Marcel Hulspas, auteur op Sargasso

Foto: Kevin (cc)

Geef de burger-wetenschapper een taak!

29 november 2020 , 11:00 , door Marcel Hulspas

OPINIE - Net als justitie en politie, zo zal ook de wetenschap moeten leren omgaan met het fenomeen van de burger die in zijn vrije tijd ‘onderzoek’ verricht. Hen de rug toekeren, draagt alleen maar bij aan het slechte imago van de wetenschap.

De wetenschap is door en door corrupt. Dat is de conclusie van Michiel C. de Jong, tegen het einde van zijn boek ‘De kermis, de slavenjacht en het einde van de wetenschap.’ Volgens De Jong is er sprake van (p. 250):

‘…grootschalig vooringenomen onderzoek. De vervalsing is diep doorgedrongen tot in de haarvaten van de universitaire organisaties. Op alle niveaus (…) blijken wetenschappers hun onderzoek uit te voeren vanuit ideologische postkoloniale standpunten. (…) De KNAW laat het afweten als ultieme hoeder van de kwaliteit en integriteit van de Nederlandse wetenschap. Zij is met onderzoeksinstituten als het Meertens Instituut, het IISG en het KITLV direct betrokken bij de wetenschappelijke misleiding.’

Dat zijn grote woorden. Maar ze klinken niet onbekend in de oren.

‘Viruswaarheid’ roept hetzelfde. Net als Willem Engel en consorten klopt ook De Jong al jaren tevergeefs op de poort van de ivoren toren der wetenschap. En die wetenschap weigert zijn werk serieus te nemen. De Jong ontdekte dat na publicatie van zijn eerdere boek ‘De komediant, de piraat en de geschiedvervalser’. Een boek over de oorsprong van Sinterklaas en Zwarte Piet. De Jong deed zijn uiterste best om daarvoor de aandacht te trekken maar kreeg overal de knip op de neus. Daar kun je boos om worden. Dan kun je zelfs vermoeden dat daar een complot achter schuilt. Een gevalletje ‘boze witte man’? Niks van aantrekken? Dat is te makkelijk. Zoals gezegd staat De Jong daar niet alleen te kloppen. Ever since het internet leven we in de tijd van de ‘burger-wetenschappers’ die schreeuwen om erkenning en die (wat veel belangrijker is) in toenemende mate het maatschappelijk imago van de wetenschap bepalen.

Foto: Abhi Sharma (cc)

In de schaduw van Sartre

21 november 2020 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Die zaterdag 19 april 1980 zochten duizenden een weg naar de begraafplaats van Montparnasse. Ze volgden de lijkwagen met daarin Jean Paul Sartre. Zijn lichaam werd vergezeld door vier vrouwen: zijn vriendinnen Arlette Elkaïm en Simone de Beauvoir, diens zuster Hélène en Simone’s vriendin Sylvie le Bon.

Eenmaal bij het graf vroeg Simone om een stoel. ‘Ze zag niets. Ze kon haar tranen niet bedwingen ondanks de valium en whisky die ze had genomen,’ schrijft Kate Kirkpatrick in haar biografie. De Beauvoir zou zich achteraf ook niets van de begrafenis herinneren.

Uiteindelijk zou ze haar intense verdriet verwerken met het schrijven van Het afscheid, een mix van beschrijvingen van het lichamelijk verval van Sartre (door de drank) en een aantal vraaggesprekken van vele jaren daarvoor. Haar harde ondervragingstactiek leidde ertoe dat het boek gemengde kritieken kreeg. De Beauvoir nam wraak op haar geestelijke vader, werd vaak gezegd. Le Point sprak van een mengsel van ‘eerbetoon en wrok’. Arlette sloeg terug in de krant Libération. Ze kleineerde de relatie tussen De Beauvoir en Sartre. Zij had hem veel beter gekend!

