OPINIE - Candida Moss laat in haar nieuwste boek zien hoe de vroegchristelijke propaganda over de vervolgde kerk tot op de dag van vandaag doorwerkt in de houding van gelovigen. En hoe die niet bepaald tot dialoog uitnodigt.
Sinds 9/11 is er een hoop aandacht voor de doorwerking van islamitische noties van het martelaarschap in de Koran op jihadistische terreur. Zo er al een parallel werd getrokken met christelijke voorstellingen, was het meestal in positieve termen: christelijke martelaren blazen zichzelf tenminste niet op.
Candida Moss, hoogleraar Nieuwe Testament en Vroeg Christendom aan de University of Notre Dame (Indiana) vraagt echter aandacht voor de schaduwkanten van de christelijke verheerlijking van het martelaarschap.
Niet alleen blijkt het populaire idee dat christenen driehonderd jaar lang bloedig werden vervolgd en voor de leeuwen gegooid voornamelijk gebaseerd op latere propaganda en mythevorming (lees haar boek); het doet ook de hardnekkige attitude bij christenen postvatten, dat de wereld om hen heen er op uit is om alles waar ze voor staan te vernietigen.
Geloofsvervolging
Elke vorm van tegenspraak, elke poging om de scheiding tussen kerk en staat nog wat steviger dicht te timmeren, elke weerstand tegen claims van christenen op de publieke ruimte (en in de VS vaak zelfs expliciet op lesstof en de wetgeving) wordt bekeken vanuit het paradigma van het martelaarschap en zo als geloofsvervolging ervaren.
The idea that Christianity is persecuted and needs to defend itself from external and internal attack comes from the victorious Church of the fourth and fifth centuries and beyond. It is a story that has brought comfort to the suffering, sick and oppressed, but it is a story that was used — expanded, exaggerated and even invented — to exclude heretics, that legitimized great violence and that continues to disrupt civil discourse. And it precisely this — the effect that this inflated myth of persecution has had on modern politics and discourse — that makes it imperative that we get our facts straight.
When disagreement and dissent are conflated with persecution, dialogue, collaboration and even compassion become impossible. You cannot reason with your persecutors, you have to fight them. If persecution becomes a badge of honor and a sign of moral superiority then what reason is there to try and persuade others of one’s arguments? Framed by the myth that we are persecuted, dialogue is not only impossible; it is undesirable.
In Nederland zien we op kleinere schaal iets soortgelijks: wanneer D66 ervoor pleit om persoonsgegevens uit de gemeentelijke basisadministratie niet langer beschikbaar te stellen aan kerken, noemt de SGP dat ‘kleinzielig christenpesten’.
Religiestress
ChristenUnie-kamerleden Gert-Jan Segers en Joël Voordenwind probeerden een tijdje geleden (samen met een paar theologen) het idee te pluggen dat mensen die vinden dat religie een privézaak is die lekker achter de voordeur thuishoort, last hebben van ‘religiestress.’ Hetgeen vervolgens als pseudoverklaring moet dienen waarom ongelovigen christenen toch voortdurend zo op de huid zitten (lees: hen vervolgen met hun intolerante secularisme).
Het vermakelijke was dat iedereen zijn schouders ophaalde, dacht “ja, grappig” en verder ging met zijn leven. Het zijn namelijk vooral de gelovigen zelf die lijden aan religiestress. Er moet immers vaak van alles van hun geloof, en er mag vooral ook een heleboel niet. En daar maken ze zich heel erg druk om. Pure projectie dus, die “religiestress.”
Afgelopen weken raakten allerlei christelijke hogeropgeleiden helemaal van de kook omdat een hoogleraar geneeskunde even pas op de plaats maakte als directeur van onderzoeksinstituut Caphri, nadat hij controversiële uitlatingen had gedaan over medisch bewijs van een wonderbaarlijke beenverlenging van vijfentwintig jaar geleden. Bewijs dat er uiteraard niet bleek te zijn.
Prompt schreven 27 gelovige hoogleraren (het zijn er inmiddels 31) een brandbrief dat de ruimte voor christenwetenschappers om hun mening te uiten op het spel stond. Godsdienstfilosoof (eigenlijk theoloog) Taede Smedes schreef verscheidene blogs waarin hij waarschuwde voor een aankomende heksenjacht op gelovigen; en politicologe annex EO-christen Monique Samuel sprak nog net niet van geloofsvervolging.
