Ieder werk is een kunstwerk

Het is misschien een beetje laat voor een echte recensie van het laatste boek van K. Schippers. ‘De bruid van Marcel Duchamp’ kwam al in het voorjaar van 2010 uit en het is inmiddels in alle media besproken. Toch wil ik in deze donkere dagen van het jaar dit boek onder de aandacht brengen, omdat het boek een optimistische kijk op de kunst uitstraalt. En de ideeën van Marcel Duchamp bieden een goede basis om gefundeerd na te denken over de rol van kunst in het algemeen, en de over plaats van kunst in je eigen leven.

Marcel Duchamp is beroemd geworden door zijn readymades. Dat zijn objecten die je gewoon overal kunt tegenkomen, maar die je tot kunstuiting kunt maken door ze in een andere context te plaatsen. Iedereen kent wel het urinoir als kunstwerk, een object dat Duchamp in zijn eigen woning aan het plafond had bevestigd. Schippers laat in het boek zien hoe de kunstenaar aan dit idee gekomen moet zijn: in de jaren dat Duchamp in Parijs leefde hadden veel appartementscomplexen op elke overloop een urinoir. Het was een object waar hij regelmatig naar gekeken moet hebben.

Het mooiste van het boek is dat het laat zien dat er in elk mens een kunstenaar zit, ja, zelfs in mij. Elke winter brei ik een trui en als ik het kledingstuk af heb, dan ga ik een avondje afhechten. De afgeknipte draden gooi ik op de grond, gewoon naast de bank. Als ik klaar ben, dan maak ik twee foto’s: een foto van de trui en een foto van de hoop losse draden die ik nonchalant op de grond heb geworpen. Vaak vind ik die hoop losse draden mooier dan de trui zelf. Ik heb me nooit afgevraagd waarom ik die afgehechte draden zo interessant vind, maar het moet iets met kunst te maken hebben, want Marcel Duchamp deed ongeveer hetzelfde. Elke ochtend, na het opstaan, gooide hij een touwtje over zijn schouder. Hij vond het spannend om te zien dat het touwtje iedere keer anders valt. Deze theorie kan ik door mijn brei-ervaringen nog completeren: een draad valt nooit zo mooi als de eerste keer.

Is er reden tot optimisme? Ja, want we kunnen altijd nog proberen om te leven zoals Marcel Duchamp deed. Niet alles vooruit plannen, maar je enkel bezighouden met de dingen waarvan jij denkt dat ze er op dat moment voor jou er toe doen. Het ging Marcel Duchamp niet om het grote geld. Hij leefde bescheiden en zijn leefregel was ‘to break even plus one percent’. Duchamp werd door kennissen wel eens aangeduid als een ‘schutmens’, iemand die niet wilde opvallen. ‘The artist should go underground’. Hij hield zich er aan. De laatste twintig jaar van zijn leven werkte hij aan kunstwerken die pas na zijn leven bekend mochten worden

Al met al is ‘De bruid van Marcel Duchamp’ om vele redenen de moeite waard om te lezen. K. Schippers doet verslag van zijn zoektochten naar de inputs van misschien wel de belangrijkste kunstenaar van de vorige eeuw. De schrijver maakt daarvoor reizen naar de plekken waar Marcel Duchamp gewoond en gewerkt heeft. Schippers reist meerdere keren naar Parijs en New York en hij bezocht ook plaatsen waar de kunstenaar opgroeide en vakantie hield. In zijn zoektocht probeert de auteur te construeren hoe Marcel Duchamp aan zijn ideeën is gekomen. Het is een mengeling van feiten, associaties en gevoelens. Soms is het niet helemaal duidelijk of de tekst letterlijk moet worden genomen of dat de schrijver lege gaten invult met ‘hoe het gegaan kan zijn’ en ook moet je soms een beetje puzzelen over wie de auteur het nu precies heeft of wie hij aan het woord laat.

Het meest interessant zijn de vele uitspraken en ideeën van Marcel Duchamp die in het boek voorbij komen. De belangrijkste is misschien wel: ‘Kun je werken maken die geen kunstwerken zijn?’ Deze notitie van Duchamp hoorde bij ‘De bruid ontkleed door haar vrijgezellen’, het kunstwerk waarnaar de titel van het boek verwijst.