De corrumperende effecten van macht

Een gastbijdrage van Joris Lammers, universitair docent aan de Universiteit van Tilburg. De bijdrage is ook te lezen op Sociale Vraagstukken.

Mensen met een machtige positie denken en voelen anders dan mensen zonder macht. Het effect van macht is vergelijkbaar met het gebruik van alcohol. Je kunt het zien aan mensen als Silvio Berlusconi of Dominique Strauss-Kahn, die gemakkelijk de grenzen van het acceptabele overschrijden. Is daar een medicijn tegen?

Keer op keer horen we van mensen met een belangrijke functie die het niet al te nauw nemen met normen, waarden en de wet. Silvio Berlusconi organiseert seksfeesten met minderjarige meisjes, Dominique Strauss-Kahn wordt ervan beschuldigd een kamermeisje te willen verkrachten. Zou het werkelijk zo zijn dat macht de moraal ondermijnt?

Als sociaal psychologen doen wij op een gestandaardiseerde manier onderzoek naar het fenomeen macht. Daarbij zoomen we niet in op het gedrag van individuen als  Berlusconi, maar zoomen we juist uit om vast te stellen of er algemene patronen te ontdekken zijn in het gedrag van machtige mensen. De gedachte daarbij is dat je het corrumperende effect dat je onder machtige politici ziet, ook moet kunnen zien bij ‘gewone’ mensen -maar in een sterk verdunde vorm.

Een belangrijke manier om daar onderzoek naar te doen is door gebruik te maken van experimenten. Daarnaast maken we ook gebruik van grootschalig onderzoek met vragenlijsten. Met behulp van deze twee methoden zijn we erachter gekomen dat macht heel basale effecten heeft. Mensen die zich machtig voelen denken fundamenteel anders dan mensen die zich ‘gewoon’ voelen.

Mensen met macht veel sterker op het positieve gericht
In het algemeen kun je zeggen dat menselijk gedrag gedreven wordt door twee mechanismen. Aan de ene kant moet je gefocust blijven op het positieve, op de dingen die je wilt bereiken. Aan de andere kant moet je ook een schuin oog houden op het negatieve, om bedreigingen te voorkomen. Bij de meeste mensen is dat redelijk in balans, zij zijn op zowel het positieve als het negatieve gericht. Maar mensen met macht zijn veel sterker op het positieve en veel minder sterk op het negatieve gericht.

Een gevolg hiervan is dat mensen met macht zich anders gedragen -eigenlijk vergelijkbaar met mensen die een borrel op hebben. Zoals iedereen weet heeft alcohol een ontremmende functie. De effecten van macht overlappen daar deels mee. Mensen met macht zijn assertiever en zekerder, ze ervaren minder stress en ze gaan in een meer
directe lijn op hun doel af. Ze focussen ook minder op problemen en gaan eerder uitdagingen aan. Dit is vaak gunstig. Op die manier kunnen ze makkelijk uitdagingen aan.

Echter, het kan ook tegen hen werken. Dat zagen we bijvoorbeeld in onderzoek naar de relatie tussen macht en overspel. We vroegen daarbij ongeveer 1500 machtige en minder machtige mensen of ze wel eens vreemd waren gegaan en of ze in de toekomst dachten wellicht vreemd te gaan. Hieruit bleek dat hoe meer macht mensen hadden, hoe hoger de kans op ontrouw was. Dit kwam doordat mensen met macht (te) zelfverzekerd en assertief zijn. Als ze iemand zien die ze aantrekkelijk vinden dan gaan ze eerder op die persoon af.

Machtige mensen hebben gebrek aan inlevingsvermogen
Een gevolg van het feit dat mensen met macht sterker op hun eigen doelen gericht zijn, is dat ze nog wel eens de belangen van anderen vergeten. Als ze iemand zien dan kijken ze primair naar de mate waarin die persoon hun doelen kan helpen vervullen en kijken ze niet naar andere aspecten van die persoon.

