ACHTERGROND - In de multiculturele discussie – een enorm eufemisme, want het gaat maar over één ding – wordt de islam doorgaans besproken met als verzwegen aanname dat het een geloof is zoals wij dat kennen. Dat is dus doorgaans iets dat ongeveer op het christendom lijkt. In werkelijkheid is de islam iets anders: een halachische godsdienst, te vergelijken met het orthodoxe jodendom. In halachische godsdiensten is het juiste gedrag veel belangrijker dan de juiste overtuiging, en voor dat juiste gedrag zijn dan ook regels opgesteld.

Die regels zijn belangrijk, worden tot in detail uitgewerkt en strikt nageleefd. Er kan – in theorie – niet van af geweken worden. Dat gaat natuurlijk niet, zeker niet als ze zijn geformuleerd in een voor halachische godsdiensten typische stijl: “als iemand…, dan moet…”. De noodzaak de regels aan de praktijk aan te passen is in halachische godsdiensten dus behoorlijk dringend. De methode die daarvoor wordt gebruikt, is wat halachische godsdienste typisch halachisch maakt.

Casuistiek (als… dan…) en discussie zijn daarbij vormende principes, in combinatie met het serieus nemen van elk denkbaar probleem en het formuleren van steeds meer extra regels die reeds bestaande regels nader specificeren en aan banden leggen. Incidenteel wordt daarbij een kwestie benaderd vanuit een totaal niet voor de hand liggende hoek. Zo slagen halachische godsdiensten erin om – via wat wij ervaren als een omweg – bepaalde regels van hun scherpe kanten te ontdoen of zelfs volledig buiten spel te zetten.

Een Franciscaner broeder wordt door een Jezuïet rondgeleid bij zijn bezoek aan hun klooster. De Franciscaan reageert geschokt als hij ziet dat de Jezuïeten roken tijdens het bidden: “Daar hebben wij speciaal toestemming voor gevraagd aan de paus, en die werd geweigerd!”
“O,” antwoordt de Jezuïet, “maar wij hebben toestemming gevraagd om tijdens het roken te bidden.”

Dit verhaal wordt verteld als een grap, meer in het bijzonder om te illustreren wat met het woord ‘Jezuïtisch’ bedoeld wordt: huichelachtig, farizees, geveinsd, hypocriet, schijnheilig en meer van dat soort fraais. Toch is het ook een bijzonder goed – en komisch – voorbeeld van hoe halachische godsdiensten werken.

Ook buiten de religieuze sfeer is deze halachische benadering te vinden, zoals in het Romeins recht waar een geval bekend is van een rijke die meende zijn arme, zieke buurman te kunnen treiteren door de dure vis te bakken die zijn buurman beter kon maken, maar niet kon betalen. Toen de arme man alleen al van de geur beter werd, probeerde de rijke hem tot betaling voor geleverde medische diensten te dwingen bij de rechter. Die rechter gelastte de arme man het geld te brengen. Toen de rijke het geld wilde aanpakken, belette de rechter hem dat met de uitspraak: “Gedaagde heeft de vis alleen maar mogen ruiken, eiser mag het geld daarvoor alleen zien.”

Op vergelijkbare wijze is in het jodendom de straf voor de ongehoorzame zoon  – steniging – kaltgestellt en onlangs bleek dat dat oorspronkelijk ook in de islam gebeurd is met dezelfde straf, zij het in dit geval wegens overspel. Ik blogde eerder ook al eens over de creatieve manier waarop een Spaanse moslimjurist een afvallige voor de doodstraf wist te behoeden: door geen termijn te stellen aan het zoeken van getuigen voor de verdediging en daardoor het proces in feite voor onbepaalde tijd te verdagen.

Dat zijn typisch halachische oplossingen die in het westen niet altijd goed begrepen worden, of ervaren worden als grap. Dat is ook logisch. De volgelingen van die grappenmaker uit Nazareth hebben aan de halacha een enorme zwaai gegeven met verfrissende uitspraken als ‘wie zonder zonde is, werpe de eerste steen’ en ‘de mens is er niet voor de wet, maar de wet is er voor de mens’. Die christelijke achtergrond heeft doorgewerkt in de westerse cultuur en is met de secularisatie behouden gebleven. Daardoor werden uiteindelijk de ‘geest van de wet’ en ‘de bedoeling van de wetgever’ in onze cultuur belangrijker als leidend principe. Het maakte het mogelijk al te rigide of achterhaalde regels veel gemakkelijker terzijde te schuiven.

