De schuldigen en nog wat

Let op! Dit is een recensie van een redacteur van ons over een boek geschreven door een andere redacteur van ons. En ondanks het feit dat hij volhoudt een objectieve beschouwing te hebben gegeven, moet u dat niet geloven. En al helemaal niet via deze link het boek aanschaffen. Want dan zou er zomaar het equivalent van twee stevige slokken bier onze kas instromen. Einde redactie-interventie.

De romanschrijver doet iets met de werkelijkheid waarin wij leven. Hij overdrijft, verdicht, maakt beter zichtbaar, doet nadenken. De goede romanschrijver tovert met perspectieven, speelt met ideeën. De lezer herkent.
In “De Schuldigen”van Thomas van Aalten komt een activistische studentengroep voor, die de Balkan en Al Quaida verbindt. Toen ik het boek las en gegrepen werd door het verhaal, kwam het nieuws met de mededeling dat “Otpor”, de studentenbeweging die het regime in Servië op de knieën heeft gekregen, haar benadering exporteert naar de Arabische Landen. Voert men daarmee regie vo over de Arabische lente, mogelijk ook met Amerikaanse sponsoring? Of het waar is weet ik niet, maar het is mooi om te zien hoe fictie wordt gepasseerd door dagelijks nieuws.

Het boek boeit. Thomas neemt de bankiers en de financiële wereld op de korrel, het grote geld, de levensstijl, de leegte van het plutocratenbestaan. Hij maakt het spannend door “de Machine”, een metafoor voor de stress in de financiële wereld. Bestaat die “Machine”? Misschien niet: maar de hoofdpersoon vindt op alle electronische displays persoonlijke boodschappen aan hem, waarmee hij zijn handelen op de beurs effectief maakt. Dat is beangstigend.

Er is nog een lijn in het verhaal, die van de artistieke expressie: de leegte wordt bestreden door nieuwe expressievormen, die het ‘Gesammtkunstwerk’ moeten benaderen. In de vorm van pornografische beelden uit de mobiele telefoon is dat nog betrekkelijk onschuldig, maar de hiervoor genoemde groep overschrijdt een grens door die artistieke expressie ook politiek te maken. En die expressie wordt meer dan alleen virtueel. Inspirator is een doorgedraaide docent van de UvA, die ‘Volck’ heet. Mag hier enige kregelheid over het opgebloeide populisme worden bespeurd?

De centrale verhaallijn is die van Bertrand Löwestein, zijn drankzuchtige ex-vrouw Sheila, en zijn zoon Orson, die natuurlijk talent voor de film blijkt te hebben. Zij bereiken elkaar slecht, maar komen bij elkaar in de aanslag op een hotel in Dubai, waarbij varkens (sic) en bommen worden gebruikt. De aanslag wordt filmisch beschreven, maar het waarom wordt niet erg helder. Dat komt meer voor bij terrorisme, maar het voelt toch als een beetje los eindje.

Het verhaal loopt als een trein en de zwarte spot en humor, waarmee het treurige bestaan van de jetset wordt geschilderd, maakt de losse einden goed. Wat blijft hangen is het speelse en symbolische. Susan Sontag noemde de film van Syberberg over Hitler ook een ‘Gesammtkunstwerk”. Ook de verwarring, de verwisseling tussen film, de verbeelding en de werkelijkheid , noemt zij:
“One of the film’s conceits is that Hitler, who never visited the front and watched the war every night through newsreels, was a kind of moviemaker, Germany, a film, by Hitler.” (‘Syberberg’s Hitler’, in: “Under the sign of Saturn”, p. 140)

Wat is er aan de hand in de wereld? Kunnen we de aanslag op de Twin Towers, de moord op Bin Laden, de bommen in Londen en Madrid, zien als bloeddorstige, theatrale en artistieke expressie? Het is een huiveringwekkende vraag, die tot herlezen aanspoort.

(Thomas van Aalten, “De Schuldigen”, Amsterdam, 2011)