De Groene Amsterdammer van 01-12-06 heeft een titelstuk: “Het falliet der liberalen”. De punch-line van Hubert Smeets luidt: “De VVD als liberale partij verkeert in surseance”. Het herlezen kan helpen de verwarring van vandaag te bezweren met de analyses van gisteren. Smeets schrijft het nog geen vier jaar geleden, maar ik zie die surseance niet: de VVD heeft weliswaar een bescheiden omvang en moet zich aanzienlijke sturing laten welgevallen van een nationalistisch liberale afscheding op rechts, maar het is de grootste partij en leverancier van de minister-president. Dat is sinds Cort van der Linden niet meer zo geweest.
Voor de helderheid: Smeets meldt in het zelfde stuk dat de PvdA haar verankering in de samenleving aan het kwijtraken is. “Als er over vier jaar een liberale en een sociaaldemocratische stroming is, met verankerde macht, dan is dat een hele prestatie.”
Erg helderziend is dat ook niet: VVD 31 zetels, PvdA 30 zetels. Is dat “verankerde macht”? De VVD moet gesteund worden door het nationalistisch liberalisme van de PVV; dat had niemand gedacht toen de astrante Limburger Wilders voor zichzelf begon.
De VVD heeft een broze machtspositie, die door een broze constructie wordt geschraagd, maar we moeten nog afwachten waar de politieke winst neerdaalt. De crisis van de sociaal-democratie is al van een oudere datum. De PvdA deed het even goed met de nieuwe lijsttrekker Cohen, maar heeft dat krediet inmiddels al bijna geheel weer verspeeld in de peilingen. En een heldenrol heeft de partij in de formatie niet gespeeld. Daar helpen alle verbindende kwaliteiten van Cohen niet tegen.
Nog maar eens een oude krant: een tekst van Thijs Wöltgens, van 17-07-98 in de NRC. Het ging toen tamelijk goed met de sociaal-democraten in Europa: Jospin, Blair, Schroeder, Kok. “Maar hoe sterk is die opleving?” , vraagt Wöltgens zich af. Hij plaatst die in het globaliserings-perspectief, van Europa en de wereld: de wereldmarkt bepaalt de regels van het spel. Hij twijfelt aan de de linkse kwaliteit van New Labour. De PvdA verwijt hij “richtingloze dubbelzinnigheid”. De tijd van deze beschouwing, van de inmiddels overleden Wöltgens, is de economische boom van de jaren negentig, waarin Zalm zelfs een begrotingsoverschot realiseerde. Toen de aansprekende Fortuyn ondanks deze opmerkelijke resultaten over de “Puinhopen van Paars” begon, was een grote kiezersgunst zijn deel.
En hoe zit het nu? We zijn aan het einde van een liberale eeuw, schrijft Paul Scheffer in die Zeit van 28 oktober 2010. “Links is niet meer links en rechts is niet meer rechts en daarom kan ook het midden de weg niet meer vinden.” Daar zit iets in, lijkt het.
Maar betekent dat het einde van de oude ideologische tegenstellingen, het einde van bestaande partijen? In de jaren zestig was er zo’n “end of ideology”-stroming, die in de jaren negentig weer opleefde: misschien als begeleidend verschijnsel van de hoogconjunctuur? Om het maar plat te zeggen: als iedereen zijn zakken kan vullen, dan hebben we geen tijd voor politieke scherpslijperij. En als dat zo is, wat betekent een economische crisis dan voor partijvoorkeuren? Misschien dat angst en pessimisme een ruk naar rechts inluiden, die zich verhevigt als mensen slechter af zijn dan hun verwachtingen? Destijds noemden mijn docenten dat een“ revolution of rising expectations”: niet de objectieve ellende, maar het achterblijven van de werkelijkheid bij de verwachting veroorzaakt een ondragelijke onvrede.
Misschien moeten we even simpel tellen? Links heeft nu 31 (PvdA),+ 10(GL),+ 15 (SP)= 56 zetels. Rechts heeft er 31 (VVD), + 24 (PVV)= 55 zetels. Dat zij geen verschillen van betekenis. De mogelijkheden om een meerderheid te vormen liggen, net als vroeger in het midden, bij CDA(21) en D66(10), met Staphorster steun zonodig. Ik beweer niet dat er niets aan de hand is. Het midden fragmenteert: de PvdA heeft een uitdaging op links, die groter is dan vroeger, de VVD heeft het zelfde probleem op rechts.
