Alleen symptoombestrijding kan het milieu redden

Hoe zou het toch zijn met Boyan Slat? U weet wel, die opgeruimde Delftse student die een geweldig idee had om de oceanen te reinigen van de ‘plastic soep’ die overal rond drijft. Boyat stelde voor om al die snippertjes plastic bijeen te drijven door middel van een systeem van met elkaar verbonden boeien, die, in samenwerking met zeestromingen, het plastic verzamelt.

Boyat lanceerde zijn idee een paar jaar geleden, en werd daarna geruime tijd als een wonderkind op handen gedragen, van zaaltje naar zaaltje – zo van: een puur Hollandse vinding zal de wereldzeeën redden! Welnu, het gaat goed met Boyat. Hij doorstond de gekte en werkt zijn idee nu uit met hulp van een aantal bedrijven en instituten onder de vlag van The Ocean Cleanup. Al zal het nog wel even duren voordat de eerste serieuze experimenten met anti-plastic-soep-boeien uitgevoerd kunnen worden.

Stunttechnologie

Mooi toch? Nee, je kunt er ook anders tegenaan kijken. Huub Dijstelbloem, hoogleraar ‘filosofie van wetenschap en politiek’ (hoe verzin je het) aan de UvA, vindt het maar niks wat Boyat doet. In de NRC (20 augustus) noemt hij zijn voorstel een voorbeeld van ‘stunttechnologie’. Dat wil zeggen:

(…) innovaties die niet door overheden, maar door jonge ondernemers, kunstenaars en wereldverbeteraars met veel bombarie in de media worden gelanceerd. Voorbeelden hiervan zijn het project van Boyan Slat om de oceanen van plastic te ontdoen en de lichtgevende wegen en smogzuigende installaties van Daan Roosegaarde.

Wat heeft de hoogleraar tegen de plannen van Boyat? Het zou op zich kunnen werken, maar ‘er ontbreekt iets’. Boyat sust de vervuiler in slaap:

De pretentie onafhankelijk te zijn van menselijk onvermogen gedrag aan te passen, en iedere modificatie van de blijmoedige leefstijl blijmoedig overbodig te maken maakt deze projecten aantrekkelijk. (…) In plaats van een uiterst delicate technologie op de oceaan te laten draaien die plastic verwijderd, is het toch voor de hand liggender bij de oorzaak van het probleem te beginnen, namelijk dat er zo veel wegwerpplastic wordt geproduceerd en gebruikt.

Huub heeft het vervolgens over ‘hoogst inventieve bezemwagens die het zwerfvuil van de technologische cultuur mogen opvegen, maar de bronnen onaangetast laten’.

Boyat en zijn club doen er ondertussen alles aan om de wereld duidelijk te maken dat de kern van het probleem op het land ligt, bij de productie van plastic. Sterker, als er iemand een bijdrage heeft geleverd aan de bekendheid van dit probleem, dan is het Boyat. Maar volgens de ‘filosoof van wetenschap en politiek’ valt Boyat in de categorie kunstenaars en praatjesmakers. Hij mist overduidelijk de grand vision die Huub boven al deze oppervlakkige doeners doet uitstijgen.

Leefstijl

Begin bij de bron, roept Huub. Niet het plastic maar de mens aanpakken. Zijn leefstijl veranderen. Maar hét kenmerk van hardnekkige milieuproblemen is nu juist dat we de bron niet kunnen aanpakken. De bron, dat is de wereldbevolking. En er is geen wereldregering die plastic kan verbieden.

Sterker, de wereldbevolking zal de komende decennia alleen maar méér plastic verbruiken en naar zee transporteren. Jaarlijks komen er wereldwijd miljoenen mensen bij die, tot hun grote vreugde, datgene bereiken waar ze al jaren naar streven: een snufje moderne, westerse levensstijl. Met een brommer of een auto, een mooie woning en een supermarkt om de hoek. En ondertussen zijn er nog honderden miljoenen andere wereldburgers die daar dagelijks van dromen. Geen enkele regering kan ze die droom uit het hoofd praten. Zodra de kans zich voordoet om dat welvaartspeil te bereiken, zullen ze die met beide handen aangrijpen. Al moeten ze daarvoor in wankele bootjes zeeën oversteken. Zeeën gevuld met het plastic waarin de welvaart tot ons komt.

