COLUMN - een gastbijdrage van Jelle de Graaf [*]
Er was een tijd dat klimaatontkenning nog makkelijk ter herkennen was. Das war einmal. Nu de klimaatcrisis steeds zichtbaarder is, is de fossiele industrie overgestapt op andere tactieken. Dus hoe ziet hedendaagse klimaatontkenning eruit?
“Klimaatverandering bestaat niet”
Hoewel de klassieke klimaatontkenner steeds zeldzamer wordt, bestaat die nog wel. Zo reageerde PVV-minister Madlener na de overstromingen in Valencia, waar honderden doden vielen, door te stellen dat je de overstromingen “niet zo één-twee-drie” kan koppelen aan het klimaat. Zelfs extreemrechtse partijen als de PVV richten zich tegenwoordig echter vooral op hoe we met het klimaat moeten omgaan, en niet op het ontkennen dat er iets gaande is.
“Het mag vooral niks kosten”
Dit is het op de (uiterst) rechtse flank dominante verhaal gaat. Ja, er is (mogelijk) iets gaande met het klimaat, maar we moeten er vooral geen geld in steken want dat is slecht voor DE BURGER. Dit is een heel geniepig narratief omdat het, zonder dit te benoemen, een op consumenten gerichte aanpak van de klimaatcrisis suggereert die de grote vervuilers buiten schot laat en gewone mensen enorm afschrikt.
“We hebben de industrie nodig”
Dit frame wordt door het volledige politieke centrum omarmd. Ze is alleen simpelweg niet waar. Oliebedrijven als Shell hebben de crisis veroorzaakt en zullen die wat we ze ook bieden niet gaan oplossen. Nog belangrijker is dat dit narratief de crisis reduceert tot de uitstoot van broeikasgassen en de systeemoorzaken buiten beschouwing laat. Dat is uiteindelijk net zo gevaarlijk als ontkennen dat er überhaupt iets aan de hand is.
“Techniek gaat het oplossen”
De techno-utopisten erkennen hoe erg de crisis is, maar benadrukken ondertussen dat technologie tot nu toe alle problemen in de geschiedenis heeft opgelost. Dit is om te beginnen voor een groot deel van de wereldbevolking niet waar en ontkent bovendien dat de klimaatcrisis ondanks allerlei technologische vooruitgang al decenia escaleert. Wat nodig is, is niet meer technologie, maar juist een beweging weg van de techno-utopische vooruitgangslogica die ons mede deze crisis in heeft gebracht.
“2050 is genoeg”
Tot slot heb je de groep – zo’n beetje alle politici – die doet alsof dat klimaatneutraal in 2050 genoeg is om de crisis te bestrijden. Om dit wereldwijd te bereiken zouden we in rijke landen als Nederland in uiterlijk 2030 klimaatneutraal moeten zijn. Een focus op “2050” is misschien logisch om het klimaatakkoord van Parijs te redden, maar zonder realistische lokale doelen is dit net zo dodelijk. Daar hoor je dan weer geen politicus over.
Deze narratieven zijn hardnekkig en vaak moeilijk te herkennen als klimaatontkenning. Als beweging hebben we een taak dit uit te leggen. Veel belangrijker is het echter dat we tegenover deze narratieven een eigen verhaal zetten van een klimaatrechtvaardige samenleving die goed is voor iedereen. Alleen vanuit een uitgesproken eigen visie kunnen we mensen meenemen.
[*]Dit artikel verscheen eerder op het blog van Jelle de Graaf (mediastrateeg en campaigner bij Fossielvrij NL)
Reacties (9)
Dit artikel staat net zo vol schadelijke narratieven over klimaatverandering als het zegt te bestrijden. Schadelijk, want als je werkelijk iets wil doen aan het tegengaan van klimaatverandering, is het zaak hier zo realistisch mogelijk naar te kijken.
