Jos van Dijk, auteur op Sargasso

Foto: Michael Schreiber on Unsplash

Gaat het wel goed met de lokale democratie?

22 december 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

Volgend jaar zijn er op woensdag 18 maart gemeenteraadsverkiezingen. De voorbereidingen daarvoor zijn dit najaar gestart met het schrijven van programma’s en het zoeken van kandidaten. Dat laatste is op sommige plekken geen eenvoudige opgave. Wie wil er nog in de raad na al die ophef over uit de hand gelopen raadsvergaderingen en bedreigingen aan het adres van raadsleden, wethouders en burgemeesters? Elisabeth van Oostrum, voormalig raadslid, wethouder en ambtenaar in verschillende Utrechtse en Gelderse gemeenten deelt haar ervaringen en lessen in het boek Dilemma’s in het gemeentehuis. Het is een interessant en waardevol boek voor oude en nieuwe raadsleden in niet al te grote gemeenten. Het roept ook vragen op over de stand van zaken in onze democratie op lokaal niveau.

Van Oostrum begon haar politieke carrière dertig jaar geleden als raadslid voor D66 in Leersum. Ze heeft ook als ambtenaar gewerkt in enkele andere gemeenten en was wethouder Maatschappelijke Zorg in de Gemeente Utrechtse Heuvelrug. In haar terugblik combineert ze praktische informatie over de werking van de Gemeenteraad en het ambtelijk apparaat met reflecties op haar eigen rol als raadslid, ambtenaar en wethouder. Het is een persoonlijk verhaal geworden met veel anekdotes uit de praktijk van het gemeentelijk bestuur en aanbevelingen voor alle betrokkenen. Daarbij ontbreekt ook de nodige zelfkritiek niet. Van Oostrum maakt duidelijk dat je als raadslid, ambtenaar of wethouder regelmatig met problemen te maken krijgt waarbij een simpele oplossing niet direct voorhanden is. Je maakt onvermijdelijk fouten. En aangezien je tijd nodig hebt om daarvan te leren is het grote verloop van raadsleden (15% in de afgelopen periode volgens een recente uitzending van Nieuwsuur) bepaald zorgelijk te noemen.

Foto: طفاف ابوماجدالسويدي on Unsplash

De andere kant van Saoedi-Arabië

19 december 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

De eerste belangrijke buitenlandse reis van Donald Trump afgelopen jaar na zijn inauguratie ging naar Saoedi-Arabië. In de NRC maakte Midden-Oosten expert Carolien Roelants duidelijk waarom: ‘De Saoedische kroonprins-sterke-man, Mohammed bin Salman, heeft Trump gekocht. Net zoals de vorige keer. Die eerste keer had MbS toegezegd voor 450 miljard dollar aan Amerikaanse spullen te kopen, vertelde Trump in januari. „Als Saoedi-Arabië nou nog eens voor 450 of 500 miljard zou kopen – we passen het aan voor de inflatie – dan zou ik waarschijnlijk gaan, denk ik”, zei hij. De kroonprins maakte er voor alle zekerheid 600 miljard van. Een schijntje voor wie van zijn land een wereldmacht wil maken.’ Vorige maand bracht MbS een tegenbezoek aan de VS. Op de agenda stonden de veiligheidsbanden tussen de VS en Saoedi-Arabië, wapendeals, handel en investeringen evenals Trumps ambitie om Saoedi-Arabië te laten toetreden tot de Abraham-akkoorden en de betrekkingen met Israël te normaliseren.

Na afloop van dit bezoek ontstond grote verwarring over de omvang van de handelsdeals. Beide leiders beweerden dat Saoedi-Arabië 1 biljoen dollar in de VS zou investeren, maar dat werd later teruggebracht tot meer dan 300 miljard dollar. Enkele uren eerder had het Witte Huis een investering van 600 miljard dollar genoemd. Hoe dan ook, concludeert het Amerikaanse Fortune: ‘Trumps focus op buitenlandse directe investeringen in de VS is geen toeval. De voormalige vastgoedontwikkelaar hecht veel waarde aan transactionele economische overeenkomsten en heeft zichzelf gepositioneerd als de belangrijkste dealmaker van Amerika.’ En MbS is voor dat doel een zeer geschikte partner. Zij spreken als geldwolven en dictators dezelfde taal.

