Overzicht

Richard Kroes

116 Artikelen
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

#JesuisUK

, door
katholieken (groen) en protestanten (oranje)

katholieken (groen) en protestanten (oranje)

COLUMN - Tijdens mijn studententijd – eer Deetman minister van onderwijs was – vertrok mijn docent Oud Egyptisch naar Zwitserland omdat hij daar een betere baan kon vinden. De faculteit theologie waar hij werkte, begon ook toen al te bezuinigen en vond een vak dat toekomstige theologen iets bijbracht over de wereld waarin de bijbel was ontstaan van minder belang dan andere vakken. Na een paar jaar kwam hij terug naar Nederland voor familiebezoek en sprak onze club studenten Oud Egyptisch weer eens met hem af. We vroegen hem hoe dat nou was, zo’n referendumdemocratie. ‘O,’ sprak hij niet zonder ironie, ‘geweldig: er verandert nooit meer wat.’

remain (blauw) en exit (rood)

remain (blauw) en exit (rood)

Destijds was een referendumdemocratie nog iets uitheems en de Zwitsers een soort aapjes waar we naar konden kijken om te zien wat 400 jaar democratie aldaar ons gebracht had. De koekkoeksklok dus. Nu blijken ook de Britten toegetreden te zijn tot de hogere primaten. En we kijken er geamuseerd naar, maar niet zozeer omdat ze iets doms met een referendum gedaan hebben. De Nederlanders deden dat immers óók, maar die brachten zichzelf tenminste geen schade toe. Zo ken ik Nederlanders weer. Bij de Britten daarentegen kun je met gemak spreken van een ronduit suicidale actie. De Schettino’s hebben het schip – zo begrijp ik althans – inmiddels alweer verlaten.

Foto: duncan c (cc)

Seculiere calvinisten

, door

COLUMN - Toen de heilige Johannes Paulus II Nederland bezocht, en er enige ophef was over een eventueel pauselijk excuus aan de joodse gemeenschap (naast de algehele ophef onder de katholieken zelf) trof ik in HP/De Tijd een artikel over dat onderwerp aan met de kop: “Nederlandse joden zijn net zo calvinistisch als Nederlandse katholieken.” Ik vond hem briljant en citeer hem nog regelmatig als ik Nederlanders probeer te karakteriseren voor buitenlanders.

Onder ‘calvinisme’ versta ik hier niet het geheel aan religieuze overtuigingen dat doorgaans onder die vlag ressorteert, maar een daarvan afgeleide attitude die vrijwel alle Nederlanders (zelfs een groot aantal westerlingen) in de ziel gegrift is: het idee dat persoonlijk gedrag en overtuiging met elkaar overeen dienen te komen, dat persoonlijke overtuigingen éénduidig dienen te zijn en het daaruit voortkomende gedrag dus min of meer consequent en coherent is (en dus eigenlijk ook voorspelbaar) en dat persoonlijke overtuigingen ook precies dát zijn: overtuigingen, iets waar de persoon in kwestie ooit bewust en met redenen omkleed voor heeft gekozen op grond van eigen, persoonlijke overwegingen van hem of haar moverende aard.

Die gedachten gaan eigenlijk altijd gepaard met het idee dat de inhoud van die overtuigingen beleden kan worden en dus mededeelbaar is (in taal): je kunt ze uitleggen of – erger nog – ergens opzoeken (in een boek bijvoorbeeld).

Foto: brightmaidn (cc)

Kikker in je bil

, door

Een sokal-hoaxje ter gelegenheid van 1 april moest u scepsis bijbrengen ten aanzien van monocausale evolutionaire verklaringen voor mens, maatschappij en de loop der geschiedenis. Stink er niet in, ook als het volgende keer wel uit een wetenschappelijke koker komt.

Eigenlijk ben ik wel tevreden: mijn vorige stukje werd door velen opgevat als 1 april-grap, al waren er wel bij die even twijfelden. Tijdens mijn vakantie werd ik in ieder geval door één van mijn meest kritische vrienden ge-appt: ‘Dat van die varkens, is dat serieus?’

