Bedrijven grondstoffenindustrie moeten transparant worden

ACHTERGROND - Het Europees parlement heeft woensdag ingestemd met een wet die olie-,gas-,bos- en mijnbouwbedrijven verplicht om openheid te geven over hun betalingen aan ontwikkelingslanden. Met de toegenomen transparantie kan ook belastingontduiking worden tegengegaan.

Een overweldigende meerderheid in het Europees Parlement stemde voor de transparantiewet, oftewel de ‘EU Transparency and Accounting Directives’. Deze wet verplicht EU-geregistreerde olie-,gas-,bos- en mijnbouwbedrijven om alle betalingen boven de 100.000 euro openbaar te maken in de landen waarin ze werkzaam zijn. De bedrijven moeten onder meer de winst die ze in het land maken, de belastingen die ze over hun inkomsten afdragen en gegevens over royalties en licenties inzichtelijk maken. Dit moeten ze niet alleen per land (country by country reporting) doen, maar ook per project (project by project reporting). Dat laatste is volgens Cordaid gedetailleerder dan rapportages per land. Een bedrijf kan namelijk in een project in verschillende landen opereren.

De wet zal geen uitzonderingen maken, ondanks een lobby van enkele oliebedrijven waaronder Shell en BP. De bedrijven probeerden onder de wetgeving uit te komen door te stellen dat in sommige landen het openbaar maken van gegevens verboden is. Dit excuus lapten de Europarlementariërs echter aan hun laars.

Met het akkoord is de Europese wetgeving in lijn gebracht met die van de Verenigde Staten. Daar is sinds vorig jaar de Dodd-Frank Act van kracht, dat soortgelijke transparantiemaatregelen verplicht voor Amerikaanse bedrijven. De EU en de VS zijn samen goed voor 70 procent van de waarde van de grondstoffenindustrie.

Belastingontduiking

De wetgeving betekent ook een stap in de strijd tegen belastingontduiking doordat bedrijven zowel hun winst als belastingafdrachten openbaar moeten maken middels country-by-country-reporting. Verschillende maatschappelijke organisaties, zoals Tax Justice Network, lobbyen hier al jarenlang voor.

De wet gaat echter niet alleen belastingontduiking tegen, maar ook andere vormen van illegale geldstromen, zoals corruptie, omkoping en criminele activiteiten. Volgens het Amerikaanse onderzoeksbureau Global Financial Integrity hebben Afrikaanse regeringen door dergelijke activiteiten 1,4 triljoen dollar misgelopen in de periode 1980-2009.

GroenLinks parlementariër Judith Sargentini reageert verheugd. ‘Mensen in ontwikkelingslanden zien vaak niets terug van de opbrengsten van de grondstoffen die in hun land worden gedolven. De nieuwe Europese wet maakt inzichtelijk hoeveel geld er aan de grondstoffen wordt verdiend, dat geeft de lokale bevolking de mogelijkheid om hun eigen overheid beter te kunnen controleren.’  Desalniettemin hoopt Sargentini dat de transparantiewetgeving voor alle multinationals gaat gelden. ‘De wetgeving moet zo snel uitgebreid worden naar alle sectoren’, stelt zij.

Bij de Europese tak van de Partij van de Arbeid klinken eveneens juichkreten. ‘De nieuwe wetgeving biedt de hoognodige transparantie over de vraag of ontwikkelingslanden een redelijk deel krijgen in de opbrengst van grondstoffen die uit hun bodem worden gehaald’, zegt Europarlementariër Thijs Berman. ‘Als we echt willen dat de allerarmste landen zelfredzaam worden, dan zullen ook naar onszelf moeten kijken en onze bedrijven moeten dwingen om eerlijk belasting te betalen.’  Volgens Berman profiteren grondstofrijke landen als Congo veel meer van export van grondstoffen als goud, coltan en zink dan van ontwikkelingshulp.

Verantwoordelijk houden

Ook het internationale maatschappelijk middenveld ziet de wetgeving als een grote stap vooruit. ‘Dit is een grote overwinning voor transparantie’, zegt Brendan O’Donnell van Global Witness. ‘De nieuwe wet demonstreert dat de beweging richting een mondiale transparantiestandaard voor de grondstoffenindustrie nagenoeg niet te stoppen is. Shell, BP en andere bedrijven zouden nu moeten stoppen tegen de stroom in te zwemmen.’

Vanuit de Gabonese afdeling van de internationale watchdog Publish What You Pay zegt directeur Marc Ona: ‘De EU regels maken informatie openbaar die nodig is om onze regering ter verantwoording te houden, zodat inkomsten van onze natuurlijke hulpbronnen de gehele bevolking ten goede komt. Dit sterkt ons in de strijd tegen armoede.’

In Nederland is met name Cordaid actief op het onderwerp met de unit Cordaid Extractives, waar Eelco de Groot de coördinator van is. ‘Het is een ongelovelijke overwinning. We zijn erg trots op al die campagneleiders die dag en nacht hebben gewerkt en zich er al jaren mee bezig houden. Overheden en gemeenschappen kunnen opnieuw onderhandelen op basis van kennis, die voorheen niet beschikbaar was. Corruptie kan tegengegaan worden doordat nu bekend is wat een bedrijf betaalt, en wat een bedrijf zou moeten betalen op basis van de grondstoffen die ze exploiteren. Nu zijn de deals vaak schimmig.’

Volgens De Groot is de volgende stap in het proces accountability, oftewel het ter verantwoording roepen. ‘Parlementsleden moeten hun overheden verantwoordelijkheid houden voor wat ze met de gelden doen. In veel landen is de capaciteit om dat te doen er nog niet. Accountability zal dus de focus worden de komende jaren.’ Daarnaast hoopt De Groot dat ook landen als India en China transparantierichtlijnen zullen instellen zodat de grondstoffenindustrie uiteindelijk 100% gedekt is.

Rel

Begin februari ontstond er in Nederland een klein relletje rondom het thema toen multimiljardair George SorosNederland ervan beschuldigde dat het naast Shell het verzet tegen transparantiewetgeving leidde. ‘Het zou een schande zijn als de Nederlandse opstelling ertoe leidt dat deze belangrijke stap voorwaarts in de internationale samenwerking niet tot stand komt’, vertelde hij aan Nieuwsuur. Het onderwerp stond diezelfde week toevallig al op de agenda van de ministerraad. Het nieuwe kabinet besloot  om de bezwaren tegen delen van de transparantierichtlijn, zoals die onder Rutte I nog bestonden, te laten vallen.

De EU-lidstaten hebben twee jaar de tijd om de EU Transparency and Accounting Directives om te zetten in nationale wetgeving. Ook Canada heeft beloofd stappen te maken in het transparant maken van hun grondstoffenindustrie. Het onderwerp staat eveneens op de agenda van de G-8 dat volgende week maandag in Noord Ierland van start gaat.

Via Vice Versa.