Tom van Doormaal

338 Artikelen
668 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Vladimir Yaitskiy (cc)

Miljarden of symboliek?

OPINIE - Hoewel het mijn vak is, ben ik toch altijd weer verbaasd over de wijze waarop loze gebaren worden opgeblazen of een functie krijgen in de politieke strijd.

Vandaag buigen de regeringsleiders zich over een steun van 11 miljard euro voor Oekraïne. De kamer is het er mee eens, meldt de krant. Maar de CU heeft aarzelingen, want het wil niet dat Rusland geprovoceerd wordt: verstandige mensen toch bij de CU. Minister Dijsselbloem verklaart dat het geld er al was, dus eigenlijk is er niets aan de hand en doet de EU wat toch al de bedoeling was. Dat vindt Wilders wel weer leuk.

Oekraïne heeft, net als meer voorheen communistische landen, nog geen volwassen democratie, geen onkreukbare bureaucratie, geen balans tussen wetgeving, uitvoering en rechtspraak. Dat betekent dat er ruimte is voor maffiapraktijken, voor corruptie en voor ongebreidelde zelfverrijking. De inkomens- en vermogensongelijkheid in Oekraïne overtreft die in de VS en die bakken ze toch erg bruin.

Of het waar is, weet ik niet; maar het is aantrekkelijk om te denken dat de revolte op het Maidanplein met weerzin tegen corruptie en met een oprecht democratisch verlangen werd gevoed. Dat je daaraan, als westers politicus, retorisch steun verleent, valt nog te begrijpen. Dat deden we ook bij de revolte op het Tahrirplein in Egypte. Wij vinden democratie, een onkreukbare bureaucratie en een open samenleving de moeite waard. Maar vooral de moeite van de betrokkenen zelf.

Foto: Marshmallow (cc)

Huiveren

OPINIE - De jager had het koud. De beer had honger. Beiden zwierven op de Krim door het bos en ontmoetten elkaar. Het waren een rustige jager en een sprekende beer, dus ze overlegden over hun probleem. De beer wist een mooi compromis, een win-win oplossing: ‘Ik eet jou op, dan zit jij lekker warm en heb ik geen honger meer.’

Het verhaal komt uit de Russische literatuur, maar de stijl van Poetin is te herkennen. Hij is voorzichtig, maar gaat voor resultaat. Zonder een schot te lossen heeft hij zijn eigen realiteit geschapen. Is het onbegrijpelijk?

Ik zie Hans van Baalen op het Maidanplein, met enige andere Europeanen, de menigte aanmoedigen en denk: ‘Jullie spelen met vuur.’ Er lag een overeenkomst die een dag later, niet na overleg, maar op straat wordt herroepen. Poetin heeft enge vriendjes en regeert in een soortgelijke stijl: met behulp van het fait accompli.

Maar heeft Hans van Baalen op school geschiedenis gehad? Rusland is een grote mogendheid met een invloedssfeer. Daarbinnen zijn grote mogendheden niet erg tolerant.

Rusland heeft altijd, in een soort geopolitieke reflex, gestreefd naar ijsvrije havens. Niet de dreigende deling van een oostelijke en westelijke Oekraïne, brengt de Russische Beer in actie, maar het mogelijke militaire gevolg op de Krim. Volgens Lavrov gaat het om bescherming van Russen, maar het lijkt mij veeleer de havens, de positie van de marine.

Foto: ArnhemDichtbij (cc)

KORT | Lege kantoren

OPINIE - In Amstelveen staan twee kantoren van KPMG, één vol en één leeg. De VPRO confronteerde ons daarmee.

In Den Haag staan twee departementen van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, één vol en één leeg.

Voor het functioneren van de openbare ruimte is dat niet goed, om geen krachtiger termen te gebruiken.

Onlangs moest ik weer in Den Haag zijn. Het oude VROM-gebouw van architect Hoogstad stond leeg en donker te zijn. Het gebouw werd in 1992 geopend.