Ja, dat was dus serieus: ik heb het hele verhaal van A tot Z uit mijn duim gezogen en er voor de zekerheid – afgezien van de publicatiedatum zelf natuurlijk – zeker vijf aanwijzingen in gestopt: de universiteit van Alba, de juiste schrijfwijze van wat in zowel Spanje als Nederland wordt uitgesproken als ‘Alva’; onderzoeker Carlos Fitz-James Stuart, de naam van de huidige hertog van Alva; professor de Geus, die natuurlijk nergens anders kan wonen dan in Brielle, oftewel: Den Briel, en tenslotte het slotcitaat over ‘dat je je oude bril waar je altijd al door gekeken hebt verliest’.

Dat lag er dik op en ook dat was opzet. Afgezien van het feit dat het verstoppen van aanwijzingen de lol van het schrijven aanzienlijk verhoogt, verwachtte ik namelijk dat de inhoud van mijn 1 april-grap in bepaalde kringen serieus genomen zou gaan worden.

Foto: appelogen.be (cc)

‘Varkensvlees zette Europa op voorsprong’

, door

ACHTERGROND - Let op: Onderstaand artikel is een (verlate) één-aprilgrap

Het is één van de grootste raadsels van de afgelopen eeuwen: hoe het mogelijk was dat de westerse wereld, die tijdens de Middeleeuwen op het gebied van wetenschap enorm achterliep op het Midden Oosten, vanaf de Renaissance die achterstand niet alleen inhaalde, maar tot op de dag van vandaag een leidende positie inneemt.

Medewerkers van de Faculteit voor Metabole Fysiologie van de Universiteit van Alba (Spanje) denken nu een verklaring gevonden te hebben voor dat fenomeen in een verschil in voedselpatroon. In Europa werd varkensvlees gegeten, maar in het Midden Oosten niet.

‘Aan het eten van varkensvlees zitten een aantal zeer grote evolutionaire voordelen’, zegt onderzoeker Carlos Fitz-James Stuart tijdens een telefoongesprek met ons vanaf zijn plek op de Spaanse faculteit. ‘Die voordelen hebben we ons nooit gerealiseerd, totdat onze onderzoeksafdeling een samenwerking aanging met deskundigen op het gebied van de middeleeuwse agrarische voedseleconomie.’ Eén van die deskundigen is historisch econoom Prof. Dr. de Geus, die al jaren zelfstandig onderzoek doet naar de productieopbrengsten van boerenbedrijven in de Middeleeuwen.

‘Varkens zijn eigenlijk een soort vuilisbakken,’ zegt hij als wij hem opzoeken in zijn huis in Brielle, ‘ze eten bijna alles en zetten dat om in vetrijk vlees. Boeren in de Middeleeuwen maakten daar gebruik van. Varkens werden gevoerd met afval, dat niks kost, of ze werden losgelaten in het bos, waar ook voor niks voer te vinden was in de vorm van eikels, wortels en paddestoelen. Op die manier kreeg men eigenlijk kostenloos een extra lapje vlees te eten.’

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De Koran

, door

RECENSIE - PeterDerieKoranPeter Derie is één van de schrijvers van het onlangs door mij afgefakkelde Vademecum van de islam, dus toen ik aan zijn inleiding De Koran begon, hield ik mijn hart vast. Dat bleek nergens voor nodig, integendeel. Derie’s boek is misschien wel de beste korte inleiding in het onderwerp die ik ooit gelezen heb en daar zijn een aantal heel specifieke redenen voor aan te wijzen.

Het heeft er in de eerste plaats mee te maken dat veel van zijn inleiding helemaal niet over de koran zelf gaat, maar over hoe moslims sinds het begin van de islam dachten over de koran en welke veranderingen er in de loop van de tijd in die gedachten en attitudes hebben plaatsgevonden, en waarom. Dat is zéér onderhoudende stof die niet alleen veel verklaart over hoe en waarom moslims tegenwoordig in de discussie rondom hun eigen heilige schrift staan, maar die ook véél minder aan bod komt in andere inleidingen in de koran.

