Koning van de spin
Het is een zorgwekkende paradox van onze tijd. De burger staat ten opzichte van de overheid steeds meer in zijn blootje, terwijl de overheid zich steeds meer afschermt voor de kritische blik van de burger. Een nieuw kabinet zal serieus werk moeten maken van transparantie. Twee maatregelen liggen voor de hand: breng het aantal pr-functionarissen drastisch terug en verbeter de Wet openbaarheid van bestuur. Bericht over een experiment.
Vroeger (vroegûh) belde je als journalist gewoon een ambtenaar als je iets moest weten of een overheidsstuk wilde hebben. Met de toenemende vervlechting van media en politiek, werden daar professionele woordvoerders en voorlichters tussen geplaatst. Onlangs werd bekend dat er tien keer zoveel woordvoerders, voorlichter en pr-functionarissen (150.000) werkzaam zijn dan journalisten (15.000). De journalist van nu dient zich bij hen te verstaan. Tegenwoordig werkt het vrijwel overal zo dat je voor ieder wissewasje de perswoordvoerder belt.
Een goede woordvoerder is een gids. Die helpt je mee om in het woud van instellingen en ambtelijke afdelingen de juiste openbare informatie te vinden. Want let wel: informatie van de overheid is publiek bezit. Maar net zoals er slechte journalisten zijn, zijn er ook slechte woordvoerders. Die stellen zich op als censor. Niet alleen verlopen de contacten met ambtenaren via de woordvoerder, ook alle informatie wordt eerst beoordeeld, tegengehouden of voorzien van de gewenste spin. Niet het belang van openbaarheid staat voor hen voorop, maar de instantie of de bewindspersoon die ze vertegenwoordigen. De instantie of bewindspersoon is een merk dat gebrand wordt.
Ik merk in mijn werk als journalist dat ik steeds vaker in gevecht moet om openbare stukken boven tafel te krijgen. Daarom ben ik vorig jaar begonnen met een experiment, gewoon om eens te kijken of ik via een normale, redelijke weg aan mijn informatie kon komen. Ik had de stukken pas dit voorjaar nodig, dus ik had de tijd.
Ik wilde meer weten over twee systemen voor kentekenherkenning. Het ministerie van Binnenlandse Zaken breidt dat de komende jaren fors uit. Daarnaast wordt aan alle grenspassages het systeem @migo ingevoerd – waarbij eveneens alle auto’s worden gecontroleerd aan de hand van hun kenteken (hoezo Schengen?).
Ik heb het eerst via de gebruikelijke journalistieke weg geprobeerd, dus vragen aan de woordvoerder. Dat was in april vorig jaar. Toen wachten. Een paar mails heen en weer. Het ministerie van Defensie verwees mij na een paar maanden door naar het ministerie van Justitie, waar hetzelfde riedeltje begon. Het KLPD zei botweg: u krijgt niets.
In november besloot ik over te gaan op een Wob-verzoek. Het KLPD reageerde direct. De Wob-medewerker zou er werk van maken, maar had meer tijd nodig dan de twee maal vier weken beslistermijn die wettelijk is vastgelegd. Dat is goed, zei ik. In maart had ik nog steeds niets gehoord en toen dus maar een nieuwe termijn vastgesteld. Die is ruimschoots overschreden. Ik heb het KLPD enige tijd terug in gebreke gesteld en ontvang binnenkort een dwangsom, vooraleer ik naar de rechter stap.
Een woordvoerder van Justitie zei dat de stukken echt boven tafel waren, maar nog beoordeeld werden door een jurist. Omdat dat vier maanden duurde, diende ik een Wob-verzoek in. Ik kreeg bericht van het ministerie van Defensie dat de stukken bij dat ministerie lagen en dat Justitie er niets mee te maken had. Vreemd. Maar Defensie zat er bovenop. Vanochtend heb ik de brief de deur uitgedaan waarin ik het ministerie in gebreke stel. Ook van hem ontvang ik binnenkort een dwangsom. Ook hem zie ik binnenkort waarschijnlijk voor de rechter.
Het is natuurlijk belachelijk dat openbare stukken over systemen die ontworpen zijn om Nederlandse burgers te lokaliseren, profileren, registreren en controleren zo moeizaam boven tafel komen.