Maar zo als de zin hier nu staat, klopt het wat Madlener zegt! Natuurrampen zijn niet direct te koppelen aan klimaatverandering, daarvoor is het weer te grillig en de oorzaken van de rampen te complex. Ja, over het geheel genomen neemt extreem weer toe, maar dit koppelen aan een individueel event? Blijft lastig. Madleners bedoeling is natuurlijk wel degelijk het bagatelliseren van klimaatverandering. Toch zul je preciezer moeten formuleren om hier succesvol tegenin te gaan.
Dit is inderdaad een favoriet argument om niets te doen. Maar daarmee is dit niet onwaar. De energietransitie kost geld, soms veel geld, en heeft ook andere nadelen, en je zult dus ook de noodzaak om die kosten te maken moeten onderbouwen. Simpelweg roepen ‘klimaatverandering’ is niet voldoende. Vaak is de onderbouwing er echt wel, klimaatverandering is ernstig genoeg, maar daarmee zijn nog niet alle mitigerende maatregelen ook te verantwoorden. Er blijven ook andere zaken die onze aandacht vergen.
Dit is overduidelijk wél waar. Zonder industrie is het snel afgelopen met onze welvaart. Zelfs oliebedrijven als Shell zijn op dit moment nog heel erg nodig, de komende decennia nog. Voor Nederland kan je nog beargumenteren dat die industrie niet persé op Nederlands grondgebied moet staan. Maar CO2 uitstoot elders op de wereld warmt de aarde precies even hard op. Liever schone industrie in Nederland dan vuile industrie elders.
Dat lijkt me flauwekul. Welke ‘systeemoorzaken’ worden hier bedoeld? Is dit een soort verkapt degrowth pleidooi? Het lijkt me juist erg nuttig om bij het aanpakken van klimaatverandering te focussen op de directe oorzaak, namelijk de sterke toename van broeikasgassen in de atmosfeer door menselijk handelen.
Of techniek klimaatverandering helemaal gaat oplossen is nog een open vraag, maar tot nu toe heeft techniek wel degelijk verreweg de beste papieren om ons uit te problemen te helpen. De reden dat we niet volslagen machteloos staan tegenover klimaatverandering en we daadwerkelijk een serieuze start gemaakt hebben met de benodigde energietransitie, zijn de indrukwekkende technologische ontwikkelingen op het gebied van wind- en zonne-energie, en batterijen. Daarmee worden behoorlijke stappen gezet. Qua technologie zit er ook behoorlijk wat in de pijplijn voor verdere reductie van broeikasgassen. Misschien nog niet helemaal om alle broeikasgasuitstoot te vervangen, maar we komen al best ver.
Hier tegen ageren is zo ongeveer het meest contraproductieve wat je kan doen als je echt geïnteresseerd bent in het tegengaan van klimaatverandering.
Wees blij dát er een doel is dat onderschreven wordt door een groot deel van de politiek! Ook als je vindt dat 2050 om wat voor reden dan ook niet voldoende is, moet je erkennen dat we een enorme stap hebben gezet als we dat inderdaad halen. Dit doel is superbelangrijk om te zorgen dat er daadwerkelijk zaken veranderen, waar het uiteindelijk om te doen is.
Om wat precies te bereiken? Al die jaartallen, het zijn kunstmatige deadlines. Waar het om gaat is dat we de snelle opwarming van het klimaat tot stilstand brengen (en op termijn misschien deels terugdraaien), in principe zijn we al te laat om sterke opwarming te voorkomen, maar tegelijk is het nooit te laat om maatregelen te nemen om nog erger te voorkomen. Daarbij, verandering kost tijd, zeker als het gaat om de planetaire verandering waar we het hier over hebben. Tijdens die verandering moeten we de maatschappij overeind houden, en het liefst nog energie overhouden om allerlei andere problemen ook op te lossen. We kunnen niet ineens stoppen met het uitstoten van broeikasgassen, omdat we die nodig hebben om de maatschappij draaiende te houden. Dat moet stapje voor stapje, er is een soort maximum aan verandering dat de maatschappij aankan. Een mooi voorbeeld is ons elektriciteitsvoorziening, we zijn in slechts 7 jaar van 15% naar 55% duurzame opwekking gegaan, en het net heeft het niet kunnen bijbenen, net als wetgeving en beprijzing.