Ik vroeg in de horeca op de hoek hoe lang het leeg stond. Al een jaar, maar BuZa komt, want het gebouw is beter te beveiligen.

En wat gebeurt er dan met de Apenrots? Geen idee.

Lichtzinnige projectontwikkelaars in de kantorenbouw? Het zal wel.

Maar de Rijksgebouwendienst kan er ook iets van. Heeft iemand politieke zelfkritiek opgemerkt? Heeft iemand vernomen over opwinding in het parlement over geldverspilling door leegstaande departementsgebouwen?

Foto: lepetitNicolas (cc)

Onbalans tussen democratie en uitvoering

ANALYSE - We moeten vertrouwen hebben in de autonome burger, zegt het cliché van de dag. Dat noemen we de kanteling in de participatiesamenleving. Het zou prettig zijn als George Orwell nog leefde om deze “newspeak”  te fileren. Want de realiteit is natuurlijk toch dat meedogenloze wethouders en staatssecretarissen hun zaken regelen met de institutionele belangen in de markt en dat de burger alleen op papier centraal staat. Ik schrik van mezelf als ik dit opschrijf: ik klink als een PVV-stemmer.

Wie wat scharrelt op internet, kan veel clubjes en bewegingen vinden, die zich bezig houden met bestuurlijke problemen en verhoudingen. Het gaat om het Huis van Thorbecke, maar ook om de kracht en doeltreffendheid van het openbaar bestuur. In december kwamen veel van die clubjes in Den Haag een middag bij elkaar, een mooi, bont palet van vernieuwingsdrift.

Ook het Netwerk voor Politieke Innovatie (NPI) was er bij. Lach niet, lezer, soms begrijpt iemand de noodzaak van vernieuwing. Het NPI heeft een leidraad, dat is eenvoud. Het NPI vindt dat dingen te ingewikkeld worden gemaakt en dat de overheid vastloopt in regeldrift.  ‘Onze overheid wordt niet kleiner en sterker, maar juist logger en ineffectiever,’ zo schreef ik als uitsmijter, in een vorige blog over paradoxen in het openbaar bestuur.

Foto: Simon Scarfe (cc)

Taal over woningmarkt verhardt

ANALYSE - Zou de manier van spreken over de woningmarkt een aankondiging zijn van de sociale verhoudingen die op komst zijn? Tom van Doormaal  las wat Engelse publicaties en werd daar ongerust van: de taal van de borreltafel dringt door tot de kwaliteitskranten.

Over het verkopen van woningen door corporaties horen we weinig. Dat is maar goed ook, want het is een slecht idee. Hoe slecht kun je zien door naar de Engelse praktijk te kijken. Daar is het “Help to buy”-programma van kracht, waarmee starters aan een koopwoning worden geholpen. Maggy Thatcher draait zich om in haar graf, want het uitdelen van geld zou haar een gruwel zijn.

Kopen en starters

Martin Wolf schrijft er op 10 oktober over in de Financial Times (paywall): hij meent dat de regering de starters helemaal niet helpt, maar juist ‘de samenzwering versterkt van degenen die de prijs van de huisvesting hoog houden: huidige eigenaren, bankiers, bouwers.’  Nu hebben die wel een belang bij een stabiel prijsniveau, maar het radicale taalgebruik valt op voor een deftige krant.

Vraag en aanbod worden geacht op elkaar te reageren door veranderingen in de prijs, anders faalt de markt. En dat is in hoge mate het geval: ‘It’s the supply, stupid,’ schrijft Wolf.

Foto: Bron: Wikimedia Commons

Woonbeleid op agenda door Duivesteijn

ANALYSE - Politiek vraagt om communicatie tussen mensen, over inhoud die gedeeld wordt. Het debat van Adri Duivesteijn en Stef Blok in de Eerste Kamer had iets tragisch. Men zei dat het over huisvesting en woningmarkt ging, maar het leek niet of iedereen het over het zelfde had.