Maar ook journalisten gaan in dit verhaal niet vrijuit. Als het op Wobben aankomt, zijn ze lui. In Nederland gebeurt dat namelijk ongeveer duizend keer per jaar (bij de Rijksoverheid). In Hongarije en Bulgarije wordt twintig tot dertig keer meer gewobbed. In de VS – waar ik woon – hebben veel kranten en actiegroepen speciale FOIA-medewerkers in dienst, medewerkers wier enige taak het is om op basis van de Freedom of Information Act overheidsstukken op te vragen.
Waarom in Nederland zo weinig wordt gewobbed, is niet helemaal duidelijk. Het moeizame pad waar je je op begeeft en een overheid die liever filtert, rekt en betaalt dan openbaart hebben er waarschijnlijk wel iets mee te maken. Maar daar zou een beetje journalist zich niets van aan moeten trekken. Als de nieuwe regering niet zelf in beweging komt op het gebied van transparantie, roep ik mijn collega’s op om zich helemaal suf te wobben. Dat is wel zo gezond voor onze open samenleving.
Reacties (24)
Wederom een pareltje, Dimitri. Al weet ik niet of je het een paradox moet noemen, want heel schijnbaar is de tegenstelling tussen afnemende privacy voor individuen en de toegenomen PR-muur niet.
“Waarom in Nederland zo weinig wordt gewobbed, is niet helemaal duidelijk.”
Ik denk dat het toch iets te maken heeft met respect voor de overheid. Nederlanders zijn niet echt gezagsgetrouw, maar de overheid wordt ook weer niet als de vijand en (potentiele) onderdrukker beschouwd, zoals in de VS wel het geval is. Nederlanders (ik geef toe: het is een generalisatie) hebben er denk ik wel vertrouwen in dat de overheid netjes namens ons allemaal handelt.
En nog één ding: als het herkennen van nummerplaten technisch zo ontzettend makkelijk is en het bovendien toch al gebeurt, waarom hangen we er dan niet morgen al een incasso systeem aan? Et voila: weg files.
Ideetje in de strijd tegen de PR-machine: een website waarop journalisten informatie kunnen uitwisselen over woordvoerders. Bijv. “A. Jansen, Min. BiZa, slecht geïnformeerd, nutteloos” of “P. de Vries, Tweede Kamerfractie SGP, zeer behulpzaam, sympathiek”. OP die manier wordt het snel genoeg duidelijk waar journalisten moeten zijn.
Daarnaast zou er inderdaad meer gewobt moeten worden.
Oh: en het is ‘vroegâh’, natuurlijk.
@Ultrabas
Goed idee, en dan meteen alle via WOB-verzoeken verkregen stukken online zetten voor elkaar. Dan hoeven verschillende mediabedrijven niet verschillende WOB-verzoeken in te dienen.
Brenno de Winter van bigwobber.nl geeft workshops om in een middag van iedere journalist en WOB-expert te maken. En dat is inderdaad hard nodig.
Maar meer wobben is uiteindelijk symptoombestrijding. Wat is het aan de hand met het Nederlandse ambtenaren apparaat dat ze zo ondemocratisch maakt? Waarom moet je als burger in een democratie ‘infomratieoorlog’ voeren tegen je eigen overheid? (want ja, dat is helaas af en toe noodzakelijk). Druk ‘bedrijfje’ aan het spelen en vergeten dat ze de Nederlandse samenleving dienen en niet het ‘brand’ van instelling X of Y? Een van de vele zeer enge aspecten van het moderne Nederland.
@4 dat is natuurlijk niet de bedoeling wat u daar zegt, want dat zou de groeiende bureaucratie tegenwerken.
In elk geval een deel van de op wob-verzoek verkregen info wordt door de rijksoverheid online gezet (klik m’n link).
Zijn die dwangsommen een beetje leuk? Kan je er als professionele Wobber van leven?
Het is ’tien keer zoveel ALS’.
@9 ???
@dimitri / 8 : Ja hoe zit dat met die dwangsommmen? Wie betaalt wie, hoe / waarom etc?
@dimitri: heeft de overheid geen WOB vliegende keep die voor een snell wob afhandeling zorgt?