Foto: lbokel on Pixabay

Een vuist maken tegen censor Meta

17 december 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Het moederbedrijf van de sociale media platforms WhatsApp, Facebook en Instagram heeft de afgelopen weken stilletjes zo’n 50 accounts verwijderd of geblokkeerd die draaien om lhbti-, queer- of abortus-onderwerpen. Het gaat vooral om accounts in Europa en het Verenigd Koninkrijk, maar Meta heeft ook sites geblokkeerd gericht op vrouwen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Zoals Sex Talk Arabic een platform dat Arabischtalige content aanbiedt over seksuele en reproductieve gezondheid. Meta zegt dat de geblokkeerde accounts de regels van de platforms hebben overtreden, maar levert daarbij geen hard bewijs, zo meldt The Guardian. Het lijkt er veel op dat Meta een Trump-welgevallig censuurbeleid voert dat nu over de gehele wereld leidt tot beperkingen in het vrije verkeer van informatie. “Dit is, voor zover ik weet, minstens één van de grootste censuurgolven die we hebben gezien,” zegt Martha Dimitratou, directeur van Repro Uncensored, een ngo die digitale censuur in kaart brengt tegen bewegingen op het gebied van gendergelijkheid, gezondheid en mensenrechten.

Onder de slachtoffers zit ten minste één Nederlands account, het Amsterdamse The Queer Agenda. Dat brengt nieuws over queer-feestjes en foto-exposities. Oprichter Jackie van Gemert zegt dat hun Instagram-account ineens geblokkeerd werd door Meta, zonder dat er uitleg gegeven werd over de reden. Niet veel later was het account zelfs helemaal verwijderd, net als het privé-account van Van Gemert en een van haar oud-collega’s. De organisatie is daarmee ineens 11.000 volgers verloren. Van Gemert: “Je bent ineens je werk en de toegang tot je community kwijt.” De organisatie heeft inmiddels een eigen website in de lucht, en denkt nu ook aan groepen op Signal, een non-profitconcurrent van WhatsApp. Dat zouden meer organisaties moeten doen.

Foto: Een van de Nobelprijs-penningen voor Medicijnen, in 1950 uitgereikt aan onderzoekers van het De Mayo Clinic in Rochester (Minnesota). Foto Wikimedia Commons.

Nobelprijs voor de vrede naar Trump-aanhanger

12 december 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Woensdag heeft de dochter van de Venezuelaanse oppositieleider María Corina Machado in Oslo de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst genomen. Haar moeder kwam net te laat voor de uitreikingsceremonie. De Nobelprijs was aan haar toegekend vanwege haar “onvermoeibare strijd voor democratische rechten van de Venezolanen”. Bij de uitreiking stonden demonstranten met een bord: “Geen Nobelprijs voor Oorlogsstokers”. De laureaat heeft zich recentelijk namelijk weinig vredelievend opgesteld, schreef Katrin Bennhold gisteren in de nieuwsbrief van de New York Times. ‘Machado droeg de prijs op aan president Trump, die Amerikaanse oorlogsschepen in het Caribisch gebied heeft gestationeerd en daarbij minstens 87 mensen in boten heeft gedood. Critici stellen dat deze aanvallen neerkomen op oorlogsmisdaden. Ambtenaren van de Trump-regering zeggen in besloten kring dat hun uiteindelijke doel is om een regimeverandering in Venezuela teweeg te brengen. Machado heeft haar steun uitgesproken voor het gebruik van geweld om Maduro af te zetten.’