Passieve agressiviteit
Het doet me denken aan een steil gereformeerde dominee in een zwartenkousenkerk, die ik eens vanaf de kansel hoorde bulderen dat vrouwen onderworpen dienen te blijven aan mannen. Om in de volgende zin te jammeren dat hij desnoods bereid was om het gevang in te draaien voor die mening, indien een stel militante feministen hem daarom aan wilde klagen. Ik keek eens links, ik keek eens rechts. Allemaal incrowd. Geen spoor van radicale Opzij-lezeressen te bemerken.
Geloofsvervolging door de seculiere maatschappij is een fictie. De passieve-agressiviteit van ware gelovigen met een martelaarscomplex is dat echter niet. En die nodigt nou niet echt uit tot dialoog.
Reacties (35)
De gedachte dat christenen lijden aan secularismestress klopt. Dat dat improductief is en niet uitnodigt tot dialoog, klopt ook. Dat die angst voor secularisme uit een martelaarscomplex zou voortkomen, raakt kant nog wal. Zelfs als evangelische christenen in VS kritiek op politieke machtsuitoefening pareren met de stelling dat er sprake zou zijn van ‘vervolging’, dan nog gaat het niet aan dat te verbinden met het christendom in Nederland. Dat is immers marginaal, terwijl het in de Verenigde Staten aan invloed wint sinds de jaren vijftig. De stelling dat christenen daar of hier last hebben van regeltjesdwang of een martelaarscomplex lijkt me vooral ingegeven door vooroordeel jegens christenen. Jammer, want ook dat nodigt niet echt uit tot dialoog. Het nodigt vooral uit tot het ophalen van schouders.
Lijden, dat is toch ook de hele essentie van het Christendom?
Een ding is zeker:
Het aantal gemartelde christenen is slechts een minimale fractie van het aantal door hen gemartelde en omgebrachte mensen ;-)
@1:
Als mij iets in het contact met christenen duidelijk is geworden, is het dat er wél wordt gekoketteerd met hun kwetsbare, bedreigde positie. Juist ook in Nederland, omdat hier het christendom een marginalere rol speelt dan in diepgelovige contreien buiten Nederland.
Dan zijn we het over het voornaamste punt dat ik wilde maken alvast eens. Opent perspectieven voor wederkerig gesprek.
Vervolgens kom je met een redenering die bedoeld lijkt als onderbouwing van deze stelling. Maar de ladder die je opzet, lijkt mij ergens anders op uit te komen.
‘Candida Moss, hoogleraar Nieuwe Testament en Vroeg Christendom aan de University of Notre Dame (Indiana) vraagt echter aandacht voor de schaduwkanten van de christelijke verheerlijking van het martelaarschap.’
Niet alleen de christenen verheerlijken het martelaarschap, wellicht aardig voor Candida om een deel 2 over de verheerlijking van het maartelaarschap onder Moslims te schrijven, met als het kan uitsluitsel of martelaren 42 maagden of ezels krijgen
De Lijdende Christen heeft het huidige regeerakkoord niet mee: Er komt een verbod op het gebruik van wilde dieren in circussen.
Als er een verbod komt op leeuwen in circussen, waar moeten wij dan met onze gristelijke medemens naar toe?
Tja, het blijft een slavengeloof. Een geloof voor een minderwaardige bevolkingsgroep, die zich vervolgens genietend wentelt in de minderwaardigheid van hun slavenafkomst.
En hoe meer je minderwaardigheid maatschappelijk bevestigd wordt, des te groter slaaf (lees christen) je bent.
Het lijkt op een soort sadomasochistisch genoegen, dat de christen ontleent aan het vervolgd zijn. Als slaaf, en als christen. Dus roep die vervolging maar op, roep die onderdrukking maar over je af.
Ik wordt vervolgd, dus ik ben een betere christen.
Daar zou nou eens een Dick Schwaab naar moeten kijken.
@7: Halal slachten? Of Kosher?
Wie wil er in godsherejezusnaam nou in dialoog met z’n christenburen?
Als er toch iets is waarvan ik vind dat ik m’n tijd beter kan besteden….