Je betoog komt vooral neer op “wees blij met wat je hebt, wees 100% ‘redelijk’, ook al weet je dat het veel te weinig is”. Met die houding zaten we nu ook nog zonder een – totaal onvoldoende – doel voor 2050. In actievoeren moet je soms ‘onredelijk’ zijn, anders krijg je dit soort halfbakken compromissen. Duwen om de politiek in beweging te krijgen, en het publieke besef. Zeker nu de doelen door die rechtse stinkwind weer uit zicht verdwijnen.
En dan is het volgende argument meestal: ‘Ja, maar actievoeren brengt je doel juist verder weg omdat mensen je erom haten’. Dat argument werd ook al tegen Marin Luther King gebruikt, en de praktijk wijst uit dat dat helemaal niet het geval is.
Ook als je actievoerder bent, moet het kloppen wat je zegt. En dat is hier aantoonbaar niet het geval. Het kan niet dat jij een stuk schrijft waarin je klimaatontkenners de maat neemt over de onzin die ze vertellen, en dan zelf met even dubieuze beweringen komen.
Aan deze manier van denken hebben we echt helemaal niets; laten we alsjeblieft een podium geven aan mensen die een realistischer kijk hebben op economie en maatschappij, en wat er voor nodig is om de opwarming van het klimaat te stoppen.
Je hebt niet helemaal ongelijk, maar je slaat wel weer te ver door de andere kant op. Je doet in feite precies hetzelfde als de auteur van dit stuk: er welles-nietes van maken, terwijl het allemaal juist niet zwart-wit is. Een gevalletje de pot verwijt de ketel, dus.
Wat Valencia betreft, vind ik de kritiek op Madlener wel degelijk terecht. Extreme neerslag wordt extremer in een warmer klimaat, dat is simpele natuurkunde. Madlener liep daarvan weg met zijn kreet dat je die overstroming ‘niet een twee drie’ aan klimaatverandering kunt koppelen. Misschien niet onwaar als je het helemaal letterlijk neemt, maar van een verantwoordelijk bewindspersoon zou je toch iets substantiëlers mogen verwachten. Wat mij betreft is dit juist een prima voorbeeld van hedendaagse ontkenning: je er met wat makkelijke kretologie vanaf maken, om maar niet te erkennen dat we de gevolgen van klimaatverandering al regelmatig zien. (En inmiddels heeft WWA laten zien dat de invloed van klimaatverandering er wel degelijk was in Valencia.)
Misschien het systeem dat ervoor zorgt dat de uitstoot van broeikasgassen nog steeds toeneemt, ook al weten we ondertussen al zeker 40 jaar dat we daar wat aan moeten doen? En denk dan ook aan al die radicaal rechtse politici, die nog steeds bezig zijn met het saboteren van de transitie. Onder meer in de VS, gesponsord door de grote fossiele belangen. Is dat geen deel van dat systeem?
Over welke papieren heb je het dan? Het feit dat er in 40 jaar inderdaad niet helemaal niks is bereikt, maar dat we in de verste verte nog niet op koers liggen om afgesproken klimaatdoelen te halen? Het simpele feit is dat we met alleen maar emissie-reductie die doelen zeker niet halen. En dat het dus ondertussen ook over andere technologie gaat die het op zou moeten lossen: negatieve emissies of zonnestralingsbeheer. Technologie die amper nog bestaat, zeker op het schaalniveau dat nodig is.
Ik zou zeggen: het afgesproken doel in het Akkoord van Parijs uit 2015. De opwarming beperken tot ‘well below 2°C’. En liefst anderhalve graad. De wereldpolitiek was het er toen immers over eens dat gevolgen en risico’s van meer opwarming onaanvaardbaar zijn. En niets wijst erop dat de inschattingen van toen te pessimistisch waren. Het tegendeel is eerder het geval. Zie bijvoorbeeld onderzoek naar de stabiliteit van de ijskap van West-Antarctica of naar het mogelijk stilvallen van de thermohaliene circulatie in de Atlantische Oceaan.