Derie’s derde hoofdstuk bijvoorbeeld behandelt de koran als te reciteren tekst en de rol die recitatie heeft in de islam. In dit hoofdstuk betoogt hij dat de koran geen boek is en hij weet dat hard te maken ook. Een ander hoofdstuk gaat over de felle discussies die er tussen moslims onderling gevoerd zijn over de verhouding tussen het ongeschapen Woord van God en de koran: is dat wel hetzelfde? Hij weet die discussies uitstekend uit te leggen door gebruik te maken van parallelle discussies uit het christendom.

Foto: Georgia Wildlife Resources Division (cc)

Lust of zucht

, door

COLUMN - Tommy Wieringa kwam eens in het veld een jager tegen die – ik meen – grauwe kiekendieven afschoot, raakte met hem in gesprek over de vraag of dat wel mocht en kreeg een heel verhaal te horen over hoe en waarom dat volkomen legaal was en hoe schadelijk de grauwe kiekendief wel niet was. Thuisgekomen keek hij het na, ontdekte dat de grauwe kiekendief wel degelijk op de rode lijst stond en schreef daar een column over. Daarin muntte hij de uitspraak ‘moordlust op zoek naar een reden’. Wat mij betreft hoort die uitspraak bij het standaard gereedschap dat een mens ter beschikking moet hebben om de werkelijkheid zu bewältigen, zoals de Duitsers dat zo mooi zeggen.

‘Moordlust op zoek naar een reden’ lijkt een goede kandidaat om te verklaren waarom van heinde en verre jongelingen naar het nieuw gestichte kalifaat stromen om daar hun heilzame werk te doen.

Maar waar zou die moordlust vandaan komen? Het zijn doorgaans slechts weinig mensen die oprecht plezier hebben in het opzettelijk doden van onbekenden en nog minder die dat genoegen bewust opzoeken. Bovendien zullen in het westen opgevoede jongelieden niet erg gewend zijn aan het type moordpartijen dat in wreedheid sinds de Mongolen niet meer is geëvenaard.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Vademecum van de islam

, door

RECENSIE - VademecumAfgelopen maand werd me een exemplaar van het Vademecum van de islam toegestuurd met het verzoek of ik het zou willen recenseren.

De islam in 400 begrippen luidt de ondertitel en volgens de flaptekst is het boek bedoeld als naslag voor journalisten, studenten, beleidsmedewerkers en iedereen met een algemene interesse in een onderwerp dat steeds meer de actualiteit beheerst. Een praktische toepassing dus, die feitelijke informatie in kort bestek en overzichtelijk wil aandragen. Er hebben diverse arabisten en islamologen aan meegewerkt. Namen die ik trouwens geen van allen kende (maar dat zegt niks), of Hans Janssen moet een spelfout zijn met een ‘s’ teveel.

Zo’n project leek me geen overbodige luxe, dus toog ik aan het lezen. Om te beginnen de lakmoesproef van alle teksten over de islam:

taqiyya (p. 54). Daar werd inderdaad gezegd dat het een begrip uit de twaalver sji’a was. Sji’ieten mogen, als ze reden hebben om te vrezen voor lijf en leden of have en goed vanwege hun overtuiging, voorwenden geen sji’iet te zijn. De grenzen die aan dit instrument zitten, worden echter niet vermeld: terwille van dat voorwenden mag niet worden gedood en er mag ook niet worden meegewerkt aan het ontstaan van anarchie en rechteloosheid. Dat is een omissie. Dat soennieten tegenstanders zijn van taqiyya wordt wel aangegeven.

Foto: Roger Smith (cc)

Halacha

, door

ACHTERGROND - In de multiculturele discussie – een enorm eufemisme, want het gaat maar over één ding – wordt de islam doorgaans besproken met als verzwegen aanname dat het een geloof is zoals wij dat kennen. Dat is dus doorgaans iets dat ongeveer op het christendom lijkt. In werkelijkheid is de islam iets anders: een halachische godsdienst, te vergelijken met het orthodoxe jodendom. In halachische godsdiensten is het juiste gedrag veel belangrijker dan de juiste overtuiging, en voor dat juiste gedrag zijn dan ook regels opgesteld.