Alles, werkelijk alles wat Simone de Beauvoir heeft geschreven, gezegd, gedaan, werd op enig moment gekoppeld aan Jean Paul Sartre. En vervolgens geminimaliseerd. Haar filosofische romans waren verfraaide hervertellingen van haar relatie met Sartre en de andere leden van de kring om hen heen, ‘de familie’. Haar filosofie was een aftreksel van het denken van de grote Sartre. En zelfs haar voornaamste, of in ieder geval meest bekende werk, De tweede sekse, werd door velen beschouwd als een rechtvaardiging voor haar ‘schandalige’ levenswandel – met Sartre. Misschien is het dus geen wonder dat de lezer van deze biografie eerst door zo’n tweehonderd pagina’s ‘familiegeschiedenis’ moet worstelen voordat haar denken wat uitgebreider aan bod komt. Maar geduld vereist het wel.

Foto: Alex Hoekerd (cc)

De ommuurde stad

11 november 2020 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Geschiedenis van de stad Utrecht.

Op 8 juni 1345 verscheen graaf Willem IV van Holland voor de muren van Utrecht. Met een groot adellijk gevolg, en vergezeld door zo’n dertigduizend soldaten. Het was duidelijk. De stad was te ver gegaan. Utrecht moest buigen. Willem nam zijn intrek in een inderhaast verlaten klooster, net buiten de stadsmuren. De burgers van Utrecht keken uit over een zee van vaandels en tenten.

Zo’n twee eeuwen lang was Utrecht de onbetwiste ‘hoofdstad’ van de Noordelijke Nederlanden. Kerkelijk, bestuurlijk én commercieel centrum in één. Hier zetelde de aartsbisschop; vlak daarnaast stond het paleis van de keizer en even verderop (aan de overkant van de Oude Gracht) stonden de huizen van kooplieden die handel dreven van de Oostzee tot Parijs. Maar zo tegen 1345 was de domstad al bijna een eeuw een twistappel tussen de graven van Holland en die van Gelre. Sinds de aartsbisschop niet meer benoemd werd door de keizer maar door de paus (de uitslag van de beroemde ‘investituurstrijd’), moesten Utrecht het doen zonder de steun van de Duitse keizer. En daardoor was het ooit zo machtige bisdom langzaam maar zeker steeds machtelozer geworden, tot de stad simpelweg betwist gebied was midden tussen twee ambitieuze graafschappen, Holland en Gelre.

Foto: Gage Skidmore (cc)

Straks komt alles goed

3 oktober 2020 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - In haar baksteen van een boek, ‘Een geschiedenis van de Verenigde Staten’, probeert Julli Lepore de moed erin te houden.

‘Dergelijke mannen neigen altijd naar de kranten- en de amusementswereld. Ze combineren een morbide gepreoccupeerdheid met het publiek met een fabelachtige lage mening over de mentaliteit en het morele karakter van het publiek. Ze denken dat de politiek als communicatiemiddel, en zelfs de natie zelf, er allemaal is voor hun persoonlijk plezier.’

Dit gaat niet over Donald Trump. Dit zei Orson Welles in 1941 over de hoofdpersoon in zijn film Citizen Kane, het verhaal van de krantenmagnaat Kane die de wereld wil beheersen. Kane was, zoals iedereen weet, gebaseerd op een échte krantenmagnaat, William Randolph Hearst. Het plot van de film leek zó sterk op de Hearst-biografie Imperial Hearst, dat Welles een proces aan zijn broek kreeg wegens plagiaat. Welles ontkende het boek zelfs maar te kennen. Hearst, Kane, volgens hen was het gewoon een Amerikaans type. Hij had gelijk. Op dit moment wordt de Amerikaanse politiek gedomineerd door exact zo’n megalomaan.

Maar laat ik beginnen met te zeggen dat ‘Deze Waarheden. Een geschiedenis van de Verenigde Staten’, veel te dik is. De uitgever heeft op de stofomslag laten zetten: ‘Voor wie Amerika écht wil begrijpen’. Daarvoor moet de lezer ruim duizend bladzijden lezen. En bij auteur Jill Lepore is dat geen onverdeeld genoegen. Ze schrijft prima, helder, maar ‘dicht’. Ze wil niks ongezegd laten. De feiten en feitjes tuimelen over elkaar heen. Een boek voor de doorzetter, zeg maar. Maar wat wél geniaal is aan dit boek, is de timing.