Natuurlijk is kritiek op de uitspraak van Madlener terecht. Natuurlijk hangen de overstromingen in Valencia zeer sterk samen met de opwarming van het klimaat. Maar om dat te beargumenteren, heb je wel veel meer context nodig dan wat de auteur hier geeft. Er wordt niet eens gelinkt naar de volledige uitspraken van Madlener! Met wat er nu sec staat is de uitspraak die de auteur toeschrijft aan Madlener helemaal niet zo evident onwaar; het klopt immers dat je niet zo 1-2-3 natuurrampen direct aan klimaatverandering kan koppelen, daar heb je wel wat onderzoek voor nodig. En het is bovendien niet gezegd dat Madlener hiermee klimaatverandering ontkent, wat wel de suggestie is van de auteur.
Het is mij nog steeds niet duidelijk wat voor systeem je nu precies bedoelt, laat staan wat de auteur bedoelt. Als we het sec hebben over waarom de wereldwijde uitstoot nog steeds toeneemt, moeten we natuurlijk eerst kijken naar waar de uitstoot nog altijd toeneemt. Dat is in elk geval niet in de VS, ondanks al die radicaal rechtse politici daar die actief de uitstoot willen vergroten. De uitstoot neemt toe in middeninkomenslanden, landen dus die of nauwelijks gestart zijn met de energietransitie (India), of die harder groeien dan de transitie kan bijbenen (China). En waarom doen die landen dat niet? Gebrek aan urgentie, gebrek aan geld, andere problemen (armoede bijvoorbeeld) zijn belangrijker. Er is niet een of ander systeem dat we hier de schuld van kunnen geven, anders dan algemene menselijke tekortkomingen.
Nu overdrijf je schromelijk. Er zijn grote stappen gezet om de doelen daadwerkelijk te halen, en bijvoorbeeld de EU ligt in feite behoorlijk op koers om bijvoorbeeld de 2030 doelen te halen. Allemaal met een grote rol voor technologische ontwikkelingen. Ook in andere delen van de wereld ziet het er echt niet zo somber uit, juist omdat de nieuwe technologie inmiddels beter/goedkoper is dan de oude technologie en zich razendsnel verspreiden, ook onder sceptische overheden.
Het is een mooi doel, en ik zou graag zien dat de wereld zijn uiterste best doet hieraan vast te houden. Tegelijkertijd, de wereld vergaat niet ineens als we het doel niet halen. Dat bedoel ik met arbitrair. Je kan dit doel, wat uiteindelijk een middel is, geen doel op zich, niet automatisch boven alle andere doelen stellen. Het middel, de maatregelen die je treft om het doel te halen, kunnen niet erger zijn dan de kwaal.
Ik weet niet of het je is opgevallen, maar het stukje hierboven is een summiere opsomming van hoofdpunten. Geen uitgebreide verhandeling over allerlei details.
Ja, dat zei ik. Het is niet onwaar, maar een makkelijke dooddoener. Ver beneden het niveau van wat je van een verantwoordelijke minister zou mogen verwachten.
Het systeem dat invloed heeft op de uitstoot van broeikasgassen, en het beleid dat daarvoor wordt gevoerd. Kortom: politiek, industrie en alle belangen die daarin meespelen. Daar gaat het in dit stuk namelijk over. Je had het zelf kunnen bedenken.
Nee hoor.
Nee, dit doel was bedoeld als absolute grens. Andere doelen zouden juist in dienst van dit doel moeten staan. Dat was het hele idee van het verdrag: voorkomen dat een grens wordt overschreden die te grote, onomkeerbare consequenties zou hebben.
Nee maar, daar hebben we de allergoedkoopste dooddoener onder de dooddoeners. Schoolvoorbeeld van het soort moderne ontkenning waar het blog van Jelle over gaat. De wereld vergaat ook niet als we Poetin zijn gang laten gaan. Of als we vanaf nu zouden besluiten tot een totaal ander economisch beleid, dat jij steeds weer presenteert als rampscenario. Of als de fascisten de macht overnemen. Als je niks beters hebt, zeg dan gewoon niks.