De psycholoog weet dat je waarneemt wat je verwacht. Denk aan het experiment met een basketbal: twee teams spelen elkaar de bal toe en de proefpersonen moeten de passes tellen. Vervolgens komt er een gorilla tussen hen doorlopen, trommelt op zijn borst. De proefpersonen rapporteren braaf het aantal passes. ‘Maar zag je de gorilla?’ Het aantal mensen dat de gorilla helemaal niet ziet is verbazend.

Zoiets deed zich met Blok en Duivesteijn ook voor, vrees ik. Blok heeft sinds het woonakkoord het idee dat de woningmarkt op zijn beleid zat te wachten, terwijl Duivesteijn alleen maar stagnatie en verkeerde beslissingen heeft gezien. Duivesteijn toont zich dankbaar voor de diepte van de discussies die in de Eerste Kamer en daarbuiten zijn gevoerd. Beleefd?

De jaren negentig

In de jaren tachtig zakte de economie nogal weg. De opeenvolgende regeringen Lubbers moesten fors bezuinigen. Dat trof ook de volkshuisvesting, die sterk dreef op gedetailleerde rijksbemoeienis. Daartoe werden, vooral door staatssecretaris Enneüs Heerma (CDA) van Volkshuisvesting een aantal lijnen gevolgd:

Foto: Festival Karsh (cc)

Nelson Mandela

ACHTERGROND - Sommige getuigenissen over Nelson Mandela waren mooi en eerlijk. Hans Dorresteijn noemde hem donderdagavond in Pauw & Witteman ‘een zwarte Christus.’ Veel opmerkingen waren ook voorspelbaar,  zo niet erger.  Mandela was niet alleen een grote verzoener. Hij werd in 1990 vrijgelaten uit de gevangenis, maar pas in 1994 tot president gekozen. In die jaren is stug onderhandeld met de heersende blanke machthebbers. Charisma had hij ongetwijfeld, maar veel pogingen om ook internationaal iets te betekenen mislukten ook.

Wat was de betekenis van Mandela? De woorden symbool, verzoening en leiderschap komen voorbij. Maar wat schuilt er achter die begrippen?

Symbool

Bij zijn vrijlating in 1990 was hij een terrorist, waarover niet gesproken of geschreven mocht worden en dus ook een onbekende. Ik herinner me het lange wachten voor de televisie en de spanning bij de commentatoren: hoe zou hij er uit zien, hoe zou hij klinken als hij sprak, zou hij zich van retoriek bedienen?  Het viel een beetje tegen voor ons: zijn stem was wat schor en nasaal, hij sprak een beetje ambtelijke taal en beperkte zich retorisch. Maar als je er bij was werkte het anders. Antjie Krog (A Change of tongue, p.174):

Foto: copyright ok. Gecheckt 04-10-2022

Recensie | 1945, biografie van een jaar

RECENSIE - Hoe kun je een samenleving en beschaafde omgangsvormen herstellen als de vrede uitbreekt? Wat kom je dan tegen: wraakzucht, problemen met het recht, politieke restauratie? Maar ook: vernieuwing, ongebreidelde vitaliteit, idealisme? Hoe ging men daar toen mee om?

In 1945 is onze beschaving opnieuw geboren. Het is ook mijn geboortejaar. Ik ben een aantal weken tijdgenoot van Hitler geweest en van Roosevelt, maar ik ben er door iets anders. Mijn moeder kreeg in 1939 ruzie met mijn grootouders over een affiche van de NSB op een raam van haar ouderlijk huis en vertrok. Zij trouwde drie jaar later met de man die in 1945 mijn vader werd. Ik werd geboren tijdens hevige gevechten tussen Duitsers en Canadezen. Een tante van mij, negentien tijdens de bevrijding ‘verbroederde’ met een Canadees en emigreerde.

Ian Buruma schreef een boek over dat jaar, getiteld “1945: biografie van een jaar.” Die ondertitel is een goede vondst. Buruma (1951) gebruikt veel primaire bronnen en ooggetuigen, wat een bijzondere kleur geeft aan wat we uit de geschiedenisboeken weten.