Nu is de Nobelprijs voor de Vrede vaker in diskrediet gebracht door oorlogszuchtige politici. Bennhold noemt Aung San Suu Kyi, de dissident uit Myanmar die in 1991 de prijs kreeg en later, toen zij zelf aan de macht kwam haar land verdedigde tegen aanklachten vanwege het geweld tegen de Rohingya minderheid. De winnaar van 2019, premier Abiy Ahmed van Ethiopië, ontving de prijs voor het doorvoeren van democratische veranderingen en het oplossen van een conflict met buurland Eritrea. Kort daarna gaf hij echter opdracht tot militaire operaties en luchtaanvallen op de Ethiopische regio Tigray. Barak Obama kreeg de prijs ook vrij snel na het begin van zijn ambtsperiode. Vervolgens gaf hij leiding aan een enorme uitbreiding van het Amerikaanse drone-aanvalsprogramma. En wat te denken van Henry Kissinger? Past hij in hetzelfde rijtje als Moeder Theresa, Martin Luther King en Nelson Mandela? Bennhold: ‘Het Nobelcomité heeft de neiging om dissidenten te waarderen. Maar mensen met macht – en voorheen machtelozen die uiteindelijk macht kunnen verwerven – zijn een complexer verhaal.’

Foto: "2019-11-22 Friedrich Merz CDU Parteitag by OlafKosinsky MG 5695" by Olaf Kosinsky is licensed under CC BY-SA 3.0

Duitse coalitie gered

5 december 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

De Duitse Bondsdag stemt vandaag over een omstreden pensioenplan dat een klein deel van de christendemocratische fractie niet ziet zitten. Aangezien de SPD-CDU/CSU coalitie slechts op een meerderheid van 12 stemmen steunt is verwerping van het plan mogelijk en dat zou de regering Merz in grote problemen kunnen brengen. Maar nu heeft Die Linke aangekondigd zich te onthouden van stemming. Als alle 64 parlementsleden van die partij dit volgen heeft de coalitie toch nog een ruime meerderheid van voorstemmers, waarmee het voorstel kan worden aangenomen. Dat bleek uiteindelijk niet nodig, zie de update.

Die Linke wil met haar stemonthouding voorkomen dat het pensioenniveau onder de door de coalitie voorgestelde 48 procent zal vallen. Conservatieven “spelen machtsspelletjes ten koste van miljoenen gepensioneerden in het hele land”, aldus Heidi Reichinnek, fractieleider van Links in een verklaring. “Het is ronduit schandalig dat het conservatieve blok gepensioneerden niet eens boter op hun brood laat hebben.” Het percentage van 48% gaat over de verhouding tussen de pensioenuitkeringen en het gemiddelde inkomen. Dat mag volgens coalitiepartij SPD en ook volgens Die Linke niet onder de 48% dalen, het ‘absolute minimum’. En zonder onder de voorgestelde wet zou dat minimum niet gegarandeerd zijn. De oppositie in de christendemocratische fractie komt uit de jongerenafdeling die met een aantal economen vindt dat het plan veel te veel van de staatskas zal gaan vergen. De kosten zullen bij een volgende generatie worden gelegd. Bondskanselier Friedrich Merz (CDU) is er niet in geslaagd een aanvaardbaar compromis te vinden.

Foto: IoSonoUnaFotoCamera (cc)

Buigen voor Trump

29 november 2025 , 14:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Tot een jaar of vijf geleden kon je in Nederland voor de rechter gedaagd worden als je een buitenlands staatshoofd beledigde. Tenminste, als die op dat moment in Nederland op bezoek was. In 2020 is het desbetreffende artikel 118 lid 1 uit het Wetboek van Strafrecht gehaald. Dat artikel was in de plaats gekomen van een verderstrekkend verbod op de belediging van een ‘bevriend staatshoofd’ dat in 1978 is afgeschaft.

Die afschaffing is terug te voeren op strafzaken over beledigingen van de Amerikaanse President Johnson. De kritiek dat Johnson een ‘moordenaar’ zou zijn wegens het door Amerika gevoerde Vietnambeleid, was verboden volgens artikel 117 van het Wetboek van Strafrecht. De vervolgingen voor beledigingen van de Amerikaanse president leidden tot maatschappelijke onvrede. Omdat ‘moordenaar’ niet mocht, scandeerde men tijdens Vietnam-demonstraties ‘Johnson molenaar’. In het parlement gaf minister Polak aan dat ‘artikel 117 niet is toegesneden op de moderne staatsrechtelijke situaties.’