Foto: Stijn Hazen (cc)

Jezus, de hoerenzoon

12 september 2020 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Bij de vertaling en heruitgave van een eeuwenoud schotschrift

‘Toen de klokken van de kathedralen luidden voor het kerstfeest, en in de huizen van burgers de christelijke vreugde overheerste, haalde in het donkere getto de vervloekte jood het Toledot-boek tevoorschijn en, terwijl de gelovigen bogen voor de zoon van de maagd, las hij vol bittere hoon over mamser ben ha-nidda.’

Aldus de Duitse auteur Erich Bisschoff in 1896, bij zijn vertaling van de Toledot, de geschiedenis van de mamser ben ha-nidda, de bastaardzoon geboren tijdens nidda, wat wil zeggen dat zijn moeder ook nog eens onrein was (ongesteld tijdens de conceptie). Een grotere schande was ondenkbaar. En deze mamser waar de joden tijdens Kerstnacht stiekem over lazen… was Jezus Christus.

Bisschoffs duistere aantijging dat de joden met Kerst massaal een boekje lazen waarin Jezus werd zwartgemaakt weerspiegelt natuurlijk de oude antisemitische mythe dat de joden in het geheim voortdurend bezig waren het christendom te ondermijnen. Ze vervloekten de christenen, ontvoerden christelijke kinderen om hun bloed te drinken, en lazen dus met Kerst allemaal de Toledot. In feite gaat het hier om een marginale tekst (of verzameling teksten). Oeroud, dat wel, en in vele versies bewaard gebleven (Bisschoff vertaalde een Jiddische versie) maar verder nauwelijks bekend, ook niet in joodse kring. En toch ontplofte menige christen van verontwaardiging wanneer hij een exemplaar van deze tekst in handen kreeg (en kon lezen). Luther bijvoorbeeld las de Teoledot en schreef daarna een fel antisemitisch pamflet, Vom Schem Hamphoras (1543), waarin de joden afgeschilderd worden als duivelsgebroed dat uitgeroeid moet worden. (De Nazi’s hebben nog hun best gedaan deze tekst op te nemen in het schoolcurriculum.)

Foto: Maurits Knook (cc)

Zo nabij en toch zo vreemd

5 september 2020 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Katholieken in Nederland en België leefden in de 19e eeuw in twee verschillende werelden, laat Roberto Dagnino zien in zijn proefschrift uit 2015.

Allemaal katholiek, allemaal Nederlandstalig. Het Roomse Nederland en de Vlaamse regio hebben veel gemeen. Maar de cultuurdragers uit beide streken kwamen zelden tot samenwerken. Men bleef liever onder elkaar.

De leden van het ‘Gilde van Sint-Thomas en Sint-Lucas’, opgericht in 1863, spraken af om jaarlijks bijeen te komen voor een leerzame, meerdaagse excursie, op zoek naar ‘christelijke kunst’. Die kunst moest ontdekt, onderzocht én gepromoot. Wat christelijke kunst was, daarover bestond nauwelijks meningsverschil. Christelijke kunst, dat was de gotiek van de 13e tot 16e eeuw. De late middeleeuwen waren de bloeiperiode geweest van West-Vlaanderen en van het rooms-katholicisme. Het was, zo geloofden de Gildeleden stellig, een tijd geweest van welvaart en van geniale kunstenaars zoals de gebroeders van Eyk, maar ook van harmonie en een innig geloofsleven. Allemaal zaken waaraan de goddeloze negentiende eeuw een voorbeeld kon nemen. En dus trokken de katholieke kunstkenners eropuit, op zoek naar de sporen van deze superieure christelijke kunst.

