Gezocht: uw kenteken

Op Sargasso bieden we regelmatig ruimte voor gastbijdragen. Vandaag wederom een bijdrage van Dimitri Tokmetzis, freelance journalist te New York. Het artikel is ook op zijn eigen blog te lezen.

Terwijl de discussie over het rekeningrijden volop woedt, blijft een andere – haast even ingrijpende – vorm van vervoerstoezicht onbelicht. Rekeningrijden heeft namelijk nog een onbekend broertje: Automated Number Plate Recognition, oftewel ANPR. En dat gaat veel verder dan de meeste mensen beseffen.

Een eerste introductie stond in de reactie van het kabinet op het privacyrapport van de Commissie Brouwer-Korf. Het begeleidende persbericht vermeldt het volgende:

,,Een goed voorbeeld van het nut van het koppelen van bestanden is de Automatic Number Plate Recognition (ANPR) waarbij camera’s op de openbare weg de kentekens van auto’s registreren en deze automatisch vergelijken met bestanden van bijv. openstaande boetes of belastingen. Samenwerking tussen politie en andere overheidsdiensten bij ANPR verloopt aldus veel efficiënter en levert veel meer geld op. ANPR biedt verder de politie belangrijke informatie ten behoeve van opsporingsonderzoeken, bijvoorbeeld als men op zoek is naar een vluchtende verdachte. De politie kan bij de opsporing betere resultaten boeken als men ook enige tijd “terug kan kijken”. Het is de ambitie van het kabinet om de verdere ontwikkeling van ANPR mogelijk te maken binnen duidelijke regels. Daarvoor wordt aanvullende wetgeving voorbereid. Tot die tijd voldoet een vast te stellen beleidskader.”

Besef dat dit geen toekomstmuziek is. In Amsterdam en Rotterdam is al een aantal vaste cameraopstellingen. Het KLPD maakt er veelvuldig gebruik van, bijvoorbeeld op de A50/A28 bij Zwolle. Vrijwel alle politiekorpsen werken met vaste en mobiele opstellingen. En, minstens even belangrijk, alle grensovergangen worden, of zijn al uitgerust met een vergelijkbaar systeem dat @migo heet. U dacht dat Schengen een einde had gemaakt aan de binnengrenscontroles? Nee hoor: 100 procent van de voertuigen wordt nu gecontroleerd. Je hoeft er alleen niet meer voor te stoppen.

Ook andere overheidsdiensten maken er gretig gebruik van. Rijkswaterstaat bijvoorbeeld scant op alle hoofdwegen in West- en Zuid-Nederland kentekens en bewaart deze gegevens. Misschien heeft u al eens een brief thuisgekregen daarover. Ook op sommige parkeerterreinen (ik weet in ieder geval Kanaleneiland in Utrecht) worden kentekens gescand en bewaard. Pompstations doen het ook en de politie maakt daar graag gebruik van. En hoewel Trajectcontrole niet voor opsporingsdoeleinden is opgezet, wordt het in de praktijk daar wel voor gebruikt.

De ambities voor ANPR zijn groot. Ik proef uit de plannen dat het kabinet aanstuurt op een systeem dat praktisch landelijk dekkend wordt en informatie langdurig opslaat. Klinkt dat bekend? Gek genoeg is er nauwelijks aandacht voor ANPR. In de Kamerstukken is nauwelijks iets terug te vinden. En ik ben sinds april al bezig om stukken te krijgen van het KLPD (inmiddels ligt daar een WOB-verzoek) en het ministerie van Justitie (nog geen WOB).

Inmiddels is een landelijke werkroep bezig met het vaststellen van een beleidskader en wordt de technische en organisatorische uitvoering van een landelijk systeem uitgedacht. We horen wel als het zover is, lijkt men te denken. Omdat ik vind dat de ontwikkeling van nieuwe surveillancetechnieken in het openbaar en transparant moet plaatsvinden, zal ik de komende tijd op deze plek en op andere plekken bericht doen van ANPR.

Hieronder vind je daarom een deel van een lang interview (samengevat in een podcast van 14 minuten) met Charlotte van Ooijen. Zij is promovenda aan de Universiteit van Tilburg en doet onderzoek naar de rol van Location Based Services in de relatie tussen burgers en overheid. Ze schreef een genuanceerde paper over ANPR (en liep daarvoor een tijdje mee met een korps in Nederland).

Je kunt het gesprek hier beluisteren of downloaden via iTunes. Voor wie geen zin heeft om te luisteren, plaats ik hieronder een verkorte weergave van het gesprek.

[gplayer href=”https://sargasso.nl/audio/ANPRhetonbekendebroertjevanrekeningrijden.mp3″ ] Podcast kort[/gplayer]  
 
Wat is ANPR?

