ANALYSE - Veel maatschappelijke seinen staan op groen, hetgeen goed is voor politiek partijen als GroenLinks. Een gastbijdrage van Matthijs Rooduijn, eerder verschenen op Stuk Rood Vlees.
Het gaat goed met GroenLinks. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen haalde de partij met 14 zetels het beste resultaat ooit, en inmiddels staat de partij in de peilingwijzer op maar liefst 17-19 zetels. Op dit moment doet alleen de VVD het beter. Een veelgehoorde verklaring voor dit succes: de “Jessias-factor”. Jesse Klaver zou met zijn leiderschapsstijl de partij aantrekkelijk hebben gemaakt voor grote groepen kiezers. Hoewel het inderdaad aannemelijk is dat Klaver een belangrijke rol heeft gespeeld, is het belangrijk te benadrukken dat de Jessias-factor slechts een deel van het verhaal kan zijn.
GroenLinks is namelijk niet de enige groene partij in West-Europa die het op dit moment goed doet.
Bij verkiezingen vorige maand in België (lokaal), Luxemburg (landelijk) en Duitsland (Beieren) deden groene partijen het overal opvallend goed. En eind 2016 won Alexander van der Bellen, een door een groene partij gesteunde politicus, de Oostenrijkse presidentverkiezingen. Waar komt deze “groene golf” nu vandaan?
Politiek-culturele veranderingen
Om te beginnen kan het groene succes niet los worden gezien van grote politiek-culturele verschuivingen. Veel groene partijen ontstonden in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw uit een beweging van veelal jonge en hoogopgeleide “postmaterialisten” die zich richtten op thema’s als vrijheid, zelfontplooiing, internationale solidariteit, en, niet te vergeten, milieu. Zij verzetten zich tegen de bestaande politieke partijen die zich, zo vonden zij, voornamelijk met materialistische zaken bezig hielden. Het ontstaan van groene partijen is dus direct gerelateerd aan veranderingen in de politieke cultuur die zich vanaf de jaren zestig deden gelden.
Het huidige succes van groene partijen moet binnen de context van een nieuwe politiek-culturele transformatie begrepen worden. Door toegenomen globalisering zijn West-Europese samenlevingen steeds meer verdeeld geraakt tussen verliezers en winnaars. De verliezers zijn veelal lager opgeleide mensen die negatief tegenover zaken als immigratie en Europese integratie staan en op radicaal-rechtse populisten stemmen. De winnaars zijn hoger opgeleiden die positief zijn over de multiculturele samenleving, vergaande Europese eenwording toejuichen, en op groene partijen stemmen.
Waar de totstandkoming van de materialisme-postmaterialisme scheidslijn dus van grote invloed is geweest op het ontstaan van groene partijen, kan hun huidige succes niet los worden gezien van de op dit moment nadrukkelijk aanwezige nationalisme-kosmopolitisme-scheidslijn.
Economische en partijpolitieke omstandigheden
Onder welke specifieke omstandigheden doen groene partijen het nu goed? Een recent gepubliceerde studie van de politicologen Zack Grant en James Tilley laat zien dat groene partijen vooral succesvol zijn als het goed gaat met de economie. Daar zijn twee mogelijke verklaringen voor. Ten eerste zijn postmaterialistische waarden veel meer wijdverspreid in rijke landen. En ten tweede zouden mensen zich vooral als het goed gaat met de economie de “luxe” permitteren op een partij te stemmen die thema’s als duurzaamheid centraal stelt.
Ook blijkt uit de studie van Grant en Tilley dat het van belang is hoe andere partijen het doen. Als radicaal-linkse partijen succesvol zijn, doen groene partijen het minder goed – waarschijnlijk omdat ze gedeeltelijk uit dezelfde electorale vijver vissen. Hetzelfde geldt, zo vermoed ik, voor sociaaldemocratische partijen. Het succes van GroenLinks kan bijvoorbeeld niet los worden gezien van de neergang van de PvdA en het teleurstellende resultaat van de SP bij de laatste verkiezingen. We moeten hier wel voorzichtig zijn met het benoemen van oorzaak en gevolg: Gaat het goed met GroenLinks omdat de PvdA het slecht doet? Of gaat het slecht met de PvdA omdat het goed gaat met GroenLinks? Waarschijnlijk van allebei een beetje. En natuurlijk zijn allerlei andere factoren ook van invloed.
De onderzoekers hadden ook de volgende verwachting: hoe meer mainstream partijen groene issues benadrukken – en dus delen uit het programma van groene partijen overnemen (dit wordt ook wel een “accommodatiestrategie” genoemd) – hoe minder succesvol groene partijen zullen zijn. Hun redenatie: op deze manier wordt groene partijen hun onderscheidende verhaal ontnomen.
