In Tsjechië heeft ANO, de partij van multimiljonair Andrej Babiš, vorige maand de parlementsverkiezingen gewonnen met 35% van de stemmen. Babiš heeft nu aangekondigd een regering te willen vormen met twee kleinere partijen die hij nodig heeft voor een meerderheid in het Tsjechische parlement. Dat gaat dan om de SPD (‘Vrijheid en Directe Democratie’) onder leiding van Tomio Okamura en AUTO (‘Automobilisten voor Zichzelf’) onder leiding van Petr Macink. Beide partijen zijn extreemrechts en willen uit de EU en de NAVO. Dat zal niet snel gebeuren, want Babiš hecht nog wel aan deze bondgenootschappen. Hij is net wat minder kritisch op de EU dan zijn collega-premiers Orbán en Fico in buurlanden Hongarije en Slowakije, maar ook hij kan het Brusssel flink lastig maken, zeker inzake de Europese steun aan Oekraïne. Zijn partij maakt in de Europarlement sinds vorig jaar deel uit van de Patriotten voor Europa, een groep waar ook de PVV in zit naast de Oostenrijkse FPÖ, RN van Le Pen en het Vlaams Belang.
Babiš was eerder van 2017-2021 premier. Zijn optreden leidde tot de grootste demonstratie tegen de regering sinds de val van het communisme. Hij werd beschuldigd van fraude met EU-gelden. Maar de rechter sprak hem begin 2023 vrij vanwege onvoldoende bewijs. Verschillende onderzoeken die door de EU zijn gehouden laten zien dat hij eerst als minister van Financiën en later als premier belang bleef houden in Agrofert, een holding waar meer dan 230 bedrijven onder hangen. Daaronder ook grote mediabedrijven, wat Babiš, de rijkste man van het land, de bijnaam ‘Babisconi’ opleverde. Na zijn verlies bij de presidentsverkiezingen is hij nu weer helemaal terug. Met overmacht in het parlement, al zal hij ook concessies moeten doen aan de twee extreemrechtse partijtjes die nodig zijn voor een meerderheid.
Vooral met de AUTO-partij als junior-partner kan hij Tsjechië nog verder naar rechts trekken. De radicaal-rechtse en ‘anti-woke’ partij keert zich tegen verduurzaming en wil alle subsidies voor duurzame energie afschaffen. Ook wil de partij alle fietspaden opheffen, om meer ruimte te maken voor auto’s. Voorzitter Macinka, kandidaat-minister voor Milieu, meent dat de mens geen rol speelt bij de klimaatopwarming. Zijn partijgenoot Filip Turek, voormalig autocoureur en beoogd minister van Buitenlandse Zaken, wordt beschuldigd van racisme, seksisme en homofobie. De Tsjechische President Pavel kan hem weigeren te benoemen als minister, maar Turek is het gezicht van zijn partij en die zal dat niet zomaar accepteren.
In het regeerakkoord dat Babiš deze week met de SPD en AUTO tekende zijn de meest radicale plannen van zijn partners niet meer terug te vinden. Ondanks dat wordt een moeizame kabinetsformatie verwacht. Daarbij komt dat de oppositie met een overgrote meerderheid in de senaat, de controversiële plannen van Babiš c.s. kan afzwakken en dwarsbomen. Maar in het parlement regeren dus de populisten en extreemrechts. Links moet het doen met 18 zetels (van de 200) voor de Piratenpartij met een lijst waar ook Groenen op stonden. Stačilo! (‘Het is Genoeg!’), een lijst met sociaaldemocraten, communisten en nationalistische groepen, haalde de kiesdrempel van 5% net niet. De groep was sterk verdeeld over geopolitieke kwesties, de sociale agenda van de al eerder sterk ingekrompen sociaaldemocratische partij kreeg geen kans.
Extreem rechts groeit in heel Europa
In veel Europese landen leidt extreemrechts in de polls. In Duitsland stijgt de AfD in de peilingen boven de CDU/CSU uit. In Frankrijk staat Le Pen boven het linkse blok. In het Verenigd Koninkrijk leidt de Reform Party van Nigel Farage. In België passeert Vlaams Belang de regerende NVA. In Oostenrijk is de FPÖ verreweg te grootste. Er zijn uitzonderingen:Finland, Zweden, en Noorwegen, waar de socialisten bij de verkiezingen in september de grootste partij bleven ondanks de winst van de uiterst rechtse Vooruitgangspartij. En net als in Nederland blijft extreemrechts overal nog onder de 50%.
In Ierland zagen we deze week een klein lichtpuntje voor links. Daar is de onafhankelijke socialist Catherine Connolly gekozen tot president. Zij was de gezamenlijke kandidaat van alle linkse partijen. Door de jaren heen heeft ze zich kritisch uitgelaten over de EU, de NAVO (waar Ierland geen lid van is), Israël en het presidentschap van Donald Trump. Ze is ook voor de hereniging van Noord-Ierland met de Ierse republiek. Ze zal als president nog wel voorzichtig moeten omgaan met haar linkse standpunten. De president heeft in Ierland een ceremoniële functie.