Ook als je er voor kiest om summiere hoofdpunten te benoemen, moet wat je zegt begrijpelijk zijn en kloppen. Dat is bij het punt over Madlener niet het geval. Het zou toch niet zo moeilijk moeten zijn om een uitspraak als voorbeeld te gebruiken waarbij duidelijk de opwarming van het klimaat ontkend wordt. Dat is niet deze.
Wellicht, maar dat is niet het punt wat de auteur van dit stuk wou maken.
Een opsomming van drie dingen is niet een ‘systeem’. Iets zegt me dat de auteur iets anders bedoelt dan eenvoudigweg de inrichting van de economie die nu vooral gebruik maakt van fossiele energie veranderen in een economie die draait op schone energie. Maar wat? Weet jij meer?
“Verste verte” is wel degelijk een grote overdrijving. De prognoses van de opwarming waren enkele decennia geleden namelijk veel hoger.
Je begrijpt het niet. We hebben een doel op de opwarming van het klimaat gesteld niet omdat het erg is van zichzelf, maar vanwege het effect op de de menselijke maatschappij. Daar gaat het uiteindelijk om, in die zin is een klimaatopwarmingsdoel maar een middel. Er zijn echter nog vele andere zaken die ons als mensen bedreigen naast de opwarming van het klimaat, en daar moeten we ook aandacht voor hebben. Je moet altijd een afweging maken. Je wil niet dat het middel erger is dan de kwaal. Wat bij de beleidsvoornemens van de auteur zomaar het geval kan zijn.
Maar als lezer zou je ook wel een beetje je best kunnen doen om te proberen het te begrijpen. In plaats van alleen maar te zoeken naar vliegen om af te vangen.
Kun jij de gedachten van die auteur lezen? Overigens zei ik in de allereerste zin van mijn allereerste reactie al dat je niet helemaal ongelijk had. (Al vind ik, nu ik er nog eens over nadenk, het met een retorisch trucje ontwijken van het evidente verband tussen extreme neerslag en klimaatverandering wel heel dicht bij regelrechte ontkenning liggen.)
Dat denk ik ook. En dat zei ik ook. Met alleen maar schone energie komen we er namelijk niet, zoals iedereen weet de ooit de moeite heeft genomen zich erin te verdiepen. We zitten namelijk ook nog met methaan en lachgas, vooral uit de landbouw, met CO₂ uit de productie van cement en met ontbossing, om maar wat te noemen. En dan gaat het alleen nog maar over het klimaat, terwijl er natuurlijk ook nog wel wat andere kwesties zijn op te lossen om tot een echt duurzame economie te komen.
Drogreden. Dat we niet niets doen, wil niet zeggen dat we voldoende doen. Zelfs jij zou in staat moeten zijn om dat snappen.
Wat een arrogantie. Als je de afgelopen jaren een beetje had opgelet, had je ondertussen geweten dat ik behoorlijk op de hoogte ben. Beter dan jij, in elk geval.
Het simpele feit is dat vrijwel de hele wereldpolitiek tien jaar geldeen, op basis van de uitgebreide onderbouwing door wetenschappelijke rapporten, besloot dat de opwarming ruim onder de twee graden moest blijven. Omdat men de risico’s van meer opwarming onaanvaardbaar vond. Dat was een weloverwogen besluit, waarin al met alle andere factoren rekening werd gehouden. Daarom werd er wat ruimte ingebouwd boven de anderhalve graad, dat eigenlijk als ‘veilige grens’ (tussen aanhalingstekens, want een hele harde grens is er natuurlijk niet) werd gezien. De afweging waar jij het over hebt is daarin dus al gemaakt. En dit was de uitkomst, die vrijwel de hele wereldpolitiek accepteert. In woorden tenminste, maar minder in daden. Dat jij daar niet van op de hoogte bent, betekent niet dat het niet zo is.
Ik schreef al eens iets gerelateerds: https://sargasso.nl/klimaatontkenning-ladies-and-gentlemen-we-got-him-fase-5/