Ik vond het lezen van het boek een belevenis. Buruma’s herinneringen  lijken sprekend op de mijne. Hij vertelt over de oorlog, die er altijd was in de hoofden. In mijn straat woonde ook een oud NSB-er: geen idee wat het was, maar ik mocht er niet in de buurt komen.  Jaren later werkte ik als correspondent bij Vara’s ombudsman en kreeg een brief van een nabestaande die op 7 mei 1945 was neergeschoten bij een schietpartij op de Dam in Amsterdam, waarover ik toen nooit gehoord had. De klacht was: regelingen golden alleen voor slachtoffers van oorlogsgeweld en de oorlog was op 5 mei afgelopen, dus helaas…

Foto: cranberries (cc)

Waar komt de boosheid van kiezer vandaan?

ANALYSE - Het zijn mooie tijden voor politieke beschouwers. De kiezers zijn boos op hun vertegenwoordigers in de democratische organen. Tom van Doormaal zet overeenkomsten tussen  de VS, Nederland en de gemeente Overbetuwe naast elkaar. Kan onze gangbare politieke bestuursvorm de taak van leiding geven aan het openbaar bestuur nog aan? Wat betekent de boze kiezer eigenlijk?

De wereld is ingewikkeld.” Die constatering komt voor de populist voort uit een samenzwerende elite. Maar de wereld functioneert echt ingewikkeld en onvoorspelbaar en soms zijn dingen niet oplosbaar. Dat maakt mensen boos. De populist houdt het simpel en zoekt aansluiting bij breed levende sentimenten. Oplossingen heeft hij vrijwel niet.

Mogen we spreken over de kwaliteit van ons representatieve systeem? Tijdens de periode tussen de beide wereldoorlogen gebeurde dat en bruin fascistische horden werden ons deel. Toch moeten we de discussie over ons systeem niet uit de weg gaan, want de declassering door de crisis leidt tot rancune. En rancune voedt bruine sentimenten.

De Verenigde Staten

De Republikeinen zijn tegen Obamacare en hebben een sluiting van de overheidsdiensten  als wapen gebruikt, die de kiezer niet waardeerde. De strijd is aangedreven door de Tea party, een rechtse fractie van de Republikeinen, met ultra conservatieve en racistische trekken.

Foto: Luc (cc)

Het magere Herfstakkoord

OPINIE - Na een onvoltooide formatie heeft de coalitie van VVD en PvdA geprobeerd in een regen van akkoorden draagvlak te ritselen. Het kan moeilijk anders. Maar de voorman van “paars met de bijbel”, Alexander Pechtold, roept met zijn zelfvoldaanheid vragen op.

Voldoet onze democratie nog bij het leiding geven aan het openbaar bestuur? Hebben politici eigenlijk verstand van besturen? Is er een balans tussen lastenverhoging en hervormingen? Schuiven we met budgetten of wordt er serieus aan realisatie van een visie gewerkt?

Het zijn enkele vragen die het recent gesloten Herfstakkoord, tussen kabinet, D66, ChristenUnie en SGP, bij me oproept. Ik geef een aantal aantekeningen bij deze vragen ter overweging.

Voldoet de democratie?

De ‘Politikverdrossenkeit’ leek sterk toegenomen: het land werd beheerst door het gevoel dat de politiek niet serieus bezig  was met de problemen. Vooral Pechtold verweerde zich tegen dit sentiment, hij voelde de noodzaak te laten zien dat “Den Haag het wel kan.”

De pogingen om draagvlak voor het beleid te vinden lieten en laten het probleem zien: de politiek is voortdurend te laat, compromissen en akkoorden worden vervolgens gedropt in de bureaucratie, teneinde te worden doorgerekend en bekeken op uitvoerbaarheid. De politieke fragmentatie en het te laat ontstaan van beleidslijnen heeft een sterk negatieve invloed op de ambachtelijke kwaliteit van het beleid. Een voorbeeld is het woonakkoord: binnen twee weken was de kern er van onderuit gehaald door rapporten van Johan Conijn (pdf), het Centraal Fonds Volkshuisvesting en het CPB.