Het verbod op het beledigen van een bevriend staatshoofd is eerder in de vorige eeuw een paar maal toegepast. De roman- en toneelschrijver Maurits Dekker is in 1938 veroordeeld tot een geldboete van 100 gulden omdat hij in het pamflet Hitler. Een poging tot verklaring de Duitse dictator een clown, leugenaar, harlekijn, koekebakker had genoemd. Tweede Kamerlid Lou de Visser. De Visser stond terecht omdat hij Rijkspresident Paul von Hindenburg de ‘grote slachter van 1914-1918’ die ‘honderdduizenden de dood in heeft helpen drijven’ zou hebben genoemd. In beide gevallen moest een veroordeling voorkomen dat de vriendschappelijke betrekkingen met andere, en dan met name sterkere, buitenlandse machten geschaad zouden worden.

Foto: Suzy Brooks on Unsplash

Het Amerikaanse imperialisme is nooit weg geweest

28 november 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

De verwachting dat de Verenigde Staten zich onder Trump minder met het buitenland zouden gaan bemoeien is niet uitgekomen. “Het grote misverstand over het isolationisme van de Amerikaanse president Donald Trump” schreef Michael Pherson een jaar voor het einde van Trump I, “is dat hij de VS zou willen terugtrekken uit de wereld en niet meer militair zou willen ingrijpen. Dat heeft hij nooit beweerd. Het isolationisme van Donald Trump is veel prozaïscher: hij grijpt nog steeds graag in, alleen mag het niet te veel kosten: niet te veel geld en vooral niet te veel levens. Dat is de kern van America First. Offers zijn voor anderen.” Dat is tijdens Trump II niet anders geworden. De zelf verklaarde kandidaat voor de Nobelprijs voor de Vrede zoekt in zijn voorstellen voor de oplossing van grote conflicten vooral naar aanknopingspunten voor Amerikaanse zakenbelangen. Europese NAVO landen moeten met de 5%-norm voor Defensie grote offers brengen om de dreiging van concurrerende grootmachten Rusland en China af te wenden. Met wapenaankopen in de VS. Trumps Gaza-plan zit vol cadeaus voor zijn schoonzoon en vastgoedmagnaat Kushner. In het 28-punten plan vrede in Oekraïne claimt de VS 100 miljard dollar van de Russische tegoeden om te investeren in het herstel van Oekraïne. De helft van de winst gaat naar de VS. ‘Het is een cynisch verdienmodel om winst te behalen over de rug van een bezette mogendheid’, schrijft Laurien Crump, buitenlandexpert aan de Radboud Universiteit.

Quote du Jour

Quote du Jour | Coalitievorming hoeft geen probleem te zijn

23 november 2025 , 12:24 , door Jos van Dijk

Nederland is niet langer een land met veel politiek vertrouwen en een goed functionerende overheid, constateert democratie-onderzoeker Carolien van Ham in De Groene. Rond de eeuwwisseling bood de wereldkaart een aanblik van meer democratieën dan autocratieën, inmiddels is die verhouding weer omgedraaid. Onderzoekers als Van Ham wisselen internationaal gegevens uit en speuren naar verklaringen voor democratische erosie.

‘Naast een crisissituatie zijn polarisatie en vastgelopen bestuur ook een vaak terugkerende aanjager van democratische erosie. Polarisatie biedt een voedingsbodem voor wantrouwen tegen onafhankelijke instituties. Daarbij gaat het vooral om zogeheten affectieve polarisatie, oftewel de mate waarin mensen negatieve gevoelens hebben over mensen die andere politieke opvattingen hebben dan zijzelf.

Inhoudelijke polarisatie is op zichzelf niet zo’n probleem: in een democratie verschillen mensen nu eenmaal van mening en als politieke partijen inhoudelijk verschillende standpunten hebben, dan valt er tenminste wat te kiezen. Maar als affectieve polarisatie toeneemt, en mensen elkaar als tegenstander gaan zien, dan wordt het moeilijker om tot compromissen en besluiten te komen.

