De Nederlandsche Bank heeft wat uit te leggen

ANALYSE - De ‘kleine’ en ‘open’ Nederlandse economie valt niet te stimuleren, zo beweerde De Nederlandsche Bank in haar meest recente jaarverslag: alle potentiële groei lekt onvermijdelijk weg naar het buitenland. Maar eergisteren tapte DNB opeens uit een heel ander vaatje: stimuleren werkt wél – althans zolang de consument ervoor opdraait en de heilige drie-procentsnorm intact blijft.

Ongeveer twee maanden geleden werd in de media eventjes aandacht besteed aan een meningsverschil tussen De Nederlandsche Bank (DNB) en het Centraal Planbureau (CPB). Het CPB vond dat verdere overheidsbezuinigingen, ook bij een oplopend begrotingstekort, onwenselijk waren omdat dit zou leiden tot een vicieuze cirkel van economische krimp, lagere belastingopbrengsten en een resulterende noodzaak tot steeds verdere bezuinigingen.

DNB erkende dit mechanisme weliswaar (zij het impliciet), maar vond extra bezuinigingen tóch noodzakelijk. Dit standpunt werd ook herhaald op pagina 33 van het jaarverslag (pdf):

Dat budgettaire consolidatie [d.w.z. het verder terugdringen van het begrotingstekort] de groei aantast, is echter geen argument om ervan af te zien. Nederland zal eens door die zure appel heen moeten bijten. Als de consolidatie wordt uitgesteld, zal de toekomstige consolidatie-inspanning alleen maar groter zijn vanwege de inmiddels verder opgelopen overheidsschuld.

Dat de appel juist dankzij de voortdurende ‘budgettaire consolidatie’ steeds zuurder wordt, vertelt DNB er echter niet bij. In het verlengde daarvan wordt tevens gezwegen over het feit dat de meest pijnloze wijze om de staatsschuld (als percentage van het bnp) terug te brengen uiteraard de groei van het bnp is – die echter door het gevoerde beleid nu juist niet wil groeien. En uiteraard geen woord over het gegeven dat Nederland op dit moment een negatieve reële rente betaalt op haar schuldpapier. Uitgedrukt in reële goederen of diensten, betekent dit dat geld lenen de Nederlandse Staat momenteel geld oplevert in plaats van geld kost.

Dus toch het begrotingstekort (en de staatsschuld) laten oplopen om de economie weer wat aan te jagen? ‘Nee,’ zegt DNB in haar jaarverslag (p. 33), want er is ook nog eens het volgende aan de hand:

De Nederlandse economie kan zichzelf niet met een budgettair stimuleringsbeleid uit de crisis optrekken. In de kleine, open Nederlandse economie lekt immers een groot deel van de stimulering via hogere importen weg naar het buitenland. In een grote, gesloten economie zoals de VS [waar in 2009 wél succesvol werd gestimuleerd] is dat in veel mindere mate het geval. Het open karakter van de Nederlandse economie impliceert dat – net als in het verleden – een aantrekkende wereldhandel een noodzakelijke voorwaarde vormt voor economisch herstel.

Met andere woorden: ook al zou een fiscale stimulans eigenlijk op zijn plaats zijn, gezien het ‘open karakter’ van de ‘kleine’ (nr. 17 van de wereld) Nederlandse economie is dit verspilde moeite. Afwachten tot de wereldhandel aantrekt en verder niet zeuren is het devies.

Gezien het bovenstaande standpunt is het bulletin dat DNB eergisteren naar buiten bracht op zijn minst opvallend te noemen. En dan vooral de volgende passage:

De beperking van het Witteveenkader [d.w.z. de ruimte waarbinnen pensioenpremies fiscaal aftrekbaar zijn] dient primair een bezuinigingsdoelstelling, maar kan ook de bestedingen stimuleren. Er vallen namelijk voor circa 9 miljard aan pensioenpremies vrij. Voor zover dit bedrag niet hoeft te worden gebruikt om de pensioenpremies op kostendekkend niveau te brengen, kan het volledig worden teruggesluisd naar de werknemers. Dit stoelt op de gedachte dat zowel het werkgeversdeel als het werknemersdeel van pensioenpremies uitgesteld loon vormen. Aldus zou een substantiële en permanente impuls aan de koopkracht van huishoudens worden gegeven. Welke optie wordt gekozen, is een zaak van de sociale partners. Niettemin roept het kabinet hen op om – voor zover de financiële opzet van het pensioenfonds dit toelaat – in te zetten op het verlagen van pensioenpremies. Hier ligt inderdaad een mogelijkheid de binnenlandse economie aan te jagen zonder de begroting te belasten.

Kortom: indien vrijvallende pensioenpremies worden teruggesluisd naar de consument wordt diens koopkracht vergroot, waardoor vervolgens de binnenlandse economie wordt aangejaagd.

Maar de ‘kleine’ en ‘open’ Nederlandse economie viel toch niet te stimuleren? Is DNB inmiddels hierover van mening veranderd? Of werken alleen consumentenbestedingen stimulerend en hebben overheidsbestedingen op wonderbaarlijke wijze juist geen positief effect? Of wil DNB consumenten laten opdraaien voor iets waaraan het liever geen overheidsgeld ziet worden gespendeerd?

Het lijkt er op dat vooral dit laatste een rol speelt. Want het ‘aanjagen’ van de economie kan blijkbaar best en is verder ook prima zolang dit maar gebeurt ‘zonder de begroting te belasten’ – of dat laatste nu verstandig is of niet. En om dit specifieke debat te winnen mogen er best wat kulargumenten in je jaarverslag staan, zo vinden ze kennelijk bij DNB.

UPDATE: Zie hier voor een verklaring voor de dubbele standaard van DNB. En dan krijg je dus dit.