Waarom is er een fragmentatie gaande van het midden? Het heeft ongetwijfeld met angst te maken: angst voor deklassering, voor neerwaartse mobiliteit. Dat geeft de discussie over pensioenen ook zo’n venijnige scherpte. Het gaat dan om de solidariteit tussen de generaties. Lastiger te begrijpen is de aanvaarding van de onzekerheid in Amerika: je kunt uit je huis gezet worden, als je een giftige hypotheek hebt, en dat je geen veiligheid hebt tegen werkloosheid of ziekte is normaal. Bij ons is dat nog vanzelf sprekend: de verzorgingsstaat is een Europese uitvinding. Wij verzekeren tegen werkloosheid en ziekte, en als je geen huis meer hebt, zijn er nog legio opvangkansen.
Rob Riemen begon onlangs een beschavingsoffensief door de PVV fascistisch te noemen. Het aantal reacties dat een eerste bericht op Sargasso daarover opriep was groot. De verwarring was misschien nog groter. Dat is niet verwonderlijk: fascisme heeft geen duidelijke ideologische inhoud, maar staat altijd in een historische context. Omdat wij slechte herinneringen hebben en ook wel slechte gewetens, betekent fascisme alles wat lelijk is voor ons. Dus of het zo verstandig is van Riemen om de PVV als fascistisch te schetsen? Je kunt het ruwe rechtse klimaat ook zien als de angst, die wordt opgeroepen door de economische crisis. Heel slim was Bolkestein, door te pleiten voor een mildere bezuiniging op cultuur uitgaven. Dat is minstens ouderwets liberaal.
Reacties (15)
Links als theorie heeft geen kracht ingeboet. Ik denk alleen dat er bij de professionele bestuurders van de PvdA geen enkele persoon zit, die ervaring heeft hoe het kapitaal/equity tegenwoordig functioneert. Die lezen waarschijnlijk in hun studententijd een keer Marx van 150 jaar geleden en dan wat Nederlandse geschiedenis met Wibaut en Drees, en dan hup direct de bestuurslagen in, en voor homorechten vechten, tegen kernenergie zijn, het ontslagrecht en de uitkeringen beschermen.
Op rechts heeft die mengeling van nationalisme en liberalisme altijd bestaan natuurlijk, al vanaf de grondvesting van Thorbecke, sterker nog, nationalisme en liberalisme gaan hand in hand, dat is juist de kracht van het liberalisme. Terwijl ze bij links worstelen met de dogmas van de internationale broederschap.
Wel leuk experiment trouwens om de top 25 van ‘opinie makers’ eens tegen het licht te houden, met wat voor onzin ze allemaal uitkramen, met zus en zo zit het hoor. Interessant doctoraal misschien ook, om de laatste 5 jaar in een database te stoppen en eens wetenschappelijk te doorgronden aan de hand van keywords en criteria. Slim van Tom.
Lastiger te begrijpen is de aanvaarding van de onzekerheid in Amerika: je kunt uit je huis gezet worden, als je een giftige hypotheek hebt, en dat je geen veiligheid hebt tegen werkloosheid of ziekte is normaal. Bij ons is dat nog vanzelf sprekend: de verzorgingsstaat is een Europese uitvinding.
Ik weet niet of een werkloze Fransman of Spanjaard zich wentelen in “veiligheid”. De beste garantie tegen armoede is nog altijd inkomen uit arbeid.
Overigens zijn er ook in Amerika volksverzekeringen tegen ziekte en werkloosheid, maar dat terzijde.
Verder erg eens met caprio: wat moet doorgaan voor links tegenwoordig gedraagt zich enigszins rechts: vasthouden aan de macht.
@Tom : Misschien bedoelde Smeets dat de VVD als liberale partij in surseance verkeerde. Daarin had hij naar mijn mening gelijk. De VVD is inmiddels als liberale partij zelfs failliet, we hebben te maken met een conservatieve partij. Vanuit dat oogpunt is de benaming van de PVV als nationalistisch liberale partij ook foutief, nationalistisch conservatief past beter.
