Boekenweek! | Guignol’s Band – Céline

RECENSIE - Vergeten boek? Ha! Dan denk ik aan ‘Guignol’s Band’! Van Céline!… Louis Ferdinand Destouches… alias Louis-Ferdinand Céline, de grote stijlvernieuwer! Met zijn korte zinnen! En zijn drie puntjes… nooit, nooit zou de literatuur meer hetzelfde zijn…

Het ging zo… toen ik student was leerde ik ooit Brusselmans kennen… vond ik geweldig! Dat was pas andere koek dan dat ik voorgekauwd had gekregen als literatuur op school! Niks geen volzinnen… spreektaal! Alledaags geneuzel… gewoon, pats! direct op papier! Dacht nog bij mezelf: dit is een grote vernieuwer… Wist ik veel… ik was ook pas twintig…

Zo laafde ik me aan weliswaar grappige doch vrij middelmatige literatuur… totdat een vriend mij vertelde: maar… dan heb je Céline nog niet gelezen! Wie? Céline! Kwam-ie met een boekje aan zetten… Gesprekken met professor Y… damn… meteen was ik verkocht…

Alleen, er was iets met die gast… die Céline… wat? Een genie! Maar… ook een klootzak! Een zakkenwasser eerste klas! Whoooh, daar zat een luchtje aan! In zijn grootste werken… de Reis naar het Einde van de Nacht… en Dood op Krediet… ja, daar houdt hij zich nog in… Maar daarna komt hij met zijn pamfletten! Zijn antisemitische pamfletten! Het is ongehoord!

OK, in de jaren dertig, toen kon het nog wel… antisemiet zijn en gevierd schrijver! In ’41 had-ie het natuurlijk helemaal mee, het tij… ja, er was weerstand… natuurlijk, natuurlijk… altijd… maar je stond als antisemiet aan de winnende kant! In ’44 echter… alles is anders… Het wordt hem te heet onder de voeten, Céline, vlucht in zijn pieremachochel weg, weg uit Frankrijk, dwars door de linies… dwars door het belegerde Duitsland… de gillende gekte van de terugtrekkende nazi’s… naar Denemarken… om daar alsnog in de cel te belanden: zijn verdiende loon. Collaborateur!

Zijn versie van die vlucht? Zijn verslag? Van die tocht van vluchtenden, dwars door de bombardementen… de terugtrekkende linies… waar gebeurd? Zijn verslag van die paniek, die waanzinnige wereld van ’44-’45? Hij heeft het opgeschreven, Céline… aan het eind van zijn leven, toen hij eindelijk weer toegelaten werd op Franse bodem, in de jaren vijftig, schreef hij zijn Trilogie Van het ene slot naar het andere/Noord/Rigodon. Zijn revanche! Zijn erfenis… Vooral Rigodon, niet eerder uitgegeven dan in ’69… is een waanzinnige climax… Céline op zijn best! De stijl! Het ritme! Maar… maar wat doet hij? Ohoh! Het is ongehoord! De Joden zijn uit zijn geschriften verdwenen… maar Céline waarschuwt nu voor… de Chinezen.

Jawel! Geen spat veranderd! Je leest zinnen als:

“Dat gelul! Geef ze hier één jaar en ze neuken de hele zaak plat! Uit, afgelopen! Wég blanken! Dat ras heeft nooit bestaan… een laagje grondverf, meer niet! De ware mens is zwart en geel!”

Dat werk! En wat gebeurt? In 1961, een dag na het neerpennen van zijn laatste zin aan Rigodon… blaast hij zijn laatste adem uit… een minder pijnlijke dood dan velen hem hebben toegewenst! Niets geleerd!

Zijn laatste werk werd gemengd ontvangen… Eigenlijk was het nog een relatief succes… vanwege het schandaal! In de jaren zestig komen met een rassentheorie? Ongehoord! Trappen tegen de gevestigde orde? Het werd gewaardeerd! En nu? Vandaag de dag? Is het eigenlijk al te grappig… De Chinezen… Ha! Had hij de Arabieren genomen… hij was op handen gedragen als een visionair… maar hij komt met de Chinezen! Het fascisme is nu eenmaal even blind als kortzichtig…

Genoeg daarover! Louis Ferdinand Destouches, alias Céline, gaat de geschiedenis in als één van de grote auteurs van de spreektaal! Na Rabelais… de Jeroen Bosch van de literatuur… zijn tijd ver vooruit: Céline… met een hoop mensen in zijn kielzog! Bukowski, Generatie X, de rest…