@8 Ik had van de nieuwe paus nou niet de indruk dat hij zich wentelde in de minderwaardigheid van zijn slaaf-zijn. En christenen een minderwaardige bevolkingsgroep noemen gaat zelfs mij net iets te ver.
Welk punt wil Prediker nou eigenlijk maken? Dat de vervolging van Christenen in het oude Rome een mythe is die het zelfbeeld van Christenen zodanig verstoort dat er met ze niet te praten valt? Dat ze dus bij het minste of geringste in de kramp schieten?
Ik vind dat reuze meevallen.
Het Christendom wordt al sinds de Verlichting meer dan genadeloos afgebrand. En toch zijn alle Christenen die ik ken – en daar zijn ook ChristenUnie en SGP stemmers bij – reuze aardige, leuke, hardwerkende mensen.
Zelf heb ik helemaal niks met geloof. Geloof is een mening, meer niet. Maar het verbaast me toch altijd weer opnieuw welk een agressie zo’n over het algemeen beschaafd geloof als het Christendom toch steeds weer oproept bij een aantal mensen. Die strijd was actueel in de 19e eeuw toen Nietzsche zei “god is dood”, toen Marx zei “religie is de opium van het volk”. Maar nu toch niet meer…..
Heeft de Paus een leger, heeft de Paus een geheime dienst, vervolgt de Paus afvalligen? Nee, natuurlijk niet. Hij heeft een mening, over anti-conceptie, over euthanasie, over het homo-huwelijk, iedereen kent die riedel wel. Mag die man een mening hebben? Of mogen alleen mensen die “modern” en “progressief” zijn een mening hebben?
Nou ja, iedereen weet wel denk ik waar we onze pijlen echt op moeten richten. Dat geloof dat zijn mening constant met harde vuist, harde kogels, harde onderdrukking enz enz uitvent. Dat geloof dat in een 20-tal landen staatsgodsdienst is. Dat geloof dat in die landen eerst alle joden eruit heeft gegooid, en nu bezig is dat met de Christenen te doen.
@12 Natuurlijk, het wachten was op de eerste moslimhater die de discussie de andere kant op wil duwen.
Wauw, ben je zo snel een “moslimhater” op deze site?
De SGP wordt gedwongen om vrouwen op de kieslijst te zetten, tekenen van vervolging zijn er dus wel degelijk.
@14 O ik zie het al. Jij bent zo’n type die “niks tegen moslims heeft maar wel tegen de islam”.
@16:
Ik heb het woord niet eens genoemd. Wie de schoen past…
De paus en zijn kerk hebben macht – 1,2 miljard roomse mensen.
Voor de rest hebben ze in NL gelukkig geen invloed meer, CDA uitgespeeld, maar in Latijns-Amerika en andere landen wel – en dan is het wel van belang hoe ze denken over het een en ander – bijvoorbeeld anticonseptie. Ja, dan heb je overbevolking, tsjoh.
Ik ken ook al CU/SGP-ers zonder werk, dus niet hardwerkend. Maar wel een groot gezin, en een vrouw die nog steeds het eten moet koken, als meneer niets doet. O ja, het adopteren van niet-christelijke kinderen.
En zielig doen – dat doen ze zeker wel – in Engeland verzetten enige christenen zich met hand en tand tegen bepaalde wetgeving a la gelijke behandeling – vinden ze verschrikkelijk. En dan voelen ze zich bijna vervolgd – las ik in een of ander christelijk blad. En dan refereren ze ook weer na de eerste eeuwen. De zielepieten.
Net zoals Thallman die ook al het woord in de mond neemt. Wachten nog op HPax met zijn christelijke groet, maar het woord naastenliefde kent hij niet meer.
@12
In het debatcircus is het een beetje ‘not done’ om te doen alsof iemand geen mening mag hebben. Iedereen mag een mening hebben en net zoals de paus een mening mag hebben over homoseksualiteit, mogen anderen die mening verwerpelijk vinden. Jouw reactie is typisch een voorbeeld van wat Prediker het martelaarscomplex noemt. Weet je zeker dat je geen Christen bent?
Het verschil tussen de paus en zijn critici is natuurlijk dat de paus ernstige schade aanricht met zijn meningen. Homo’s worden nog steeds bijna nergens geaccepteerd en de paus draagt daarvoor grote verantwoordelijkheid.
@17
Dus behalve een moslimhater ben je ook nog eens te laf om voor je haat uit te komen ?