Je blijft hopen dat die discussie ter rechterzijde nu eens gevoerd wordt over de spanning die er binnen hun gelederen wel moet bestaan tussen de liberalen en de gelovigen. Maar die discussie zal alleen maar oplaaien als links effectief oppositie gaat voeren, en dat zit er voorlopig niet in, geloof ik. Bovendien zegt Mark alles wat Maxime vindt. ‘Ik denk dat we, ondanks de verschillen in onze electorale resultaten, de ministerposten maar gewoon fifty-fifty moeten verdelen. Wat vind jij, Mark ?’ ‘Wat een uitstekend idee, Maxime !’
@3 Zoals als vaker hebben we er erg veel last van dat de term “liberaal” in Nederland (Noord-West Europa?) ernstig vervuild is, en er vaak mee bedoeld wordt iets als lage belastingen of laissez-faire economie, terwijl individuele vrijheid veel meer of misschien zelfs juist iets anders omvat.
Door de semantiek gaat essentie van de discussie verloren; het gaat er natuurlijk niet om of de VVD wel of niet liberaal is, maar of zij het land dient danwel welk gedeelte van de bevolking ervan.
Links en rechts zijn ook nietszeggend geworden, progressief vs. conservatief duidt de huidige verhoudingen veel beter.
ik ben het met je eens dat het bestempelen van de PVV als liberaal nogal pervers is
@5: Ook al zijn het de kleine lettertjes van je post, toch fijn dat we het daar in ieder geval over eens zijn.
Het CDA indelen bij het politieke midden is toch echt niet meer vol te houden na de afgelopen formatie?
@Baron E; De term ‘liberaal’ stamt natuurlijk uit de tijd dat de verlichting controversieel was (en de Franse revolutie zelfs verworpen werd door sommigen) – die terminologie heeft zich nog gehandhaafd tot in de benaming van de ARP.
Misschien is het oude wel weer nieuw, en is het beter om in plaats van een dichotomie, een driehoek te hanteren, zoals dat aan het begin van de vorige eeuw ook gebeurde: gelovigen, liberalen en arbeiders – alle drie concentreren ze zich op een ander aspect van het menselijk waarden-stelsel.
Volledig Off Topic: kan Sargasso niet even een stukje wijden aan de Völkisch-Beobachteriaanse manier waarop GS verslag deed van de aanslag op het PvdA-kantoor? Of valt dat onder humor? Het effect is hetzelfde als in de jaren dertig in Duitsland, of in de jaren negentig in Rwanda. Overdreven? Zie de comments.
Ook de manier waarop die chinees van PowNews tussen neus en lippen door meende te moeten melden dat de vrouw van de burgemeester van Gouda Marokkaanse is, “maar dit terzijde”, roept geschiedkundige connotaties op.
Dus..theoretiseren is prima, maar wat dóet links om het tij te keren?
Dat rechts de eerste steen werpt is andermaal bevestigd toen ik in een titelbalkje van Pownews (of weet ik hoe het heet) ‘Azijnbode’ zag staan.
Ook daarvoor en daarna werd er al in titeltjes op de man gespeeld, maar dat heb ik uit m’n geheugen verbannen uit zelfbescherming.
Want zo gebeurde dat ook bij het ‘linkse’ journaal.
Toch?
Totale afbraak. Gedaan door in- en inslechte mensen.
“Misschien moeten we even simpel tellen?”
U telt iets te simpel door alleen te zeggen wat men nu heeft. Door ook het verleden en evt. de toekomst(peilingen) erbij te betrekken zou u misschien trends kunnen waarnemen en ook aardige conclusies kunnen trekken.
als je geen huis meer hebt, zijn er nog legio opvangkansen.
Ik denk dat het nog wel eens vies kan tegenvallen als je eenmaal voor de daklozenopvang staat en geweigerd wordt. ‘Meneer, U hoort hier niet’.
Waarom is er een fragmentatie gaande van het midden? Het is allemaal zo simpel.
Het is inderdaad goed het begrip liberaal tegen het licht te houden. Inderdaad, veel “oud” liberalisme is in de VVD niet waarneembaar. Of je de ironie van het begrip “nationalistisch liberaal” verstaat, hangt van de lezer af. Daar mag iedereen het zijne van vinden.
Wat lastig blijft is het politieke landschap: waar komt de gefrustreerde radicaliteit vandaan, die traditioneel links en rechts bedreigt? Zeker, je kunt de PvdA zien als een verstopte bestuurderspartij, de VVD als een club van verstarde conservatieven, maar waarom zijn de radicale varianten van hun denkwereld zo bedreigend? Heeft ‘Den Haag’ nog contact met de werkelijkheid? Als dat het probleem is, wat te doen?