ACHTERGROND - door Pien Barnas
Onlangs werd bekend dat Hamas-leider Yahya Sinwar door het Israëlische leger is gedood. Wat betekent dit voor de positie van Hamas? Islamoloog Joas Wagemakers is gefascineerd door deze groepering en legt ons uit welke belangen Hamas had en heeft in de oorlog met Israël. Maar daarvoor moeten we wel eerst een kleine veertig jaar terug in de tijd.
Fataal verkeersongeluk
Om de rol van Hamas in het Israëlisch-Palestijns conflict beter te begrijpen, moeten we terug naar het jaar 1987, toen een Israëlische vrachtwagenchauffeur op 8 december een verkeersongeluk veroorzaakte met de dood van vier Palestijnen als gevolg. De jaren voorafgaand aan dit moment bestonden uit toenemende Israëlische onderdrukking van de Palestijnen, onder andere in de vorm van landonteigening en de bouw van illegale nederzettingen in de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook. De fatale aanrijding was de druppel die de emmer deed overlopen. De Palestijnse bevolking kwam in reactie op het incident massaal in opstand. De zes jaren die hierop volgden worden de Eerste Intifada genoemd, wat in het Arabisch “afschudden” betekent en in Palestijnse context staat voor “burgeropstand”.
Toen de opstand uitbrak bestond Hamas nog niet, legt islamoloog dr. Joas Wagemakers uit. Hamas is als een zijtak ontsproten uit de Moslimbroederschap; een internationale islamitische beweging, opgericht in Egypte, die veel terughoudender was in het voeren van een gewapende strijd. Zij onderhielden een werkbare relatie met Israël en wilden die niet overboord gooien. Voor hen was niet Israël de grootste vijand, maar waren dat seculiere Palestijnse fracties, zoals communistische en socialistische partijen, vervolgt Wagemakers. Voor Israël was de samenwerking met de Moslimbroederschap een “mooie manier om de wind uit de zeilen te halen bij nationalistische groepen”, aldus de islamoloog.
In aanloop naar de Eerste Intifada groeide binnen de Moslimbroederschap een beweging die wél wilde overgaan tot een gewapende strijd. Dat werd Hamas, dat zich laat vertalen naar “fanatisme” of “enthousiasme”. Toen er een grootschalige burgeropstand ontstond, konden zij niet achterblijven, en sindsdien spelen ze een belangrijke rol in de Intifada.
Toenemend isolement
In de loop der jaren is Hamas zich op allerlei gebieden gaan profileren en heeft het taken overgenomen die voorheen bij de Moslimbroederschap lagen. Wagemakers heeft het over de sociale en religieuze activiteiten, maar ook zaken als het onderwijs en ziekenhuizen. Begin jaren negentig is de militaire groep binnen Hamas opgericht en dan is er ook een politieke tak, die net zoals andere politieke partijen meedoet aan de verkiezingen.
En niet zonder succes. In 2006 won de politieke partij met een grote meerderheid de verkiezingen van opponent Fatah. Als gevolg daarvan ontstond een gewapende machtsstrijd en daar is Hamas als winnaar uit de bus gekomen. Sindsdien worden Palestijnen door twee entiteiten bestuurd: Hamas in de Gazastrook en de Palestijnse autoriteit in de Westelijke Jordaanoever.
Ondertussen raakten de Palestijnen steeds meer in een isolement. Israël bestuurt het luchtruim en bepaalt wie en welke goederen of levensmiddelen over de grenzen mogen. In recente internationale afspraken, zoals de Abraham-akkoorden in 2020, normaliseren steeds meer Arabische landen hun banden met Israël. Bovendien was er geen sprake meer van een vredesproces, waar in de jaren negentig wel meermaals op werd aangestuurd. De laatste serieuze poging om tot een diplomatieke oplossing te komen was in 2003. Het toenemende isolement en gebrek aan internationale erkenning voor de Palestijnse kwestie vormden voor Hamas de motivatie op 7 oktober 2023 het vuur te openen.