Een scherpe grens

Alleen, Nederland, net over de grens, bleek door de jaren heen steeds weer onbereikbaar. En dat terwijl Noord- en Zuid-Nederland in die late middeleeuwen (onder bestuur van de Bourgondiërs) één waren geweest. Het Gilde telde ook actieve Nederlandse leden, zeker in het begin, en de eerste excursie, in 1863, ging naar de werkplaats van de Nederlandse architect Pierre Cuypers in Maastricht, die op dat moment bezig was met de restauratie van het schilderwerk van de Sint-Servaas. Het was een geslaagd bezoek, zeker, maar gedurende de jaren daarna bleef men in Vlaanderen, of een enkele keer in Duitsland of werd het de Wereldtentoonstelling in Londen. Maar Nederland… Volgens een van de leden was daar sinds de Beeldenstorm eigenlijk niks interessants meer te vinden. Maar waar het om draaide dat Nederland te zeer ‘buitenland’ was. De grens tussen Nederland en België, bij de oprichting van het Gilde net dertig jaar oud, was te scherp geworden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Een waanwijze lasterbende

22 augustus 2020 , 08:00 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Iedereen had ervan gehoord. Heel de geleerde wereld stond ervan versteld. Op een juliavond in 1692 waren in Lyon een wijnhandelaar en zijn vrouw vermoord. Om de daders op te sporen, werd een beroep gedaan op Jacques Aymar, een beroemde wichelroedeloper. Aymar had al vaker geroepen dat hij met zijn gevorkte tak niet alleen water en edele metalen kon opsporen, maar ook misdadigers.

En zie, eenmaal op de plaats delict aangekomen, wees zijn wichelroede feilloos aan waar de lijken hadden gelegen. En daarna ging Aymar de straat op, achter zijn wichelroede aan, op zoek naar de daders.

De wichelroede neigde zus, neigde zo; Aymar moest vele kilometers reizen voordat hij een dader kon aanwijzen – een man die toevallig net gearresteerd was voor diefstal en die prompt bekende dat hij een van de moordenaars was. En verder ging de speurtocht, door stad en land. Maar helaas, Aymar kwam uit in een haven en constateerde da de andere twee daders het land waren ontvlucht.

Dit overtuigende bewijs voor de werkzaamheid van de wichelroede werd in wetenschappelijke kring met groot enthousiasme ontvangen. De Franse filosoof Pierre Le Lorrain zocht Aymar op, deed een paar experimenten en verklaarde dat diens gave ‘echt’ was. Minstens zo overtuigd was de Nederlander Balthasar Bekker, een vermaard en fel tegenstander van alles wat met bijgeloof (en het geloof in hekserij) te maken had. Dat blijkt overduidelijk uit zijn reeks De betooverde weereld (1691-1693). Maar in een van de latere deeltjes uit deze serie verkondigt Bekker zijn geloof in de gave van Aymar.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Beschaafd genieten

11 juli 2020 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Op 22 april 1870 beleefde Bachs Mattheus Passie zijn Nederlandse première, in Rotterdam. Een inhaalslag. De beroemde ‘herontdekking’ van het werk door Felix Mendelssohn was ruim veertig jaar verleden tijd, maar dat werd nu goedgemaakt.

De fine fleur van het Nederlandse muziekleven was aanwezig. De Amsterdamse première van de Passie was vier jaar later en is vooral de geschiedenis in gegaan omdat (aldus het verhaal) een deel van het publiek nog tijdens het slotkoor (‘Wir setzen uns…’) opstond en de uitgang opzocht. Waarop dirigent Johannes Verhulst zich omdraaide en verontwaardigd riep: ‘Mensen, wat doen jullie nou, nou lopen jullie weg bij het mooiste koor dat ooit geschreven is!’

Waar gebeurd? Het zou kunnen, schrijft Jeroen van Gessel.

Maar dan vertrok het publiek waarschijnlijk niet uit verveling maar om de laatste tram of trein nog te kunnen halen: ‘Zelfs een hartstochtelijk muziekliefhebber als Van Santen Kolff schrijft regelmatig dat hij de voorstelling voortijdig verliet.’ Een ander, Fredrik van de Poll, verliet om dezelfde reden vroegtijdig een uitvoering van Lohengrin. Muziek was mooi, maar thuiskomen was mooier.

