Betalen voor openbare stukken

De gemeente Hardinxveld-Giessendam wil Sargasso 120 euro in rekening brengen voor het afhandelen van een verzoek op basis van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). De gemeente Nederweert wil ook geld zien. Dit is een principeel verkeerde opstelling van de gemeenten, die ook nog eens indruist tegen nationale en internationale ontwikkelingen op het gebied van openbaarheid van bestuur.

Wat is er aan de hand?

Met behulp van 25 vrijwilligers heeft Sargasso een Wob-verzoek gedaan aan alle gemeenten in Nederland. Het is een betrekkelijk eenvoudig verzoek waarin we alle geografische posities opvragen van camera’s die onder het beheer van de gemeente vallen. We gebruiken die informatie voor een online applicatie waarin het cameratoezicht in Nederland in kaart wordt gebracht.

Met die informatie kunnen we analyses maken, bijvoorbeeld over effectiviteit van cameratoezicht en de gevolgen van beleidsvoornemens zoals de landelijke invoering van kentekenherkenning. De database en de software worden vrijgegeven aan niet-commerciële partijen. Gemeenten en andere overheidsinstellingen kunnen de data ook gebruiken. Dat scheelt mogelijk veel geld – nu moeten gemeenten dure onderzoeksbureau’s inhuren.

Tot nu toe werken de meeste gemeenten goed mee aan het verstrekken van de gevraagde gegevens. Een paar gemeenten gooit echter de kont in de krib, waaronder vooral, Hardinxveld-Giessendam en Nederweert. Zij zullen kosten in rekening brengen voor het voldoen aan ons Wob-verzoek, variërend van 7 tot 22 euro per kwartier speurwerk. Capelle a/d IJssel wilde ook kosten in rekening brengen, maar aangezien ze geen camera’s heeft en geen documenten zal verstrekken, ziet ze er toch vanaf.

Kosten

Nu mogen gemeenten op basis van de Wob kopieerkosten in rekening brengen. Of de gemeente ook leges mag heffen, is niet helemaal duidelijk. De jurisprudentie laat een dubbelzinnig beeld zien. Journalist Brenno de Winter won vorig jaar een zaak tegen Heerlen. RTL Nieuws won twee zaken bij de rechtbank tegen Landgraaf en Leerdam. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) legde de zaak in hoger beroep voor en die verloor RTL Nieuws. Nou ja deels, het Gerechtshof oordeelde dat er in principe geen leges mochten worden geheven, behalve als er geen duidelijk publiek belang met het Wob-verzoek was gediend. In dit geval, zo vond het Hof, was het publieke belang van RTL Nieuws gering. De zaak is nu aan de Hoge Raad voorgelegd. De VNG meldt op zijn website dat ze het innen van leges voor Wobs niet bevordert, maar ook niet afraadt.

Nederland is daarnaast van zins het verdrag van Tromsø te tekenen dat het heffen van leges nadrukkelijk verbiedt. Het verdrag is al getekend door verlichte naties als Moldavië, Servië en nog een zwik Oost- en Noord-Europese landen. Nederland treft wel voorbereidingen voor ondertekening en ratificatie.

Principes

Buiten dit juridisch gekrakkeel is er nog een aantal principiële bezwaren aan te tekenen. Vreemd genoeg heeft minister Donner die onlangs in een Kamerbrief helder uit de doeken gedaan (dit is vreemd want Donner wil de Wob juist beperken, de Nederlandse burger hoeft volgens hem niet te zien ‘hoe de worst wordt gemaakt’). In kort bestek:

1) Het in rekening brengen van kosten anders dan kopieerkosten staat op gespannen voet met openbaarheid. Hoge kosten zijn een drempel voor iemand die een Wob-verzoek wil indienen en is daarmee niet alleen een belemmering voor kwaadwillenden, maar ook voor degene die daadwerkelijk op zoek is naar informatie, de geïnteresseerde de student, de journalist of de burger.

2) Het vragen van een financiële vergoeding voor het behandelen van Wob-verzoeken kan voor meer administratieve lasten zorgen voor zowel de bestuursorganen als de verzoekers.

3) In artikel 7, tweede lid, van het Verdrag van Tromsø is vastgelegd dat alleen kosten in rekening kunnen worden gebracht voor een afschrift van officiële documenten, mits deze redelijk zijn en de werkelijke kosten van de reproductie en levering niet overschrijden. Het doorberekenen van andere kosten is op basis van het verdrag niet mogelijk.

4) Het doorberekenen van andere kosten is niet in lijn met aanpalend beleid inzake hergebruik van overheidsinformatie, waarbij gestreefd wordt het doorberekenen van kosten te beperken tot marginale verstrekkingskosten (zie de brief over open data en hergebruik van overheidsinformatie).

5) De rechtbank Den Haag heeft recentelijk geoordeeld dat geen leges in rekening gebracht mogen worden voor de behandeling van een Wob-verzoek.

Daarbij wil ik zelf nog een aantal belangrijke redenen toevoegen:

1) Bestuursorganen vinden het voldoen aan een Wob-verzoek bewerkelijk. Dat zegt vaak meer over hun eigen informatiehuishouding dan over de Wob.

2) De belastingbetaler heeft al voor de vervaardiging van alle overheidsdocumenten betaald en heeft het eigendom daarover (op enkele uitzonderingen na). Het is vreemd om dan ook nog eens voor de verstrekking te moeten betalen – er wordt immers geen nieuw product geleverd.

We gaan er dan ook vanuit dat de gemeenten Hardinxveld-Giessendam en Nederweert van gedachten zullen veranderen, al heeft Nederweert al een formeel besluit genomen. Als bovenstaande redenen ze nog niet hebben overtuigd, dan nog even een passage uit de Kamerbrief van Donner: ,,Gelet op de hiervoor genoemde bezwaren tegen het doorberekenen van kosten en de huidige uiteenlopende praktijk in het berekenen van kosten voor Wob-verzoeken, wil ik een voorstel gaan doen voor een eenduidige regeling in de Wob waarin voor alle bestuursorganen (centraal en decentraal) wordt vastgelegd dat alleen kosten voor reproductie en levering (marginale verstrekkingskosten) in rekening kunnen worden gebracht.’’

Nu kunnen de weigergemeenten hierop wachten. Ze kunnen ook laten zien dat ze moderne gemeenten zijn, die aansluiting durven te zoeken bij de informatiemaatschappij.