Je laatste alinea in @12, waar sloeg die anders op ?
@16:
Volgens mij ben ik veel valser:
Ik heb wat tegen elke religie.
Hoewel haten doe ik niet.
Ik voel meer deernis ;-)
@21
Ik heb helemaal niks tegen mensen die alle religies haten. Maar mensen die er eentje uitkiezen om te haten, die deugen niet.
@10 De ChristenUnie heeft op mij rond een aantal ethische onderwerpen indruk gemaakt. Ik schrijf ze voorlopig niet af omdat ze toevallig Christen zouden zijn.
@22:
:-)
Wauw, de laatste keer dat ik een stuk tekst heb gelezen dat zulke stevige uitspraken deed over gelovigen op basis van een vermeende ‘aard’ van hun geloof was toen ik een doorsnee reactie van Morika las in een draadje dat een paar losse raakvlakken had met de islam.
Het is ook eigenlijk best subtiel; als je het begin van de tekst leest denk je dat het hier om een boekbespreking gaat, maar de werkelijke reden dat deze tekst is geschreven staat naar mijn inschatting in de steekwoorden onderaan de tekst: namelijk ‘Taede Smedes’. Nadat je eerder zijn argumenten inhoudelijk hebt weerlegt, lijkt dit eerder een poging te zijn om zijn standpunten weg te zetten als een symptoom van een ‘complex’ wat tegelijk maar even aan alle miljard+ christenen wordt toegeschreven. En dan nog zeggen dat dit ‘complex’ een open debat in de weg staat; prima, maar, zoals #1 terecht opmerkt, volgens mij help je het debat ook niet verder als je net je discussiepartner hebt weggezet als slechts een exponent van zijn godsdienst – sterker nog, volgens mij is dat gewoon een ad hominem.
@12: Heeft de Paus een leger, heeft de Paus een geheime dienst…
Ja, de paus heeft een leger(tje). Vroeger was dat groter.
En de geheime dienst is de hele curie zelf: het is katholiek, ze hebben het uitgevonden.
@Prediker
Mooi stuk, even kijken of ik dat boek ergens te pakken kan krijgen als ebook. Precies mijn punt: lijden is christelijk en lijden moet. Zonder het lijden bestaat de kerk niet, lijden wordt verheerlijkt.
Aardig te zien dat iemand als Moss daarmee komt.
Ben benieuwd of de psychologische consequenties daarvan ooit nog door historici worden meegenomen. Net zoals historici de propagandistische kwestie hebben erkend. Propaganda en mythevorming – essentieel onderdeel van het christelijke en diep doorgedrongen is in de westerse samenleving. Ik heb de indruk meer dan in andere samenlevingen. Maar ik kan me vergissen.
Mooi, dank @Prediker
Voorbeeldje van die vervolgingswaan / martelaarscomplex. Dit is hoe het Vaticaan reageert op de storm van kritiek naar aanleiding van hun doofpotbeleid t.a.v. kindermisbruikende priesters:
Hier valt het bewuste artikel in Die Welt na te lezen. Aan het slot van het interview neemt Müller zelfs het woord “pogrom” in de mond.
Een nogal wrange gotspe, wanneer je de antisemitische geschiedenis van het Vaticaan tot in de 19e en ver in de 20e eeuw in ogenschouw neemt.
En wanneer je daarnaast bedenkt dat Müllers voorganger, kardinaal Joseph Ratzinger en inmiddels emeritus-paus Benedictus XVI, als bisschop en prelaat niet alleen zelf pedopriesters de hand boven het hoofd heeft gehouden, maar nog in 2001 bindende richtlijnen uitvaardigde naar alle bisschoppen, waarin ze werden opgedragen zaken binnenshuis af te handelen en bewijs achter te houden voor de autoriteiten, en met kerkelijke tuchtmaatregelen werd gedreigd voor wie zich hier niet aan hield.
Zie: Foreign Policy, ‘The Skeletons in Benedict’s closet. A guide to the sex abuse scandals under Pope Benedict XVI’s watch, 22 Februari 2013.
@26 Propaganda en mythevorming – essentieel onderdeel van het christelijke en diep doorgedrongen is in de westerse samenleving.