Bovenstaande anekdote wordt vaak gebruikt om aan te tonen dat de negentiende-eeuwse Nederlander (of Amsterdammer) een cultuurbarbaar was en dat het muziekleven in Nederland daarom zo weinig voorstelde. Van Gessel toont in zijn ‘Muziek beleven in het negentiende-eeuwse Nederland’ in elk geval aan dat een al te vurige passie voor muziek niet op prijs werd gesteld. Musiceren was een goede zaak, maar dagelijks naar de opera gaan of al te veel praten over deze of gene componist of knappe sopraan – dat deden ze maar in Londen, Parijs of Wenen. Niet hier. Men (de betere burgerstand en alles daarboven) ging regelmatig naar een concert of operavoorstelling maar dat was dan op de eerste plaats een sociale activiteit. Het ging om zien en gezien worden. Wat er op de lessenaars stond, kwam op de tweede plaats.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Een soap, een komedie, een ramp

30 juni 2020 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Eind 2018 bereikte Brexit zijn absolute dieptepunt. Eerste minister Theresa May was er half november in geslaagd om een akkoord met de EU te sluiten. Bijna tweeënhalf jaar na het referendum, tweeënhalf jaar van oplopende verwarring, leek er dan eindelijk een akkoord te liggen voor een ordelijk vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU.

Er lagen afspraken over de rechten van expats, over de financiële afwikkeling (de Britten moesten nog 40 miljard pond betalen) en over een handelsakkoord. Althans, het Verenigd Koninkrijk zou op 29 maart 2019 uit de EU treden. Daarna hadden de Britten binnen de EU niets meer te vertellen. En daarna waren er nog 21 maanden, tot 1 januari 2021, om een dergelijk handelsakkoord op te stellen. Dat zou op zich al ongelofelijk snel zijn – maar dan was er nog het heikele punt van de Iers-Noord-Ierse grens. Die grens bestond niet meer maar zou in het geval van een handelsakkoord terugkeren – en als dat gebeurde, betekende dat het einde van de Goede-Vrijdagakkoorden die een einde hadden gemaakt aan de burgeroorlog in Noord-Ierland.

Maar wat de Britten ‘dus’ graag wilden, behoud van de open grens, was voor de EU ondenkbaar. Dat zou erop neerkomen dat zij ín de EU vrijhandelszone bleven met een brede baaierd aan zelfgekozen uitzonderingsposities die hen goed uitkwamen. Een dergelijke ‘oplossing’ was levensgevaarlijk voor de EU. Een sluwe oplossing was dus vereist. Als deze er op 1 januari 2021 nog niet was gevonden, zo had May afgesproken, dan trad de ‘backstop’ in werking: het Verenigd Koninkrijk bleef dan de facto tóch binnen de EU. Dan bleven alle EU-regels gelden tot er een oplossing was bereikt. Zonder dat de Britten binnen de EU nog iets te vertellen hadden.

Foto: Abhi Sharma (cc)

De welbespraakte moslim aan het woord

20 juni 2020 , 11:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - ‘Als ik moet kiezen tussen Nederland en Marokko dan kies ik voor Nederland, en het mooie van Nederland is dat ik mag zijn wie ik wil zijn, en dat is moslim, dus de hoofddoek blijft op. Ga me niet vragen mij anders voor te doen alleen maar om mij aan te passen aan de smaak van de meerderheid.’

Aldus Hanan, een studente van de Leidse hoogleraar Maurits Berger. Ze had zojuist een aanvaring gehad met haar vader die graag had gezien dat ze haar hoofddoek af zou doen omdat ze anders nooit een baan zou vinden. Maar Hanan had dat voorstel afgewezen, met bovenstaande woorden. Berger vond haar altijd al ‘welbespraakt’ maar wat zij daar even kort samenvatte, ‘was in een notendop precies waar de nieuwe generatie van moslimse Nederlanders mee worstelt.’