Het is misschien opmerkelijk, maar het valt in Nederland behoorlijk mee met de polarisatie, zeker als je kijkt naar de inhoud. Uit onderzoeken blijkt dat de inhoudelijke meningsverschillen onder burgers vele malen kleiner zijn dan die tussen politici of stemmen in de media, al is de affectieve polarisatie in Nederland wel toegenomen. Maar als Nederlandse burgers nu een coalitie moesten vormen, kwamen ze er waarschijnlijk prima uit.’

Foto: Asif Rahman on Unsplash

Bangladesh en de klimaatadaptatie

21 november 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

Een rechtbank in Bangladesh heeft de voormalige premier Hasina bij verstek ter dood veroordeeld. Zij wordt schuldig geacht aan het neerschieten van honderden demonstranten tijdens antiregerings protesten in juli-augustus 2024. Ze zou de opdracht aan veiligheidstroepen hebben gegeven om “dodelijke wapens” te gebruiken tegen demonstranten. Het maandenlange protest, aanvankelijk geleid door universiteitsstudenten uit protest tegen quota voor overheidsbanen, begon in juni van dat jaar en eindigde nadat Hasina op 5 augustus aftrad en het land verliet. Hasina zit sindsdien in India . Ze noemt haar vonnis “bevooroordeeld en politiek gemotiveerd.” Het is onwaarschijnlijk dat ze door India zal worden uitgeleverd. De doodstraf voor een regeringsleider buiten oorlogstijd is wel een unicum in de moderne geschiedenis.

De situatie in Bangladesh is nog verre van stabiel. De nieuwe interim-regering onder leiding van de econoom en Nobelprijswinnaar Mohamed Yunus heeft de partij van Hasina, de Awami League, uitgesloten van de verkiezingen, volgend jaar februari. Een rechtbank heeft deze week wel bepaald dat een onafhankelijke verkiezingsprocedure moet worden hersteld, maar dat geldt nog niet voor de eerstvolgende verkiezingen. Honderden leiders en medewerkers van de Awami League en bondgenoten zijn het afgelopen jaar gearresteerd en worden berecht door een speciaal tribunaal. Verschillende medewerkers en leiders van de Awami League zijn door menigten aangevallen en vermoord, partijkantoren zijn in brand gestoken. Officieel is de partij van de politieke kaart geveegd. Maar berichten uit Bangladesh zelf onthullen een andere realiteit. Partijmedewerkers, van wie velen voormalige vrijheidsstrijders of kinderen van degenen die in 1971 vochten, blijven in het geheim opereren, onderhouden communicatienetwerken en bieden steun aan families van gevangen leiders. De Awami League is de oudste partij van Bangladesh en speelde een belangrijke rol in de strijd voor de onafhankelijkheid van het land.

Foto: Alex Thomson (cc)

Een ongemakkelijke afzegging

17 november 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - De Erasmus Universiteit heeft vorige maand de lezing van de Frans-Israëlische socioloog Eva Illouz afgezegd. Het voelde ‘niet comfortabel’ volgens een meerderheid van het organiserende team. Illouz is als hoogleraar sociologie verbonden aan de Hebrew University in Jeruzalem en de École des hautes études en sciences sociales (EHESS) in Parijs. De Erasmus Universiteit had eerder de banden met de universiteit in Jeruzalem verbroken. Maar een individueel bezoek van een academicus is niet in strijd met de richtlijnen inzake relaties met de universiteit. Toch schrapte de organisatie de lezing van Illouz ‘over romantische liefde en het kapitalisme’, haar onderzoeksterrein.

Eva Illouz is een als links bekend staande wetenschapper. Begin dit jaar werd haar in Israël een belangrijke prijs afgenomen vanwege vermeende ‘vijandigheid’ jegens haar land. Ze had een petitie ondertekend voor een onderzoek naar mogelijke oorlogsmisdaden van het Israëlische leger. In een interview door Bas Heijne in de NRC beklaagt Illouz zich nu over de afzegging door de Rotterdamse universiteit. Die ervaart ze als bijzonder pijnlijk. ‘Als een rechtse Israëlische minister mij een prijs afneemt, is dat vanwege mijn mening, Maar bij het afzeggen van mijn lezing ging het niet om wat ik vind, maar puur om wat ik was, een Israëliër.’ Dat laatste blijkt niet duidelijk uit de berichtgeving. De afzeggers hebben geen toelichting gegeven op hun ongemakkelijke gevoelens.