@dimitri: is de traagheid onwil of onkunde?
raar allemaal…
De standaarddwangsommen zijn hooguit een aardige bijverdienste, maar je kan natuurlijk oneindig veel wob-verzoeken doen. En het ministerie van binnenlandse zaken heeft zelfs standaardformulieren gemaakt (klik m’n link).
Uit de Awb:
Artikel 4:17
1. Indien een beschikking op aanvraag niet tijdig wordt gegeven, verbeurt het bestuursorgaan aan de aanvrager een dwangsom voor elke dag dat het in gebreke is, doch voor ten hoogste 42 dagen. De Algemene termijnenwet is op laatstgenoemde termijn niet van toepassing.
2. De dwangsom bedraagt de eerste veertien dagen € 20 per dag, de daaropvolgende veertien dagen € 30 per dag en de overige dagen € 40 per dag.
(…)
@pteule
1. Het bestuursorgaan (lees: de belastingbetaler) betaalt;
2. Sommige onderdelen van de overheid hebben wel mensen in dienst die zich vrijwel uitsluitend met wob-verzoeken bezighouden. Andere opties zijn: blik externen opentrekken (als er budget is) of ander werk stilleggen. Het beoordelen van (bedrijfs)vertrouwelijkheid kan soms behoorlijke inhoudelijke kennis vergen;
3. Dat verschilt per verzoek en per bestuursorgaan.
Ik was in de veronderstelling dat elke vraag aan de overheid onder de WOB valt, dus ook als je rechtstreeks een ambtenaar belt. De procedures en de juristen zijn er voor als je niet krijgt waar je recht op hebt – transparantie. Dan zou het ook wel eens zo kunnen zijn dat er al zoveel informatie beschikbaar is zonder deze procedure te gebruiken (in ieder geval in vergelijking met landen als Hongarije en Bulgarije) dat hij minder nodig is dan in deze landen.
Overigens ben ik een voorstander van WOB en transparantie aan de kant van de overheid. Welke verbeteringen zouden een open overheid en meer transparantie van de kant van de overheid brengen?
@pteule
Veel antwoorden zijn al gegeven. Er is geen vliegende keep. Wel kan je een spoedwob opstarten, maar dat betekent vrijwel meteen een gang naar de rechter en dan zul je moeten aantonen dat een spoedbehandeling een maatschappelijk belang dient.
W.b. onkunde of traagheid. Er zijn te weinig wobfunctionarissen en dat leidt tot traagheid. Ik spreek ook wel eens juristen en ‘insiders’ en die zeggen dat vaak sprake is van dwarszitten en hopen dat de wobber het opgeeft. met een kluitje in het riet sturen. Vanuit de gedachte dat openbaarheid de belangen van het bestuursorgaan kunnen schaden. Soms is dat zo – zie bonnetjesaffaires – maar dat doet niets af aan het feit dat het openbare informatie betreft. PR bedrijven daar zijn wob-functionarissen immers niet voor.
Mooi om te zien dat het systeem ook voor je kan werken. 5 goeie vragen stellen levert al gauw 200 euro per dag op!
@oteule; ‘Onlangs werd bekend dat er tien keer zoveel woordvoerders, voorlichter en pr-functionarissen (150.000) werkzaam zijn dan (moet zijn ‘als’) journalisten (15.000).’
@13 Een ambtenaar mag niet zomaar alles zeggen. Hij moet rekening houden met de geheimhoudingsgronden in de Wob en ook met regelingen die daarnaast nog bestaan. Het is dus niet zo raar dat veel ambtenaren eerst met een collega-jurist willen spreken voordat ze antwoord geven.
Tegelijkertijd moet het bestuursorgaan ook uit eigen beweging informatie verstrekken op basis van artikel 8 van de Wob. Het wordt tijd dat de overheid daar serieuzer mee omgaan. Dat zou een hoop wobverzoeken kunnen schelen.
Artikel 8 Wob
1.Het bestuursorgaan dat het rechtstreeks aangaat, verschaft uit eigen beweging informatie over het beleid, de voorbereiding en de uitvoering daaronder begrepen, zodra dat in het belang is van een goede en democratische bestuursvoering.
