een eerste aanzet om de kosten van tien jaar Europees antiterrorismebeleid in kaart te brengen. De inzet van het debat is of het onderzoek uitgebreid moet worden.

Wat doet Europa?

Op Europees niveau worden de grote lijnen van het antiterrorismebeleid bepaald. De opslag van internet- en telefoniegegevens, het uitwisselen van Passenger Name Records (PNR) van luchtvaartmaatschappijen, de invoering van een Europees biometrisch controlesysteem, het uitwisselen van politiegegevens tussen de lidstaten, het uitwisselen van persoonsgegevens tussen EU-landen en de Verenigde Staten; ze vinden hun oorsprong in Brussel. De uitvoering is doorgaans aan de lidstaten.

Dat neemt niet weg dat de Europese Instellingen een steeds grotere taken krijgt in het antiterrorismebeleid. Europol heeft er taken bijgekregen. Er is een gemeenschappelijke OM-achtige instelling bijgekomen. En buiten het zicht van de publieke visie ontwikkelt het zogenoemde Situation Centre zich tot een soort Europese geheime dienst (Sargief).

Price Waterhouse Coopers heeft nu op verzoek van de liberale fractie een poging gedaan. De uitkomst is, tja, onduidelijk. PWC becijferde dat het Europese anti-terrorismebeleid jaarlijks zo’n 93 miljoen euro kost (tegenover ruim 5 miljoen euro in 2002). Dit getal is vreselijk laag, echt peanuts. Maar PWC heeft de belangrijkste kosten niet kunnen berekenen.

Bij de meeste beleidsvoorstellen ontbrak bijvoorbeeld een financiële paragraaf. Slordig. Tevens is het haast onmogelijk om precies te becijferen wat de aanwijzingen van Europa in de praktijk kosten. Er zijn alleen hele ruwe schattingen wat private partijen hebben moeten bekostigen. Die zijn overigens onthullend. De Europese bankenvereniging becijferde dat banken tussen 2006 en 2008 gemiddeld drie miljoen euro per bank kwijt was aan compliance aan antiterrorismewetgeving. De luchtvaarmaatschappijen en vliegvelden zagen hun securitykosten tussen 2000 en nu stijgen van circa 8 procent van hun totale kosten naar 35 nu. Dataretentie, dus de opslag van internet- en telefoongegevens, kost sommige telecommaatschappijen enkele miljoenen per jaar. In het Verenigd Koninkrijk heeft de opslag 150 miljoen euro gekost. Die kosten worden natuurlijk afgewenteld via de telefoonrekeningen.

Wat ook buiten dit onderzoek is gebleven, zijn de kosten voor securityresearch. De EU heeft de afgelopen jaren ruim twee miljard euro aan de industrie gegeven om onderzoek te doen naar nieuwe securitysystemen, zoals een camerasysteem in vliegtuigen die alle passagiers continu monitoren, het befaamde INDECT-systeem waarbij allerlei informatiestromen worden gekoppeld en nog zo wat (Sargief).

In Nederland en Engeland zijn inmiddels evaluaties verschenen van het antiterrorismebeleid van de afgelopen jaren en die evaluaties zijn allesbehalve positief. Het zou dus logisch zijn om dat ook op Europees niveau te doen.

De CDA-fractie ligt echter dwars. Uit NRC Handelblad van vrijdag: CDA-Europarlementariër Wim van de Camp stoort zich aan de „toon” van het rapport. „Het ademt een sfeer van: die terrorismebestrijding is overdreven”. De centrum-rechtse EVP-fractie, waarvan het CDA deel uitmaakt, zal tegen het rapport stemmen. De EVP-woorvoerder op terreurgebied, de Hongaarse Agnes Hankiss, noemt de timing ongelukkig. „Onze aandacht moet nu uitgaan naar de slachtoffers van 9/11”. Het „demoraliseren” van contraterrorisme vindt zij „onverantwoordelijk gedrag”.

Tien jaar na 9/11, zeven jaar na ‘Madrid’, zes jaar na ‘Londen’ en eveneens zes jaar na ‘Van Gogh’ is nog steeds verre van duidelijk wat al die toenterijd inderhaast genomen maatregelen in de praktijk hebben geresulteerd. Op een tijdstip waarin overheden en bedrijven iedere euro – als die nog bestaat straks – moet omdraaien, mag je op zijn minst verwachten dat ook het veiligheidsbeleid wordt beoordeeld op effectiviteit en efficiency.