Cyprus tussen Rusland en de EU

Wat zal Europa het komende halfjaar merken van het voorzitterschap van de EU door buitenpost Cyprus?

Vanaf zondag 1 juli is Cyprus een half jaar lang voorzitter van de Europese Unie. Deze wisselende functie neemt Cyprus over van Denemarken. En niet van Herman van Rompuy, voor alle duidelijkheid. Die blijft voorzitter van de Europese Raad (van regeringsleiders). Wat Cyprus gaat doen is nog het best aan te duiden met een ‘primus inter pares’ rol: de onderhandelingen voorzitten tussen de landen over alle onderwerpen die in dit half jaar op de agenda staan. In allerlei gremia van de Unie heeft het voorzittende land de regie, van ambtelijk overleg tot en met vergaderingen van de ministers met uitzondering dus van de politieke top. Cyprus zal het voorzitterschap meer dan zijn voorgangers vooral in Brussel gaan uitoefenen. De ambtenaren zijn al onderweg. Geen extra tripjes dus voor onze ministers naar dit vakantieland.

Cyprus is in meerdere opzichten een bijzonder geval met een lange geschiedenis van politieke conflicten die tot op de dag van vandaag doorwerken. De op twee na kleinste lidstaat, gelegen in een uithoek van Europa, is sinds 1974 deels bezet door Turkije, dat nog steeds kandidaat-lid is van de EU. Het eiland is feitelijk in tweeën gedeeld. In het noordelijk deel heeft de bezetter voor de Turkse minderheid  de Turkse Republiek Noord-Cyprus uitgeroepen. In het zuidelijk deel regeert de Grieks-Cypriotische meerderheid. Deze regering wordt door de EU gezien als vertegenwoordiger van de lidstaat. De hoofdstad Nicosia is gespleten door een muur die aan de koude oorlog doet denken. VN-militairen bewaren er de vrede. Het voorzitterschap van Cyprus zal in elk geval betekenen dat er in de onderhandelingen met Turkije weinig vorderingen zullen worden gemaakt. Turkije heeft al aangekondigd niet met de EU te onderhandelen als dat betekent dat ze moeten gaan praten met de Grieks-Cyprioten. Woensdag demonstreerden Turks-Cyprioten in Brussel tegen het voorzitterschap en tegen de onderdrukking van de Turkse minderheid.

Of aspirant-lid Macedonië veel verder zal komen is ook de vraag nu de spanning met buurland Griekenland, naaste bondgenoot van Cyprus, opnieuw is opgelopen over de naam van het land. Griekse douaniers accepteren de letters MK niet op auto’s uit Macedonië en plakken stickers op de nummerplaten met de volgens hen enige juiste aanduiding van het land: FYROM (Former Yougoslav Republic of Macedonië).

Een ander probleem voor Cyprus is dat het land is meegezogen in de problemen van Griekenland en nu ook noodsteun moet aanvragen, ter omvang van maar liefst de helft van de nationale economie.  Het land meldde zich pas deze week voor steun nadat er eerder werd gespeculeerd op hulp uit Rusland. Vorig jaar was Rusland goed voor een lening van 2,5 miljard. Cyprus heeft vanouds goede banden met de Russen die niet alleen vakantie vieren op het eiland.  Rusland heeft er baat bij dat het eiland financieel-economisch stabiel is omdat er veel Russisch geld is ondergebracht op het eiland vanwege belastingvoordelen. Veel van dat geld wordt vervolgens geherinvesteerd in Rusland. En Cyprus zou met Russische steun wellicht de bezuinigingen ontlopen zoals die Griekenland nu zijn opgelegd. Maar kennelijk hebben de banden met de EU toch de doorslag gegeven.

Overigens krijgt Cyprus zelf op termijn ook een belangrijke nieuwe inkomstenbron: gas. Volgens de NRC (27-6) heeft Praxoula Kyriacou, minister van Industrie en Toerisme, voorgesteld  om het gas te gebruiken om de eenheid op Cyprus weer te herstellen. Dat bleek een brug te ver voor de Griekse Cyprioten.  Ze werd voor verrader uitgemaakt en moest haar functie opgeven.

Voor de EU biedt de vondst van gas in de Cypriotische wateren nieuwe perspectieven. Mogelijk wordt hierdoor de afhankelijkheid van het Russische gas verminderd. Het is dan wel weer even afwachten hoe Rusland, Cyprus’ grote vriend daarop gaat reageren.

De goede betrekkingen met Rusland dateren uit de Sovjettijd, toen op Cyprus de communistische AKEL partij de grootste was. De huidige Cypriotische president, Demetris Christofias, is lid van deze partij, opgeleid in de Sovjet-Unie en spreekt vloeiend Russisch. Er wonen inmiddels 35.000-40.000 Russisch sprekenden op Cyprus, de meeste in de havenstad Limassol, ook wel ‘Limassolgrad’ genoemd. Je hebt er een Russischtalige krant, twee Russische scholen en een Russisch radiostation. Sommigen spreken over Cyprus als een satelliet van Rusland, en dan met name van de rijke Russische maffia.

De link van Cyprus met Rusland kan de EU nog meer betrekken bij  het Midden-Oosten en met name de burgeroorlog in Syrië. Begin dit jaar waren er berichten over het gebruik van Cyprus als doorvoerhaven van wapens voor het regiem van Assad. Rusland is betrokken bij een immense wapenhandel die loopt via Cyprus, met als eindbestemming de landen van het Midden-Oosten, vooral Syrië, Libanon, Irak en Iran – en zelfs China en India volgens sommige Russische bronnen.

Op de agenda van het Cypriotische voorzitterschap staan naast de financieel-economische problematiek (die vandaag door de Europese top zelf wordt gesproken) maritieme politiek, het Europese asielbeleid en het nabuurschap. Cyprus noemt bij het laatste onderwerp wel de buren in Arabische landen, maar laat de belangrijkste buur wijselijk onbesproken. Ook wapenhandel en energiepolitiek staan niet op het programma. Het lijkt dus verstandig om geen al te hoge verwachtingen te hebben voor de aanpak van deze urgente problemen.