De zin van deze manier van aanpakken is voor de meeste mensen zó evident dat hij wereldwijd navolging gevonden heeft, zowel in het westen als in de islamitische wereld. Ook zij die een godsdienst aanhangen die van oorsprong halachisch is in theorie, volgen dat in de dagelijkse praktijk niet altijd meer. Want halacha is specialistenwerk en gewone gelovigen – die wel wat anders aan hun hoofd hebben – doen daar niet aan.

Zo maakte onlangs Hassnae Bouazza zich enorm kwaad over een uitspraak van Ibrahim Wijbenga – bestuurslid van een islamitische begrafenisvereniging – over de begrafenis van de onlangs overleden islamitische feministe Fatima Mernissi. Die begrafenis werd bijgewoond door vrouwen en dat is onder moslims niet gebruikelijk. Wijbenga had daarover iets gezegd in de trant van: vrouwen mogen wel bij een begrafenis zijn, als ze maar ‘op gepaste afstand’ bleven.

Dat was in het verkeerde keelgat van Bouazza die deze opmerking opvatte een belediging voor en als discriminatie van vrouwen. Volkomen terecht als je het vanuit westers en geseculariseerd perspectief bekijkt. Maar vanuit halachisch perspectief biedt Wijbenga juist een uitweg: halachisch gezien kan er aan de regel dat vrouwen weg moeten blijven van een begrafenis niets worden gedaan. Maar aangezien vrouw en begrafenis zich altijd op enige afstand van elkaar bevinden, wordt dat gepreciseerd naar ‘gepaste afstand’ en dan ben je eruit. Een ‘gepaste afstand’ heeft namelijk exact dezelfde lengte als ‘een eind touw’.

Wijbenga’s enige fout is dat hij er dát niet even uitbundig bij heeft uitgelegd. Dan was hij wellicht voor Jezuïet uitgescholden, maar de mens- en vrouwvriendelijkheid van zijn opmerking was tenminste niet zo onderbelicht gebleven.

Reacties (20)

#1 Arduenn

Wat een leuk stuk om de maandag mee te beginnen en wat een verademing na al die demagogische soundbytes in de media de afgelopen weken. Het voelt aan alsof het nieuwe jaar al begonnen is.

  • Volgende discussie
#2 CK

In de tweede alinea staat dat de regels strikt worden nageleefd, in de vierde voor het einde heeft de gelovige wel iets beters te doen. Ik ervaar dit als inconsistent.

En voor de redactie: hoe leuk deze stukjes ook zijn, er wordt op Sargasso wel veel over religie geschreven de laatste tijd. Dat ligt ook aan de terreurdreiging, maar ik zou eens wat meer over andere zaken willen lezen.

Wetenschap bijvoorbeeld. Is het een idee een rubriek te maken “Hoe zit het ook alweer met…?” en dan middelbare school stof herhalen? De wet van Ohm, nut em voordeel van naamvallen, continentale drift, Gresham’s Law, de constante van Planck, Michelangelo… Het potentieel van zo’n reeks is immens.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Arduenn

@2 Hierzo, mopperkont:

https://www.youtube.com/user/periodicvideos
https://www.youtube.com/user/sixtysymbols
https://www.youtube.com/user/numberphile
https://www.youtube.com/user/computerphile
https://www.youtube.com/user/Vsauce
https://www.youtube.com/user/1veritasium

Of, voor de hardere kern:

https://www.youtube.com/watch?v=xdZMXWmlp9g (Richard Feynman on Quantum Mechanics Part 1 – Photons Corpuscles of Light)

Of:

https://www.youtube.com/watch?v=lZ3bPUKo5zc (MIT Quantum Physics 1. Introduction to Superposition)

Aan de andere kant, ja. Zoiets zou ook leuk zijn in Sargasso, wat meer beta erin.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Henk van S tot S

Jammer dat er een geen god is, anders zou ik zeggen:
Goddank, ik ben een humanist.

Maar goed:
Mooie verhalen en muziek brengen de religies wel op :-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Olav

Ik vind dit maar een bizar artikel. Het begint al in de eerste zinnen:

In de multiculturele discussie – een enorm eufemisme, want het gaat maar over één ding – wordt de islam doorgaans besproken met als verzwegen aanname dat het een geloof is zoals wij dat kennen. Dat is dus doorgaans iets dat ongeveer op het christendom lijkt.