Prima schrijvers… maar beter het origineel te lezen… want Célines stijl, het moet gezegd worden, is subliem! Welke titel te lezen? De Reis? De Reis naar het Einde van de Nacht? Iedereen begint met de Reis… Een prachtig boek! Zeker! Daarin gebeurt het meest! Een reis door de slachtvelden van de Eerste Wereldoorlog, dan naar Afrika, Amerika, terug naar Frankrijk… schepen… fabrieken… slavernij… achterbuurten… bloed… meeslepend ja… maar eigenlijk nog geen Céline qua stijl… zijn stijl is daar nog niet half ontwikkeld… het lijkt vergeleken met de rest nog een zeer conventioneel boek… Dood op Krediet dan? Zijn tweede roman? Geniaal! Céline komt op dreef! Maar nog… dan nog is zijn stijl niet af…

Zijn top bereikt Céline volgens mij juist bij Guignol’s Band… alleen… het cynische is, het boek is totaal mislukt! Een flop dat boek! Niemand wilde hem meer lezen… Waarom? De oorlog was afgelopen! Het fascisme had verloren! Antisemieten? Uit de gratie! Céline in het cachot!

Hij heeft het aan zien komen… Guignol’s Band… hij vertelt over zijn jaren in London… houdt zich voor zijn doen eigenlijk vrij afzijdig van politiek… politiek gezien eigenlijk nogal oppervlakkig… puur literatuur… wat blijft over? Zijn gitzwarte omschrijvingen van achterbuurten… alle arme mensen… deugen volgens hem voor geen kant… het is het leven dat hen vals behandelt… daar worden ze zelf vals van… Het leven? Eén grote hel… Het geschrift lijkt één groot geraaskal… net zo chaotisch als de gebeurtenissen die hij beschrijft… maar ondertussen zit het vol met diabolische verwijzingen… zijn visie op het bestaan… hij zegt het op de eerste bladzijde maar even voor, in een gesprek met zijn uitgever op wat we gaan lezen:

“Zeg-es hier snap ik geen snars van! nee, dit is ontzettend! kan niet! Niets dan knokpartijen in je boek! Dat is toch geen boek meer! we gaan regelrecht naar de bliksem! Kop noch staart!”

Kwam ik met King Lear bij ‘m aan, zou ie d’r ook één grote slachtpartij in zien.

Wat ziet híj eigenlijk in het leven?

Het zou ondragelijk zijn, pikzart… ware het niet dat Guignol’s Band zo bijzonder grappig is… Wat? Om te gillen! Wie wil lachen, die leest Céline! En zomaar spreektaal? Geenszins… geenszins… denk je aan het begin: dit springt van de hak op de tak! Dit gaat nergens heen! Heeft hij je toch telkens weer beet… telkens als je het het minst verwacht… komt het verhaal weer bij elkaar… en iedere stompzinnige actie blijkt een verwijzing naar zijn thema’s… de angst voor de dood… de vlucht in de kunst… de vergankelijkheid van schoonheid… de waanzin… de ziekte… het verstrijken van tijd…

De kracht van Céline zit hem echter in de taal… de muziek van zijn woorden, het ritme, tak-tak, de grammaticale verhaspelingen… de zogenaamde slordigheden… allemaal omwille van het ritme van de tekst… Wat is het? Agressief ja… het gaat niet over leuke dingen! Maar onweerstaanbaar grappig… respect voor de vertalers die dat aankunnen! Frans van Woerden… klaart een haast onmogelijke klus… het vergt meer dan zomaar een vertaler zulk werk te vertalen… een kunstwerk op zich!

Zelf hoopt hij in zijn nawoord van deze ‘helse vertaling niet al te spitse oren te hebben overgehouden’… ik geef het hem te doen… sla je het boek dicht… het gonst je als lezer nog na… ik heb zelfs… je raakt erdoor besmet… ga na het dichtslaan van zo’n boek de kroeg niet in! Geheid, na twee borrels schreeuw je de hele tent bij elkaar!…

Mijn mening: Céline zijn beste werk is zijn latere werk… toen eigenlijk niemand hem meer kon en wilde volgen… daar is zijn stijl volwassen… daar schreeuwt hij het pas echt uit! De wanhoop? Zijn gelijk! De realiteit! De horreur? De humor! Het keerpunt in zijn werk? Guignol’s Band, uit ’44…

Guignol’s Band zou het eerste boek van een trilogie zijn… flopte toen echter… het eerste vervolg werd pas na Célines dood gevonden in een la… heruitgebracht… deel 3 is nooit gekomen… Gedoemd een vergeten boek te blijven… Historisch gezien voorstelbaar… maar volledig onterecht! Al lang niet meer nieuw te krijgen… maar vind hem op bol.com! Of op boekwinkeltjes.nl!… Lezen! Het is kwaliteit! Van de bovenste plank!

[In de Boekenweek publiceert Sargasso recensies van meesterwerken die uw boekhandel niet op voorraad heeft maar wel op voorraad zou moeten hebben.]