Opvallend genoeg blijkt uit de resultaten dat de accommodatiestrategie alleen werkt als een groene partij nog relatief jong is. Hoe langer een groene partij meedraait op het politieke toneel, hoe minder het “stelen” van de groene issues werkt. Sterker nog: op een gegeven moment klapt het effect om en werkt een accommodatiestrategie juist averechts. Dit is goed nieuws voor het al decennia meedraaiende GroenLinks: hoe meer andere partijen zich bezig houden met klimaat en duurzaamheid, hoe groter ook de aantrekkingskracht van GroenLinks.
Groene kiezers
Wie voelen zich nu precies aangetrokken tot groene partijen? Verschillende studies bevestigen wat je op het eerste gezicht ook zou verwachten: het zijn voornamelijk hoger opgeleide jongeren, in stedelijke gebieden, die voorstander zijn van sterke economische herverdeling, verdere Europese integratie, een multiculturele samenleving en – surprise, surprise – duurzaamheid. Waar minder duidelijkheid over is: de mate waarin groene partijen als protestpartijen worden gezien, en politieke onvrede een rol speelt bij het groene stemgedrag. Aan de ene kant hebben groene partijen vaak het imago van een partij die zich afzet tegen de gevestigde orde, maar aan de andere kant zijn ze op veel vlakken ook gematigd en coöperatief tegenover middenpartijen. Met een beetje fantasie zou je misschien kunnen zeggen dat ze voor veel kiezers ergens tussen mainstream en niche inzitten.
Met behulp van het meest recente Nationaal Kiezersonderzoek (NKO 2017, binnenkort te verschijnen op data-archief DANS) heb ik gekeken wat nu de eigenschappen zijn van de mensen die het waarschijnlijk achten ooit op GroenLinks te stemmen. Resultaat: ook bij GroenLinks zijn dat de jongere hoger opgeleiden in stedelijke gebieden. Het effect van deze sociaal-demografische kenmerken verdwijnt echter als we ook de opvattingen van kiezers meenemen. Mensen die een stem op GroenLinks waarschijnlijk achten zijn economisch links, progressief, en pro-immigratie, -Europa en -duurzaamheid (politieke onvrede speelt geen rol).
Dat is goed te verenigen met het idee van de winnaars en verliezers van globalisering: de winnaars zijn vooral de hoger opgeleiden in stedelijke gebieden. Zij zijn progressief, kosmopolitisch en “groen”, en stemmen om die reden op GroenLinks.
Conclusie
Dit is allemaal goed nieuws voor GroenLinks. Ga maar na: met de economie gaat het goed, de scheidslijn tussen de winnaars en verliezers lijkt alleen maar belangrijker te worden, de politieke concurrentie doet het matig (SP) tot slecht (PvdA), en groene issues lijken steeds belangrijker te worden (in de programma’s van andere partijen, in de media, en, niet te vergeten, in de publieke opinie). Daarnaast stijgt het opleidingsniveau en zet de verstedelijking door.
Met andere woorden: veel maatschappelijke seinen staan op groen. Het is dan ook niet ondenkbaar dat de “Groen(Links)e golf” nog wel even doorrolt.
Reacties (18)
Het opleidingsniveau en de verstedelijking stijgen. Dus genoeg potentie voor groen. Aha.
Hoera voor de winnaar!
Maar als bij een groeiende economie de herverdeling van de welvaart een steeds belangrijker thema wordt, waarom stemmen al die verliezers dan nog steeds op partijen die de snelle graaiers dienen en henzelf het brood steeds meer uit de mond stoten? Zijn ze te stom of te afgestompt om aan zichzelf en de toekomst te denken en moet die keuze door links voor hen gemaakt worden? Hebben Grant & Tilley dat ook geanalyseerd of durven ze de vingers daar niet aan te branden?
Gaat het goed met GroenLinks omdat de PvdA het slecht doet? Of gaat het slecht met de PvdA omdat het goed gaat met GroenLinks? Waarschijnlijk van allebei een beetje.
Tsja. Laat mij een land zien waar Groen(links!) groeit zonder dat sociaal-democratische partijen imploderen. Volgens mij gebeurt dat nergens, zie daar je antwoord.
Verder is in Nederland GroenLinks vooral Links. Het is dan ook een fusiepartij van twee uitgesproken marxistische partijen, een kleinere links-liberale partij en een nog kleinere christelijk-sociale partij. Interessanter dan de “groene golf” van GroenLinks is de opkomst van een Partij van de Dieren: groene politiek vrij van rood socialisme.
@3.
Klopt, partij voor de dieren is interessanter, nog niet helemaal ingekapseld.
Beetje raar alleen dat Klaver in privé doet alsof er geen klimaatprobleem bestaat.
@5.