Misschien denkt Kroes te schrijven voor het blaadje van zijn gemeente of parochie, en dan klopt het natuurlijk wel. Maar in de echte wereld zijn “wij” inmiddels wel wat gewend, hoor. En is het christendom dus niet meer de enige maat der dingen. Misschien een idee om daar toch ook eens aan te leren wennen.

Goed, daar stappen we dan maar overheen. Het stuk gaat onschuldig verder en Kroes geeft wat aardige uiteenzettingen weg. Vlot geschreven ook, dat moet gezegd. Samenvatting: in de godsdienst worden regels niet altijd even bloedserieus genomen en daar is blijkbaar een hele traditie in ontstaan. Weten we dat ook weer.

Maar dan komt de aap uit de mouw. Of het venijn in de staart. Het verhaal over die halachische sofisterijen blijkt maar een aanloopje te zijn geweest. Waar het echt om gaat is dat Ibrahim Wijbenga iets heeft gezegd op Facebook dat volgens Kroes door Hassnae Bouazza verkeerd is begrepen. Kroes verzuimt rechtstreeks te verwijzen naar die discussie, de link is in het stukje van Bouazza wel te vinden: hier (waarschuwing: ik moest inloggen op FB om de discussie te kunnen lezen).

Je kan ervan denken wat je wil. En Wijbenga zegt zelf ook dat het wel eens kan gebeuren bij een islamitische begrafenis dat er een rouwende vrouw bij het graf staat en dat er dan toch heus niet wordt ingegrepen. Bijzonder mens- en vrouwvriendelijk van hem! Duidelijk is wel dat Wijbenga er de voorkeur aan geeft vrouwen op afstand te houden bij begrafenissen, omdat dat volgens hem zo hoort. Alleen als je heel erg wanhopig op zoek bent naar een mogelijk lichtpuntje dan zou je de kwalificatie “gepast” bij “afstand” kunnen zien als bewijs dat Wijbenga hier geen vrouwonvriendelijke ideeën verkondigt. Maar hij doet dat wel en het is dus terecht dat Bouazza zich daarover opwindt.

Ik vraag me tot slot alleen maar af waarom Kroes toch de behoefte voelt om dit soort achterlijkheden met zoveel woorden te vergoeilijken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Olav

@3:

Zoiets zou ook leuk zijn in Sargasso, wat meer beta erin.

+1

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Lutine

Er wordt weer eens gesproken over ‘de’ islam. Een deel van de islam beschouwt idd het juiste gedrag belangrijker dan overtuiging. Een beetje terecht natuurlijk, want ja zeggen en nee doen daar houden we zelf ook niet zo van.

Helaas leidt dat ook tot de vele moordpartijen die we zien in de islamitische gemeenschappen. Feitelijk gaat de islam zich hier als een ideologie gedragen.

Doch we dienen er wel voor te waken om over ‘de’ islam te spreken. (invloed van Wilders?) De islam is verspreid over talloze culturen en talloze stromingen. En dat zien we hier in Nederland ook terug.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Joop

@7.

Deze islamiet zal er ook wel weer niets van menen, want liegen mag zogenaamd, dat staat in de Koran, onze westerse politici zijn allemaal honderd procent eerlijk, duhh

http://www.nu.nl/buitenland/4189117/president-iran-wil-moslims-helpen-imago-van-islam-verbeteren.html

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 CK

@3: Natuurlijk is er al het een en ander, maar ik bedoelde ook niet dat het er niet was (al is er in onze eigen taal bedroevend weinig, zeker alfa). Het ging mij erom dat er teveel religie is op Sargasso.