Foto: Ville Miettinen (cc)

Ondermijnen verkiezingen in Afrikaanse landen het vertrouwen in de politiek?

14 november 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

In Tanzania heeft de zittende president Samia Suluhu Hassan een weinig geloofwaardige verkiezingszege opgeëist: ze zou 98 procent van de stemmen hebben behaald, bij een opkomst van 87 procent. De verkiezingen waren op voorhand omstreden. Oppositiepartijen waren uitgesloten van deelname. Tundu Lissu, de leider van CHADEMA, de grootste oppositiepartij, zit al maanden vast en wordt ook beschuldigd van landverraad. Hij had in de aanloop naar de verkiezingen van 29 oktober gepleit voor hervorming van het kiesstelsel. Na de verkiezingen braken er in het als rustig en stabiel bekend staande land rellen uit. Volgens de oppositie heeft het geweld van de oproerpolitie honderden mensen het leven gekost.

Het Europees parlement heeft er in een verklaring bij internationale partners op aangedrongen de democratie en mensenrechten in Tanzania te verdedigen. “Deze verkiezingen kunnen niet als vrij en eerlijk worden beschouwd. De fraude begon niet bij de stembus – die speelt zich al maanden af”, aldus de Europarlementariërs. “Geen enkele verkiezing kan geloofwaardig zijn wanneer de belangrijkste oppositie het zwijgen wordt opgelegd, wanneer de vrijheid van vergadering en meningsuiting wordt ontzegd, en wanneer onafhankelijke media worden geïntimideerd en gecensureerd”, voegde de verklaring eraan toe. En voor alle duidelijkheid: “Stilzwijgen is geen neutraliteit – het is medeplichtigheid.” Een stevig standpunt waarvan we het effect zullen moeten afwachten.

Foto: Chambre des Députés (cc)

Ook Tsjechië helt over naar extreemrechts

7 november 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

In Tsjechië heeft ANO, de partij van multimiljonair Andrej Babiš, vorige maand de parlementsverkiezingen gewonnen met 35% van de stemmen. Babiš heeft nu aangekondigd een regering te willen vormen met twee kleinere partijen die hij nodig heeft voor een meerderheid in het Tsjechische parlement. Dat gaat dan om de SPD (‘Vrijheid en Directe Democratie’) onder leiding van Tomio Okamura en AUTO (‘Automobilisten voor Zichzelf’) onder leiding van Petr Macink. Beide partijen zijn extreemrechts en willen uit de EU en de NAVO. Dat zal niet snel gebeuren, want Babiš hecht nog wel aan deze bondgenootschappen. Hij is net wat minder kritisch op de EU dan zijn collega-premiers Orbán en Fico in buurlanden Hongarije en Slowakije, maar ook hij kan het Brusssel flink lastig maken, zeker inzake de Europese steun aan Oekraïne. Zijn partij maakt in de Europarlement sinds vorig jaar deel uit van de Patriotten voor Europa, een groep waar ook de PVV in zit naast de Oostenrijkse FPÖ, RN van Le Pen en het Vlaams Belang.

Babiš was eerder van 2017-2021 premier. Zijn optreden leidde tot de grootste demonstratie tegen de regering sinds de val van het communisme. Hij werd beschuldigd van fraude met EU-gelden. Maar de rechter sprak hem begin 2023 vrij vanwege onvoldoende bewijs. Verschillende onderzoeken die door de EU zijn gehouden laten zien dat hij eerst als minister van Financiën en later als premier belang bleef houden in Agrofert, een holding waar meer dan 230 bedrijven onder hangen. Daaronder ook grote mediabedrijven, wat Babiš, de rijkste man van het land, de bijnaam ‘Babisconi’ opleverde. Na zijn verlies bij de presidentsverkiezingen is hij nu weer helemaal terug. Met overmacht in het parlement, al zal hij ook concessies moeten doen aan de twee extreemrechtse partijtjes die nodig zijn voor een meerderheid.