Oh daar gaan we weer met Femke in haar oude Mercedes. Hebben ze bij klaver ook al weer een zonde ontdekt?
De opkomst van nationalistische partijen is onbetwist. Dat zijn de losers van de snel veranderende en globaliserende wereld. Voormalige PvdA stemmers die met hun boosheid ergens heen moeten. Als ze heel erg boos zijn dan is het PVV of FvD en anders SP om hun uitkering, pensioen of baan veilig te stellen. Zijn er veel grijze haren dan kan 50 plus ook nog.
Maar om nu zo te jubelen om die 14 groene zetels? Dat is duidelijk het werk van Klaver. Jolande Sap was een mislukking, toen viel GL terug op haar kern electoraat, een zeteltje of 4 (of waren het er nou 5?) Klaver heeft wat teleurgestelde PvdA kiezers opgevangen, dat is eigenlijk alles. Net zoals D66 ook verdiend heeft aan de ondergang van de PvdA.
In Duitsland is al niet veel anders. De SPD verliest en men trekt naar de AfD en de groenen vangen ook wat kiezers op, het zij ze gegund.
@6
Hij gaat voor een derde kind, terwijl bekend is dat een kind krijgen voor het klimaat de slechtste keuze is. Hij rijdt auto en woont naar mijn weten in een gashuis,
Rutte is in privé beter voor het klimaat.
Zelf heb ik geen kinderen, geen auto en een gasloos huis.
@8.
Ja, als Rutte niet alleen privé, maar als politicus ook wat beter zijn best deed met groen rechts. Waarom zijn groene partijen überhaupt vrijwel altijd links. Behalve geloof ik in Frankrijk had je een rechtse variant.
Het gaat slecht met GroenLinks. In de provincie Utrecht werken ze mee aan de verbreding van de A27, en in Utrecht stad, waar GroenLinks de grootste collegepartij is, aan de kap van 800 bomen voor een golfbaan en aan de door dogmatische overwegingen ingegeven doorstart van een Biomassacentrale voor Stadsverwarming, die desastreuze milieu-effecten sorteert. De stad wordt volgeplempt met dure woningen waardoor de dichtheid toe- en leefbaarheid afneemt, en met kantoren, terwijl alleen al in Utrecht 2 miljoen vierkante meter structureel leegstaat.
Ondertussen slikt het hoogopgeleide electoraat het goed gemarkete duurzaamheidsevangelie voor zoete koek. Hoog tijd voor een ketter die zijn kritiek op de deur van het partijkantoor aan de Oudegracht spijkert.
Honderdduizenden de straat op in Frankrijk mede vanwege groene belasting op brandstof. Net zoals hier kan je als modaal en daaronder beter geen groene partij stemmen. En zeker als je wel een auto nodig heb omdat je niet in de stad woont.
https://www.nu.nl/buitenland/5579381/dode-en-tweehonderd-gewonden-bij-acties-brandstofprijzen-frankrijk.html
@11: Wat voor pleuris moet hier dan wel niet uitbreken? De Nederlander betaalt al snel twintig eurocent per liter meer dan de Fransoos.
Terwijl het milieuargument voor de lange termijn absolute onzin is, want we zullen uiteindelijk die fossiele brandstoffen toch wel tot de laatst oppompbare druppel opmaken.
Accijnzen zijn meer afromen dan afremmen.
@11
Ik zit dik onder modaal, maar maak die brandstof maar duurder.
Moet je eens kijken wat een auto’s er rijden, dat spekt mooi de staatskas. Fransen protesteren tegen van alles en nog wat, dat is nu eenmaal cultuur daar. Daar moet de Franse regering zich niks van aan trekken. Overigens stem ik geen groene partij, die spelen toch niks klaar.
@8: uitgekauwd argument “kinderen”. Aan de ene kant hebben wij in Nederland, maar in veel West-Europese landen ook, het probleem van vergrijzing. Aan de andere kant een milieuprobleem. Kortom, dat je ook doet, je bent een “verrader”.
Ik bedoel maar, meeste mensen kijken naar de portemonnee,, en zeker voor onder modaal betaal je in verhouding meer dat de wat beter betaalden. Die kunnen subsidies hier en daar voor krijgen. Al hoewel de groene partijen dat met hun rode nestgeur dat vaak wel doorhebben.
Het gedachtegoed van Vrij Links heeft denk ik ook wel potentie.
@0: “groene partijen .. op veel vlakken ook gematigd en coöperatief tegenover middenpartijen”
– TEGENOVER? Groenlinkers zien hun partij als een middenpartij en terecht.
Zo is Groenlinks voor minder groei van Schiphol.
Wie is er dan voor onbeperkte groei van Schiphol?
Wie is er dan voor onbeperkte groei van Schiphol?
de grootste partij van het land