Als de redactie dat wil, moet ze dat doen, maar ik ben er wel op uitgekeken. Liever iets anders erbij. Kunst is er al, wetenschap zou een mooie verbreding kunnen zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Lutine

@8

Ik ondersteun de president van Iran van harte. Rohani lijkt mij een geschikter type dan zijn voorganger. En het helpt om het imago te verbeteren als er geen homo’ s meer worden opgehangen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Henk van S tot S

@9:
hier iets om je bij te amuseren:
https://vimeo.com/149211404
en
http://www.eclipse.org/virgo/

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 beugwant

@0: Een klein wijsneuzerig detail: het gesprek tussen de franciscaan en de jezuïet betrof niet het gewone bidden, maar het brevieren. Dat is het voor katholieke geestelijken bidden van het verplichte en dagelijks wisselende gebed uit een getijdenboekje, het brevier.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Kiba

De discussie op Sargasso heeft ook vaak Halachische trekjes, vooral als het om bepaalde Halachische godsdiensten gaat. Robert Long en Leen Jongewaard maakten ooit een fantastisch satirisch programma, Tot Hiertoe Heeft De Here Ons Geholpen. Mocht iemand overwegen zoiets dergelijks dertig jaar later over de Islam te maken, dan wordt de racismekaart ongetwijfeld onmiddelijk gespeeld.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Joop

@13.

Lachen toch, ja, dat jij racisme normaal vind, dat is jouw zaak, houden heel veel mensen niet van.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Sjap

Als we elke keer een stukje gaan schrijven als Bouazza boos is dan kunnen we wel aan de gang blijven maar dat terzijde.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Kiba

Racisme – het willens en wetens onderscheid maken tussen mensen op basis van ras of etniciteit – is net als bijvoorbeeld diefstal normaal (in de zin van veelvoorkomend) en daarnaast strafbaar.
Wat in mijn ogen niet normaal is – maar in de zin van veelvoorkomend tegenwoordig wel – is het gelijkstellen van antireligieuze overtuiging aan racisme.

Racisme valt niet onder de vrijheid van meningsuiting vanwege het strafbare karakter ervan. Het staat (of moet ik zeggen stond?) eenieder echter vrij zich tegen religie te kanten, de hypocriete/homofobe/vrouwonvriendelijke aspecten ervan aan de kaak te stellen en mensen te waarschuwen voor de gevaren van de algemeen aanvaarde vorm van hersenspoeling die religie heet.

Het zou heel gezond zijn als de Islam nu onderwerp van satire zou zijn zoals het christendom in de jaren 80 door Robert Long en Leen Jongewaard op de hak werden genomen. Het zou echter waarschijnlijk minder gezond uitpakken voor de makers, reden waarom dit item op Halachische wijze wordt omzeild. Wat deze vaststelling met het al of niet goedkeuren van racisme te maken heeft is mij onduidelijk. Wat wel duidelijk wordt is hoe de meest kritische geesten plotseling mild en genuanceerd worden (“je mag wel alles zeggen, maar het hoeft niet”) zodra het de nieuwste Halachische godsdienst betreft.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Joop

Alsof ik niet weet wat racisme is. Heb ook een woordenboek dat ik kan raadplegen. Alleen is de vergelijking niet ver gezocht. Want mensen van allochtone afkomst mag je niet discrimineren, dat is anders heel snel racisme. Maar je kunt het wel doen als je ze onder een andere noemer aanduidt. Islam. Komt op die manier op hetzelfde neer.

En dan satire. Dertig jaar geleden op het christendom. Toen was de secularisatie al in volle gangen, kerken stroomden leeg, of waren al leeg. Juist veel geboren christenen voelden de neiging zoals Freek de Jonge om daarom keihard terug te trappen. Dus in zijn eigen nest poepen.

Zien wij vergelijkingen na dertig jaar tussen christendom toen met de islam nu. Nee helaas. Er is juist sprake van fundamentalisme zoals dat dat in de laatste decennia zich heeft ontwikkeld. Met zoals we weten veel geld en propaganda uit Saoedi Arabië.

Is er kritiek op de islam? Jawel. We hebben Wilders en GeenStijl. En zelf deins ik er ook niet voor terug, mits het niet om mensen gaat.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 AnnaS

@13 Ik denk dat het wel mee zal vallen, als dat programma maar wordt gemaakt door mensen die zelf uit de islamitische hoek komen. Atheisten die moslims en/of hun godsdienst beledigen onder het mom van satire kennen we nou wel. Satire moet omhoog schoppen of opzij, maar niet naar beneden.

@0 Fijn stukje!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Lutine

Atheisten die moslims en/of hun godsdienst beledigen onder het mom van satire kennen we nou wel.

Heus, het is geen satire. Wilders meent het bloedserieus.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 FrankZ

Die casuïstiek, moest dat niet causaliteit zijn, of begrijp ik er gewoon niets van?

  • Vorige discussie