Een ander probleem is dat mensen met macht te veel risico nemen. Doordat ze onvoldoende oog hebben voor wat er mis kan gaan (het negatieve), wegen ze dat onvoldoende mee. Dat is in experimenten bijvoorbeeld aangetoond door mensen met macht en mensen zonder macht aan kansspelen te laten meenemen. Mensen met macht nemen in zulke spelen meer risico. Dat is overigens niet altijd verkeerd, want ‘normale mensen’ spelen vaak juist te veilig en lopen zo kansen mis.

Daarmee hangt samen dat mensen met macht te vrij worden in hun expressie, waardoor ze anderen voor het hoofd stoten. Dit kan er bijvoorbeeld toe leiden dat ze  seksistische of racistische opmerkingen maken. In onderzoek hebben we bijvoorbeeld laten zien dat machtige mensen (zowel mannen als vrouwen) eerder een seksistische conclusie trekken als ze een verhaal lezen over een vrouw die zich afhankelijk opstelt.

Een laatste probleem is dat een gevoel van macht het morele denken beïnvloedt. Dat wil niet zeggen dat mensen met macht amoreel zijn. In feite zijn ze juist strenger in het toepassen van regels. Echter, ze zijn vooral strenger voor anderen. Als het om hun eigen gedrag gaat vinden ze het overtreden van regels minder erg. Mensen met macht
zijn dus in zekere zin hypocriet; streng voor anderen maar rekkelijk voor zichzelf.

Opvallend is dat deze effecten even sterk optreden bij vrouwen als bij mannen. Vrouwen met macht zijn ook seksistisch en hypocriet en ze gaan ook vaker vreemd. Als vrouwen zulke impulsen hebben, zullen die er ook eerder uitkomen als ze zich machtig voelen.

Ook is het effect niet beperkt tot de echte ‘masters of the universe’. Deze effecten treden op bij alle mensen die zich machtig voelen. Daarbij gaat het dus niet om de objectieve hoeveelheid macht. Als iemand zich machtig voelt omdat hij of zij voorzitter is van de schaakclub in Ermelo dan kunnen deze effecten ook optreden.

Wat is er tegen deze effecten te doen?
Ten slotte, deze effecten zitten in iedereen. Macht kan iedereen corrumperen. Enkel het feit dat de lezer zich nu bewust is van deze effecten is geen bescherming ertegen. Immers, deze effecten treden grotendeels onbewust op. Dat betekent dat mensen zich niet bewust hoeven te zijn van het feit dat ze macht hebben. Ze voelen zich eenvoudig machtiger en maken daarom andere beslissingen. Als je een biertje op hebt heb je een andere kijk op de wereld en gedraag je je anders, ook als je weet wat de effecten van alcohol zijn.

Toch is er wel iets tegen deze effecten te doen. Uit onderzoek blijkt dat wanneer mensen inzien dat anderen hun macht mogelijk als onrechtvaardig beschouwen, deze effecten niet optreden. Ook lijken deze effecten minder sterk te zijn als mensen inzien dat macht iets is dat het collectief (de kiezers, de werknemers) geven aan hen die de juiste kwaliteiten hebben om hen te leiden.

De problemen spelen vooral bij mensen die het vanzelfsprekend vinden dat zij de macht  hebben, die het onderscheid tussen hun persoon en hun positie vergeten. Het is dus van belang dat mensen met macht een zekere bescheidenheid hebben en zich realiseren dat zij de macht hebben om anderen zo goed mogelijk te dienen. Maar dat is  waarschijnlijk niet iets dat je aan machtige mensen zelf moet overlaten. Alleen als mensen kritisch zijn en kritisch blijven op hun leiders kan deze bescheidenheid  afgedwongen worden en kunnen de hier beschreven corrumperende effecten voorkomen worden.

Dr. Joris Lammers, onderzoekt de invloed van macht op het denken en het gedrag van mensen. Hij is universitair docent aan de Universiteit van Tilburg.