Berger, hoogleraar ‘Islam en het Westen’, is duidelijk in zijn nopjes met zijn studenten. En in het bijzonder met de studenten die bereid waren om deel te nemen aan zijn kleine ‘Denktanks’ van moslims en niet-moslims, bedoeld om elkaar dieper te ondervragen. Daar zitten vooral welbespraakte moslims in, als we hem mogen geloven, en hij neemt ze mee naar allerlei avondjes en bijeenkomsten. Want de ondertitel van De Halalborrel, ‘de toekomst van de islam in Nederland’, is volkomen onjuist. Die toekomst, daar gaat het in dit boekje niet echt om; hooguit filosofeert Berger een beetje over dit onderwerp in de laatste pagina’s. Nee, een veel betere ondertitel zou zijn geweest: ‘de belevenissen van Maurits Berger in het islamdebat van de afgelopen 15 jaar’. Want het ware onderwerp van dit boekje is Maurits Berger. Hij over zijn voorbeeldige studenten, zijn gedachten bij het grote en kleine nieuws, zijn deelname aan formele bijeenkomsten van politie en justitie, aan discussieavonden, tv-programma’s en ga zo maar door. En natuurlijk zijn ontmoetingen met welbespraakte moslims.

Foto: Abhi Sharma (cc)

In dienst van de nazi’s

13 mei 2020 , 11:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Het was een soort spelletje, in het beruchte Groningse Scholtenhuis. De arrestant werd omringd door vier beulen, die hem om de beurt een klap gaven met een gummiknuppel. Na elke klap liet de beul de knuppel op de grond vallen, waarna de arrestant deze moest oprapen om hem aan de volgende beul te geven. En weer een klap te krijgen.

Op een dag was het de beurt aan de opgepakte verzetsstrijder Louis Swaagman om deze behandeling te ondergaan. Swaagman zag dat één van de beulen de gehate Sleijffer was, en op het moment dat hij had opgepakt en aan hem moest geven, haalde Swaagman keihard uit en raakte Sleijffer met de knuppel vol in het gezicht.

‘De reactie van Sleijffer, ‘zo schrijft Paul van de Water, ‘was dodelijk voor zijn positie. Hij begon namelijk te huilen.’ Sleijffer herpakte zich snel, en begon hij Swaagman in blinde razernij te slaan en te schoppen maar voor zijn reputatie onder zijn collega’s was het te laat. Die vonden hem al gestoord, een sadist en een lafaard (Sleijffer ging klussen in executiepelotons en doodseskaders steevast uit de weg) maar dit incident liet zien dat hij ook een zwakkeling was. Hij had zich laten slaan én hij had gehuild.
Louis Swaagman werd door de SD afgevoerd naar het concentratiekamp Neustadt en overleed daar op 11 mei 1945.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Het raadsel van Femma

6 mei 2020 , 14:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - ‘Ik was een Calmeyer-geval.’ Het schoot Femma ineens te binnen. Haar familie had de naam Calmeyer nooit eerder gehoord. Ze wisten dat hun moeder (of oma) in het concentratiekamp had gezeten maar wat en hoe precies, daarover had ze nooit iets verteld. Het bleef altijd vaag, bij een paar steekwoorden. En natuurlijk was er ook lange tijd nauwelijks aandacht voor de slachtoffers van de Holocaust en hun verhalen. Ook van Femma werd altijd verwacht dat ze daar niet bij stil bleef staan – het leven ging door. En nu zat ze ineens op haar praatstoel. Alle verschrikkingen moésten verteld.

Want het verleden achtervolgde haar. Femma was door haar ervaringen getekend. Haar humeur kon plots omslaan, ze kon vreselijk, onredelijk woedend worden. En dan was er haar schoonmaakwoede. Wel twee keer per week moest alles en iedereen aan de kant, want dan was het tijd voor een rigoureuze schoonmaak. Haar man Henk lag vaak in de vuurlinie maar hij had er altijd begrip voor gehad. Femma’s zonen ‘herontdekten’ hun joodse verleden en wilden meer weten. Nog pas twee jaar geleden hakte zoon Ruud de knoop door. ‘Nu ga ik. Wie mee wil gaat mee, anders ga ik alleen.’ En ze gingen. En Femma ging mee. Naar Auschwitz. Het was een doorbraak. Eenmaal terug in Nederland durfde ze voor het eerst alles te vertellen. Hoe ze opgepakt was, waar ze was geweest, wat ze allemaal had gezien, en doorstaan. Nooit had ze de moed opgegeven. Want haar verblijf in de hel was immers een vergissing. Haar ouders zouden dat aan Calmeyer duidelijk maken. Straks zou ze te horen krijgen dat ze naar huis mocht.