Ondertussen denkt Huub ongetwijfeld dat hij een geweldig diepzinnig en moreel hoogstaand standpunt verkondigt. Zoals zo veel milieuactivisten droomt hij van een schitterende, mondiale leefstijl die alle problemen bij de bron (de mens) zal aanpakken. Huub verkondigt ons de Nieuwe Milieumens, begiftigd met een ascetische milieumoraal, die in huis een warme trui draagt, zonnepanelen op dak heeft, koud en kort onder de douche gaat, zijn vakantie in de achtertuin viert, en ga zo maar door. En hoe moet deze mens tot stand komen? Door praten, dacht de milieubeweging. Door preken. En desnoods door dwang (‘voorlichting’) van boven.

Tragiek

Het is de tragiek van de milieubeweging. Veel te vaak, en veel te lang, heeft ze ons lastiggevallen met donderpreken en de oproep dat alles anders zal moeten. Dat het leven dat we leven verspillend is, decadent, niet vol te houden. Dat we collectief boete moeten doen voor onze zonden. Die boodschap is inmiddels diep doorgedrongen. Onderzoek laat zien dat de meerderheid der westerse mensheid er inmiddels van overtuigd is geraakt dat ze het te goed hebben. Dat toekomstige generaties een armoediger, meer onzeker, Spartaanser en saaier bestaan zullen hebben.

De vraag is echter: is daarmee de Nieuwe Milieumens opgestaan? Nou nee. Want terwijl we ons schuldig voelen, en voor onze nazaten de ondergang vrezen, verbruiken we jaar op jaar meer en meer energie, consumeren we er nog steeds vrolijk op los en gaan we inmiddels op vakantie aan de andere kant van de aarde. (Want dat hebben we verdiend.)

In plaats van zijn leven te veranderen, koopt de westerse mens zijn schuld af door zijn wijnflessen apart in te zamelen, een hybride auto van de zaak te nemen en zo nu en dan bioproducten te kopen. Al het gedonderpreek van de milieubeweging heeft qua leefstijl een paar cosmetische veranderingen opgeleverd van (vaak nationaal, maar zeker op wereldschaal) nul tot generlei milieuwaarde. En ondertussen trekt de economie weer aan en stijgen de bestedingen. Dat laatste is trouwens goed nieuws voor de rest der wereldbevolking, die überhaupt van geen doemdenken wil weten maar staat te trappelen om de wereld van het consumeren te betreden.

Innovatie

De ‘leefstijl’ van de mensheid gaat de komende decennia veranderen. Alleen niet in de richting die zwevers als Huub voor ogen hebben. Je kunt de mens niet veranderen. Hij heeft maar één leefstijl: hij wil geen zorgen hebben, en liefst genieten. Dat betekent per definitie een beetje welvaart. Minstens zo veel als de buren, liefst zo veel als de Amerikanen. En genieten betekent ook: een betere toekomst voor de kinderen.

Om dat alles te bereiken, is men tot zeer veel bereid. Vraag maar eens op Kos. De immense milieuproblemen die daardoor de afgelopen honderd jaar zijn ontstaan (verstedelijking, stijgend energieverbruik, vervuiling) zullen dus nog wel eeuwen aanhouden. De enige manier om iets zinnigs te doen, is wat Huub misprijzend ‘stunttechnologie’ noemt. Slimme oplossingen van slimme mensen die niet nodeloos gaan zitten wachten op veranderingen aan de bron maar die nú iets doen – ook al is dat de symptomen bestrijden.

Zolang er geen Nieuwe Mens opstaat, is dat de enige manier om nog iets te redden van een planeet die straks miljarden mensen moet dragen. Miljarden die willen consumeren, die weten welke leefstijl ze willen hebben – wat de filosoof-dominees ook mogen roepen. ‘Stunttechniek zal de wereld heus niet redden,’ zo luidde de kop boven het opiniestuk. Wat Huub stunttechniek noemt, is onze enige kans om de wereld te redden.