Propaganda niet in de 20ste eeuwse politieke betekenis maar in de oorspronkelijke katholieke betekenis van voortplanten, verspreiden. Wat protestanten evangeliseren noemen.
@28: Nee, propaganda in de 20e eeuwse politieke betekenis van een verhaal in de wereld zetten met als doel een vooraf gedefinieerd doel te bereiken of een populatie te bewegen zich op een bepaalde manier te gaan gedragen. Ik doel zeker niet op het evangeliseren maar op de door de katholieke kerk bedreven wereldlijke politiek.
Als EX-christen (en ex-gelovige) herken ik niets van dat martelaarschap waar de schrijver het over heeft. OF wacht…ik zie het al…alle christenen worden over enen en dezelfde kam geschoren..AHA
Misschien moet je je bijbel nog maar eens lezen:
Er zijn zo een tiental bijbelpassages waarin ofwel het lijden om Christus’ wil verheerlijkt wordt en de auteur daarin zwelgt; ofwel expliciet wordt gesteld dat christenen lijden en vervolging hebben te verwachten omdat de wereld hen haat. Dit valt nog aan te vullen met vele passages meer waarin de eeuwige vijandschap tussen ‘de wereld’ (het domein van duisternis, zonde, dood en satan) en de vrome gelovigen wordt aangezet.
Je kunt nauwelijks ontkennen dat dit een doorwerking heeft in brede lagen van het christendom, en in het christelijk bewust zijn. Tel daar de evocatieve voorstelling van Nero met zijn christenen-als-tuinfakkels, en de mythe van christenen die eeuwenlang voor de leeuwen gegooid werden, etc. bij op, en je hebt een krachtige mythe, die tot op de dag van vandaag als interpretatiekader functioneert.
Candida Moss geeft daar tal van voorbeelden van, ik geef er hierboven ook een paar. Kun je zeggen: ja maar ík ben gelovig opgevoed, en ík herken het niet. Ja, dat kan, en het zal ook niet overal en op elk moment even sterk benadrukt worden; maar dat wil niet zeggen dat het er niet is, en dat het niet op allerlei manieren doorwerkt in hoe christenen maatschappelijke weerstanden duiden.
Zie de framing waarmee op het terugtreden van Onno Van Schayck gereageerd wordt. Of het Vaticaan dat spreekt van ‘vervolging’ wanneer de media allerlei seks- en doofpotschandalen blootleggen.
Enigszins van toepassing en (nog) niet achter een betaalmuurtje: dit interview met Frans de Waal
Later misschien meer
@25 – Dit stuk is inderdaad deels een reactie op Smedes en hoe die uit z’n vel sprong n.a.v. de affaire Van Schayck en dat trol-artikel van Maarten Keulemans; maar ik durf het wel breder te trekken.
Die reacties van Smedes staan niet op zichzelf (zoals ik aantoon: hij is de enige niet die als door een wesp gestoken reageert en termen bezigt als ‘gedachtenpolitie’ en ‘heksenjacht’). In de VS zie je iets vergelijkbaars wanneer de dominantie van de christelijke religie in de publieke ruimte ter discussie gesteld wordt. Men spreekt dan van een ‘war on religion’, ’the war on christmas’, etc.
En zoals Candida Moss aannemelijk maakt zit daar het interpretatiekader van de vervolgde christenheid onder. Idem bij christenen in Nederland die alarm slaan omdat een christelijke hoogleraar die zijn wetenschappelijke boekje te buiten gaat zoveel kritiek krijgt dat hij even pas op de plaats moet maken.
Nogal wat gelovigen zijn bovendien heerlijk inconsistent.
Een christen wil ergens een kruis hangen, maar dat mag niet: “Vervolging! Vrijheid van godsdienst bedreigd! Ik ben een martelaar!”
Ee Pastafarian wil er een vergiet naast hangen:
“Nnee, laten we alle religieuze uitingen maar in de privésfeer houden.”
Mutatis mutandis voor alle andere geloven.
Geloof je me niet? Zodra een gelovige over het belang van godsdienstonderwijs aan kinderen beneden de 12 begint uit te weiden moet je als atheïst voorstellen: “goed, op voorwaarde dat per leer jaar twee weken aan het Vliegende Spaghetti Monster wordt besteed, ook op elke bijzondere school.”
Dan wordt het oorverdovend stil.
Hé, MNb! Lang niet gesproken. Welkom!