Die regels zijn belangrijk, worden tot in detail uitgewerkt en strikt nageleefd. Er kan – in theorie – niet van af geweken worden. Dat gaat natuurlijk niet, zeker niet als ze zijn geformuleerd in een voor halachische godsdiensten typische stijl: “als iemand…, dan moet…”. De noodzaak de regels aan de praktijk aan te passen is in halachische godsdiensten dus behoorlijk dringend. De methode die daarvoor wordt gebruikt, is wat halachische godsdienste typisch halachisch maakt.

Casuistiek (als… dan…) en discussie zijn daarbij vormende principes, in combinatie met het serieus nemen van elk denkbaar probleem en het formuleren van steeds meer extra regels die reeds bestaande regels nader specificeren en aan banden leggen. Incidenteel wordt daarbij een kwestie benaderd vanuit een totaal niet voor de hand liggende hoek. Zo slagen halachische godsdiensten erin om – via wat wij ervaren als een omweg – bepaalde regels van hun scherpe kanten te ontdoen of zelfs volledig buiten spel te zetten.

Foto: Helena (cc)

Kunst op Zondag | Dies Sanctificatus

, door

Er zijn maar weinig musici die zullen ontkennen dat het gregoriaans de basis vormt van de westerse muziek en nog minder die zullen ontkennen dat het gregoriaans er een belangrijke rol in heeft gespeeld. Vandaag als voorbeeld het Alleluia (dat is het gezang dat men voorafgaand aan de evangelielezing aanheft) van de dagmis van Kerstmis.

Dies sanctificatus illuxit nobis: Venite gentes, et adorate Dominum. Quia hodie descendit lux magna super terram. Alleluia.
Een geheiligde dag heeft ons verlicht: komt, volken en aanbidt de Heer, want heden is een groot licht over de aarde neergedaald, alleluia.

Om te beginnen hoe men tegenwoordig wel denkt dat het gezang geklonken heeft vóórdat het een ‘oorspronkelijk gezang’ werd.

Dit is een reconstructie van hoe het geklonken zou kunnen hebben in de fase dat men nog niet van ‘gregoriaans’ kon spreken.

Dan het ‘oorspronkelijke gezang’, zoals de westerse traditie het al eeuwen kent, gebaseerd op een moderne interpretatie van de oudste manuscripten (uit de negende eeuw) die ook iets noteerden van de melodie.

Een iets oudere, conservatievere reconstructie, de verschillen met de vorige zijn goed te horen. Dit is het gregoriaans zoals de meeste mensen het kennen.

Een opname uit 1955 van de monniken van Solesmes, die aan de basis stonden van de revival van het gregoriaans eind 19e eeuw. Veel gregoriaanse koren zingen nog steeds naar ‘de school van Solesmes’.

Foto: Henk-Jan Winkeldermaat (cc)

Islam is liefde

, door

COLUMN - Sinds ik Thucydides’ werk over de Peloponesische oorlog heb gelezen, is voor mij niets zo oud als de krant van vandaag. Toch kan ik ‘s ochtends in de trein op weg naar mijn werk enorm genieten van de Metro, maar dan vooral van de columns. Metro’s vaste columns van Luuk Koelman en James Worthy sla ik nooit over, maar mijn absolute favoriet is toch wel de superkorte column van Jan Dijkgraaf bovenaan page two. Zoals Dijkgraafs teksten – in slechts 99 woorden – het gesundes Volksempfinden weten te parodiëren, en dat ie-de-re dag opnieuw! De PC Hooftprijs is voor minder toegekend.

Afgelopen dinsdag weer zo’n toppertje. Dijkgraafs column – getiteld Pijnlijk in 2015 – is gevuld met een eindejaarslijstje van dingen waar het gesundes Volk zich minder plezierig aan empfunden heeft in 2015.

Daar staan dingen bij van wereldschokkend groot belang zoals een liedje van Trijntje Oosterhuis en de prestaties van Oranje, maar ook futiliteiten als de moord op Mitch Enriquez en de vileine wijze waarop burgemeester Onno Hoes in zijn liefdesleven te grazen werd genomen. De uitsmijter van de column is de uitspraak “Islam is liefde”.