ANPR is een systeem van camera’s, databases en software. De politie maakt daarvan gebruik om nummerplaten op de foto te zetten en deze te vertalen in digitale informatie. Daardoor wordt het mogelijk deze informatie te vergelijken met alle informatie die aanwezig is in politiedatabases en in publieke bronnen over voertuigen. ANPR is interessant omdat het een systeem is van camera’s, een netwerk. Je kunt dus voertuigbewegingen in beeld brengen en die koppelen aan informatie in databases.

Wie maken er gebruik van?

Verschillende politiekorpsen, maar niet in gelijke mate. Sommige korpsen, zoals Rotterdam en Amsterdam hebben al een groot camerapark. Maar ook de Belastingdienst en Douane die zeer geinteresseerd zijn in waar voertuigen zich bevinden en wat auto-eigenaren op hun kerfstok hebben. Naast het doeleind in het veiligheidsdomein wordt ANPR voor verkeershandhaving. Private partijen, zoals pompstationeigenaren maken er ook gebruik van.

Hoe heeft ANPR zich ontwikkeld?

Het is begonnen in de verkeershandhaving door de politie. Auto’s werden gecontroleerd en langs de weg gehaald. ANPR is in die opzet vooral een velenging van de zintuigen van de agent. Later zijn er opsporingsdoeleinden bijgekomen. ANPR wordt daarbij bijvoorbeeld gebruikt om een verdachte aan een plaats delict te koppelen. Rechercheurs krijgen standaard ANPR-gegevens over hun verdachten opgestuurd. Je ziet het zich nu meer ontwikkelen in de richting van preventieve toepassingen. Door middel van historische analyse van ANPR-data kan de politie patronen herkennen.

Wat voor informatie wordt gebruikt?

Denk aan informatie over woninginbrekers die zijn gearresteerd, of die er ooit van zijn verdacht of op een andere manier bij betrokken zijn geweest. Die staan allemaal in een politiedatase geregistreerd en kunnen dan op een ‘hitlist’ komen. Er wordt zowel harde informatie als zachte gebruikt.

Hoe worden die hitlisten samengesteld?

De prioriteit van de hitlisten komt bij de korspleiding vandaan. De invulling wordt overgelaten aan de specifieke ANPR-afdeling binnen een korps. Informatierechercheurs of data-analisten stellen die dan samen. Er is geen standaard voor.

Waarom hoor je zo weinig over ANPR?

ANPR is wel genoemd in het rapport van de Commissie Brouwer-Korf en zijdelings in de Kamer besproken. Het is een technology in use, die wel wordt gebruikt, maar waar nog geen helder beleid voor is ontwikkeld. Politieagenten vinden het lastig om naar buiten toe uit te leggen waar ANPR voor gebruikt wordt en hoe het gerechtvaardigd kan worden. Wat ik veel hoor is dat ANPR zou zorgen voor een effectievere en efficiëntere uitvoering van de politietaak, maar als ik wat meer doorvraag, dan blijkt die effectiviteit en efficiëntie vooral van toepassing op verkeershandhaving en niet zozeer op het gebied van de opsporing. Terwijl dat juist de toepassing is waar wat meer onzekerheid over bestaat in politiekringen. Onduidelijk daarbij is wat de juridische kaders zijn, hoe een en ander moreel verantwoord kan worden en wat de maatschappelijke acceptatie daarvan is. Ik heb zelf de indruk dat men eerst in politiekringen het eens moet worden voordat ze het aan de maatschappij kunnen uitleggen.

Welke voor- en nadelen zie je op dit moment?

Het is een technologie die zich nog heel erg moet bewijzen. Het geeft de politie een selectiecriterium in handen om automobilisten staande te houden en haalt dus willekeur weg. Op het moment dat ze iemand aanhouden doen ze dat omdat er iets met die persoon aan de hand zou zijn. Die staat al slecht geregistreerd. De menselijke maat telt wat minder mee. De politie handelt minder op basis van fingerspitzengeful als ze iemand staande wil houden.

Wat echter ook belangrijk is dat er zo snel mogelijk transparantie komt. Dat het geen geheime technologie wordt die de politie achter de schermen ontwikkeld. En met transparantie bedoel ik niet een bordje naast een camera met ‘u wordt opgenomen’. Dat is niet voldoende. Wat er achter die camera gebeurt is des te relevant. Burgers moeten de inhoudelijke kant van de zaak horen, zodat je een discussie krijgt op basis van feiten en niet van angstverhalen.

Over tien jaar, ben je dan altijd zichtbaar en gekend?

Ja, het is vrijwel onmogelijk om nog onzichtbaar te zijn. En dat is niet over tien jaar, dat is nu al. Met pinnen wordt je locatie vastgelegd. Overal hangen camera’s. De OV-chipkaart. Nu krijg je ANPR erbij, een systeem dat steeds verder uitgebreid wordt, een netwerk door heel Nederland heen. Nee, je kan dan niet meer ongezien reizen.