2.Het bestuursorgaan draagt er zorg voor dat de informatie wordt verschaft in begrijpelijke vorm, op zodanige wijze, dat belanghebbende en belangstellende burgers zoveel mogelijk worden bereikt en op zodanige tijdstippen, dat deze hun inzichten tijdig ter kennis van het bestuursorgaan kunnen brengen.
————-
Artikel 2:5 Algemene wet bestuursrecht
1.Een ieder die is betrokken bij de uitvoering van de taak van een bestuursorgaan en daarbij de beschikking krijgt over gegevens waarvan hij het vertrouwelijke karakter kent of redelijkerwijs moet vermoeden, en voor wie niet reeds uit hoofde van ambt, beroep of wettelijk voorschrift ter zake van die gegevens een geheimhoudingsplicht geldt, is verplicht tot geheimhouding van die gegevens, behoudens voor zover enig wettelijk voorschrift hem tot mededeling verplicht of uit zijn taak de noodzaak tot mededeling voortvloeit.
2.Het eerste lid is mede van toepassing op instellingen en daartoe behorende of daarvoor werkzame personen die door een bestuursorgaan worden betrokken bij de uitvoering van zijn taak, en op instellingen en daartoe behorende of daarvoor werkzame personen die een bij of krachtens de wet toegekende taak uitoefenen.
@pteule, #10.1: Hij doelde op, uit #0:
Onlangs werd bekend dat er tien keer zoveel woordvoerders, voorlichter(s) en pr-functionarissen (150.000) werkzaam zijn dan journalisten (15.000).
en specifiek dus “zoveel dan”. Is één van die taal-nariteiten dat je hier ook na een uitdrukking van vergroting nog steeds “als” gebruikt enkel omdat “zoveel” geen vergrotende /trap/ is.
Typisch negeerbare regel ook; het was wel “dan” geweest als alleen het woordje “zoveel” was vervangen door het woordje “meer” en vanaf een bepaald niveau van alfabetisme (een niveau onder het Nederlandse) valt precies dat type inhoudelijke onlogica toch uiteindelijk ten prooi aan het democratische proces. Kun je er net zo goed op vooruit lopen.
“Zoveel dan” klinkt voor nu alleen nog wat onvloeiend…
Dimitri, het beeld dat je schetst lijkt me tekenend voor de situatie. De burger wordt gedwongen “wie niets te verbergen heeft…” om zijn gegevens beschikbaar te stellen en de overheid stuurt de burger naar de bestuursrechter (via de Wet Openbaarheid Bestuur) als deze wat van de overheid wil weten.
De kort door de bocht conclusie is dat de overheid haar macht en bevoegdheid misbruikt om de balans die er ooit was te veranderen in een eenzijdig, haast totalitair, systeem.
Dat de Nederlandse burger dit niet door heeft en zich hiertegen te weer stelt is mij een doorn in het oog.
Hierbij kijk ik ook richting pers in Nederland die liever over losgebroken pedofielen schrijft dan over datgene dat onze maatschappij de komende jaren drastisch in het nadeel van de burger gaat veranderen.
Het is ook de pers die de demagogische “als u niets te verbergen…”-ballon niet telkens doorprikt en de bevolking toont wat de gevolgen van de ingeslagen weg kunnen zijn. De pers verzaakt daar haar plicht tegenover het volk.
Ik vraag me af in hoeverre de pers (of de vaak internationale consortia erachter) niet met de overheden samenwerken….
Als we dan toch zeiken over taalkwesties: wij wobben, hij wobt, gisteren wobde ik en hebben zijn gewobd. ‘T is geen Engels hè? /spellingsnazi
Verder: hulde Dimitri! Wob ze! Laat de overheid haar databasefetish maar eens op de eigen gegevens botvieren.
Wob jij of Wob ik?
Wob, daar kan je mee thuiskomen.
Aber wob ringt uns das alles hin?
Dimitri T rules!
@8: Die dwangsommen zijn natuurlijk leuk voor een informatie-amateur, maar voor de meeste overheden is het een lachertje. Het kan maximaal €1260 kosten, mits de WOB’er doorzet. Dat is zelfs de overweging waard om zonder meer niets te doen, als je het afzet tegen de tijd die een jurist met het onderzoeken van de geWOBde stukken bezig is.