Dat is niet minder dan meesterlijk. Dijkgraaf leest de krant namelijk wél en zijn column is dan ook zeer subtiel afgestemd op het nieuws van vandaag. Want op pagina 3 onderaan staat dit bericht. Toen strijders van de islamitische terreurbeweging al-Shabaab in Kenia een bus binnenvielen en de moslims sommeerden apart te gaan staan van de christenen, weigerden de moslims dat, ook toen de strijders dreigden dan maar iedereen te doden. Dat redde de christenen het leven.

Foto: Simon Pielow (cc)

Eerste kerstpakkettendag

, door

COLUMN - Komende vrijdag (de laatste vrijdag voor kerst) is het eerste kerstpakkettendag. U denkt nu misschien: daar heb ik nog nooit van gehoord. Dat klopt, ik heb het zojuist hoogstpersoonlijk uitgevonden en – al zeg ik het zelf – het is een briljant idee, dat ook nog eens een reëel probleem oplost. Ik lanceer het vandaag in de hoop dat het een beetje opgepikt wordt.

Kerstpakkettendag is een dag voor forenzen. Op kerstpakkettendag neemt iedereen die een kerstpakket heeft gekregen dat mee in de trein of de bus. Het kerstpakket wordt daar opengemaakt en dan begint het grote ruilen. ‘Wie wil mijn slagroomspuit hebben voor een zak chips?’ ‘Ik heb een fles bocht in de aanbieding!’ Roept u maar! Zo kom je van je ongewenste onderdelen in je kerstpakket af en scoor je er misschien nog wat bij ook. Ik zeg: een win-win situatie.

Het is de bedoeling dat je – voor je uitstapt – de doos van je kerstpakket weer dichtmaakt en dus vertrekt met ongeveer dezelfde hoeveelheid spullen als waarmee je je reis begon. Dat geldt ook voor overstappers. Bijkomend voordeel is dat het niet zorgt voor extra schoonmaakwerk. Het spreekt voor zich dat iedereen uit veiligheidsoverwegingen blijft zitten. Wie wat wil ruilen met iemand die een paar stoelen verderop zit, geeft het maar via zijn buren door. Daar gaat gegarandeerd wat bij mis, maar dat is de bedoeling ook: jolijt en verbroedering in trein en bus. Stiltecoupés doen uiteraard mee, niet van dat benauwde.

Foto: Elvin (cc)

Fabeltjes

, door

ACHTERGROND - Lees dat stuk van Joris Verheijen – mijn collega-docent bij Livius – over antisemitisme tegen moslims. Ja, u leest het goed: antisemitisme tegen moslims, dat kan.

Wie over moslimhaat blogt, treft in zijn reacties altijd wel iemand aan die er niets van begrijpt dat mensen ook maar iets positief over de islam kunnen beweren. Iets wat Joris trouwens helemaal niet doet, maar een kniesoor die daarop let. Zo belandde ene Johan ook onder Joris’ blogpost:

Wat een onzin ook voor een geschiedenisleraar om en passant maar 1500 (sic!) jaar islamitische militair expansionisme en het over de loop van eeuwen heen via systemische discriminatie en korte oprispingen van genocides langzaam maar zeker wegvagen van andere groepen te negeren.

En:

Dat Mohammedanisme was in het verleden en is ook nu nog in het heden een totalitaire ideologie ie wordt aangehangen door 1,2 miljard mensen en vormt daarmee een enorme bedreiging voor het voortbestaan van een Europa gebaseerd op verlichtingswaarden en de vergelijking van de Islam met Nazisme gaat heel wat beter op.

Het is een verhaal dat de laatste tijd maar al te vaak herhaald wordt: de islam als militair expansionistisch fenomeen dat zijn hele geschiedenis lang – tot Wenen in 1683 – een bedreiging voor Europa vormde, en nu weer. De islam als politieke ideologie die erop uit is andere groepen ‘weg te vagen’. Misschien wordt het eens tijd om dat te gaan tegenspreken. Daarom een aantal fabeltjes op een rij.

Vorige Volgende