Foto: copyright ok. Gecheckt 27-02-2022

Recensie | Het wonder van Denemarken

RECENSIE - Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn in Nederland -zoals bekend- veel Joden afgevoerd en omgekomen. In Denemarken niet. Bo Lidegaard probeert in zijn nieuwe boek het verschil te verklaren.

In Denemarken woonden in 1940 ongeveer 6000 Joden.  Tijdens de “vreedzame bezetting”  in de Tweede Wereldoorlog wisten die vrijwel geheel te ontkomen naar het neutrale Zweden, door een evacuatie met vissersboten over de Sont. Hoe was dit mogelijk? De mythe zegt dat naar het voorbeeld van Koning Christiaan alle Denen een Jodenster droegen, toen de Duitsers dat voor Joden verplicht stelden en dat zulks verwarring schiep bij de Duitsers , waarvan handig gebruik is gemaakt. Maar zo is het niet helemaal gegaan, volgens Bo Lidegaard in zijn boek “Landgenoten”, recent verschenen bij Balans.

Hannah Arendt noemde de houding van het Deense volk en zijn regering uniek.

De bestudering van deze houding zou men voor alle studenten in de politieke wetenschappen verplicht gesteld willen zien: hier valt namelijk te leren welk een geweldige kracht er is gelegen in het geweldloze verzet tegen een tegenstander die over veelvoudig superieure machtsmiddelen beschikt. (H. Arendt, p.286)

Dat is niet onjuist, maar het beeld is toch genuanceerder, zo blijkt uit het verhaal van Lidegaard. Er werd door Denen wel gesaboteerd, terwijl de bezettingsmacht van de Duitsers zeer beperkt was.  Dus helemaal geweldloos waren de Denen niet en de tegenstander had slechts beperkte macht paraat. Maar het is niet ten onrechte dat wij een collectief schuldbesef cultiveren, omdat er zoveel Nederlandse Joden zijn afgevoerd en omgekomen. Hoe kon het verschil met Denemarken ontstaan?

Foto: Collectie TvD copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Paleizen en multifunctionele accommodaties

ACHTERGROND - ‘Waarom moet je nog eens naar Kreta?’ vroeg mijn vriend. Ik zei dat de oude Minoïsche cultuur leerzaam en actueel was. Maar hij begon door te vragen: ‘Geef eens een voorbeeld?’ Ik hield vol, want ik had mijn reis al geboekt. Maar overtuigend klonk ik vast niet.

We zitten in de lokale politiek en houden ons bezig met de problematiek van centrumvoorzieningen in de dorpen, ter versterking van het sociale leven. ‘Kun je iets leren van Kretenzers van 2000 jaar voor Christus, voor de centra in de dorpen van 2000 jaar na Christus?’ schamperde hij.

Nu heb ik een dwarse kop, dus dat type vraag inspireert mij wel. De eerste reisdag op Kreta wilde ik graag naar Festos, de opgraving van een paleis aldaar bekijken. Mijn vrouw vroeg geen toelichting en vond het goed. De rit was lang. Het was heet. De plek was niet goed aangegeven, dus we moesten nog zoeken. Een flesje water is dan weinig.

We strompelden over de stenen, verrukt over de ligging van het paleis, op een heuvel in een licht glooiend gebied. Geleidelijk vormde zich een beeld van de functie, die het gebouw heeft vervuld. Het was het huis van de koning, zeker. Naast die bestuurlijke functie kon er ook aan de goden worden geofferd, was er ruimte voor (religieuze) rituelen en feesten en processies. Er was ook iets als een theater, de culturele functie: het nieuwste stuk van de dichter werd voor de koning opgevoerd. Onderin het gebouw treffen we manshoge “pithoi”, grote voorraadvaten. En waarvoor dienden de “kolouroi” precies? Over deze ronde put-achtige silo-constructies zijn de archeologen onzeker: ook opslag van agrarische producten?

Vorige Volgende