Alternatieve feiten: een logisch gevolg van cynisme over politiek en media

COLUMN - Trumps pr-madam Kellyanne Conway introduceerde dit weekend het begrip ‘alternatieve feiten’ om de glasharde leugens van persvoorlichter van het Witte Huis Sean Spicer te duiden.

We kunnen daar filosofisch over doen. Volgens Nietzsche bestaat er geen waarheid, enkel interpretaties. Volgens Foucault is kennisproductie een functie van de macht. Dergelijke postmoderne inzichten zouden dan in gepopulariseerde vorm langzaam doorsijpelen naar de bevolking, en voilá: ziehier het resultaat.

Ik geloof daar weinig van. Het cynisme bij de bevolking over politiek en media komt niet door een plotselinge doorbraak van postmoderne inzichten, maar door het gedrag van politiek en media zelf. Machthebbers liegen en media zijn doorgaans de slippendragers van de macht.

U zult zich nog wel herinneren hoe de regering Bush het volk en de rest van de wereld voorloog over massavernietigingswapens in Irak, en de samenwerking van Saddam Hussein met Al Qaeda. De media ging daar in mee, berichtte erover alsof het Witte Huis een autoriteit was en Colin Powell met zijn toneelstukje voor de VN als een indrukwekkende toespraak. Indrukwekkend was het: het was eveneens desinformatie.

Dat slippen dragen van de macht heeft een lange traditie: CNN werd beroemd door haar berichtgeving over de eerste Golfoorlog, maar ze liet enkel de Amerikaanse kant van het verhaal zien; niet de dood en het verderf dat de Amerikaanse bommen zaaiden. Het was het begin van ‘embedded journalism’; journalisten die kritiekloos het speelboekje van het Amerikaanse leger volgden en in feite als pr-agenten fungeerden.

Al veel langer geldt dat serieuze onderzoeksjournalistiek voor de traditionele media weinig interessant is. Te kostbaar. In plaats daarvan houdt men een heel apparaat verslaggevers in dienst die fungeren als verlengstuk van bedrijven, inclusief het politieke bedrijf: de ene hand wast de andere, jij geeft mij exposure wanneer ik mijzelf of een van mijn thema’s wil belichten, ik geef jou in ruil daarvoor een scoopje of lek informatie.

Het gevolg daarvan is dat grote delen van de burgerij niet alleen weinig geloof meer hechten aan wat politici beweren, maar ook niet aan hoe de gevestigde media daarover berichten. Het internet heeft het bovendien gemakkelijk gemaakt alternatieve informatie bijeen te sprokken, die een ander narratief dient dan dat van de gevestigde orde.

Moest je dergelijke ‘alternatieve feiten’ zoeken in obscure pamfletjes en VHS-tapes; tegenwoordig kun je met een paar muisklikken door het konijnenhol tal van alternatieve werkelijkheden in tuimelen, waar onder boven is en extreem-rechts eigenlijk links. En of de informatie die je daar aantreft juist is en de interpretaties daarvan redelijk, dat mag je zelf bepalen.

De gevestigde media schrikt zich inmiddels een hoedje: de burgerij blijkt zo cynisch dat ze de macht inmiddels heeft vergeven aan een stoet Mad Hatters, Cheshire Cats, hartenkoninginnen en Humpty-Dumpties, die zelf wel bepalen wat een ‘feit’ inhoudt en wat niet. Types die zo uit een absurdistische nachtmerrie lijken te zijn weggelopen.

In plaats van het klootjesvolk de les te lezen over wat feiten zijn en wat samenzweringstheorieën, en ach en wee te klagen over het verval van mores, het succes van nepnieuws en de nobele taak van de journalistiek in een liberale democratie, zouden vertegenwoordigers van de media liever bij zichzelf te rade gaan over diens eigen verwevenheid bij de macht en hoe media zelf keer op keer dezelfde onzindiscussies voeren over islam en asielmigratie, in de jacht naar clicks, abonnees en kijkers.

Het tijdperk Trump is een uitgelezen kans voor de journalistiek om zichzelf heruit te vinden.