Waar de duiven zich van haviken onderscheiden
Voormalig Hamas-leider Yahya Sinwar werd op 16 oktober gedood door het Israelische leger. Een dood met sterke symbolische lading, omdat hij wordt gezien als het brein achter de aanslagen op 7 oktober. Volgens Wagemakers bestaat er een bepaalde mate van verdeeldheid binnen Hamas over hoe de groep opereert. Alle Hamasleden vinden de strijd tegen Israël legitiem, maar niet iedereen vindt de gewapende strijd verstandig, legt hij uit. “Dat is waar de duiven zich van de haviken onderscheiden.”
In dit licht er is volgens de islamoloog nu iets meer kans op een wapenstilstandsverdrag vanuit Hamas’ perspectief. Met de dood van Sinwar bestaat de kans dat er een leider opstaat met een voorkeur voor diplomatieke oplossingen. Ook voor veel Israëlische burgers is de maat vol: ze willen hun naasten die zijn gegijzeld terugzien. Demonstranten hebben als boodschap aan Netanyahu dat nu de voormalig Hamasleider en strateeg achter 7 oktober dood is, een deal gesloten moet worden.
Tegelijkertijd ziet Wagemakers dat het enige pressiemiddel dat Hamas kan uitvoeren op Israël de 101 gijzelaars zijn. Zij zouden vrijgelaten worden op het moment dat er een wapenstilstand wordt gesloten. Als Israël daarna besluit de oorlog opnieuw te beginnen, staat Hamas met lege handen. Met meer dan 43.000 Palestijnse doden wil Hamas zonder twijfel een einde aan de oorlog. “Ze hebben niks meer te winnen en die rode lijn verdwijnt niet met het leven of de dood van Sinwar.”
Benieuwd naar het hele gesprek met Joas Wagemakers? Kijk de avond over de oorlog in het Midden-Oosten hier terug.
Dit artikel verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht.
Reacties (3)
https://sg.uu.nl/video/2024/10/de-duiders-de-oorlog-het-midden-oosten
“De oorlog in het middenoosten” een westers liberaal frame.
Hamas was al maanden bereid om te onderhandelen over een wapenstilstand, want militair krijgt het nauwelijks iets voor elkaar; maar de Israëlische regering heeft geen baat bij een pauze, laat staan een terugkeer naar de status quo. Dit is een uitgelezen kans voor de extremisten in het Israëlische kabinet om voor eens en voor altijd korte metten te maken met wat zij zien als een terroristennest: de Gazastrook.
Ik las op Twitter dat er een plan ligt wat er overblijft van de Gazaanse bevolking op te hokken in zuidelijke sectoren zodat er in het noorden van de Gazastrook een bufferzone kan worden ingericht. Dat moet het moeilijker maken om mortiergranaten Israël in de schieten of tunnels onder de grens door te graven.
Ik weet niet wat die Yahya Sinwar dacht te bereiken met die actie van vorig jaar 7 oktober, maar dat hij zich gigantisch verkeken heeft op zowel de omvang die deze moordactie zou aannemen als de er op volgende Israëlische respons lijkt me wel duidelijk. Mogelijk verwachtte hij een flink aantal gijzelaars te maken, die te kunnen uitruilen voor duizenden gevangenen en met een indrukwekkende plons het Palestijnse probleem weer op de kaart te kunnen zetten. Wellicht dat hij dacht het IDF in een urban guerilla te kunnen verstrikken?
Dan is er nog de Israëlische premier, die een corruptieproces te wachten staat zodra hij zijn ambtelijke immuniteit verliest. Die moet dus zorgen dat hij zo lang mogelijk in het zadel blijft zitten, en daar is een oorlog natuurlijk wel handig bij. Dan zoeken de mensen zekerheid. Hij kan zich opstellen als degene die de boel bij elkaar houdt en als de ervaren leider die het schip van de staat door de storm loodst.
Vandaar ook dat het in zijn persoonlijke belang is de oorlog te escaleren naar Libanon om Hezbollah mores te leren en ruzie te zoeken met Iran. Als puntje bij paaltje komt zullen de Amerikanen hem wel uit de brand helpen, gokt hij. Tot nu toe geeft het Witte Huis alle aanleiding te denken dat ze dat inderdaad zullen doen, in elk geval naar de buitenwacht toe.
Dus waartoe Hamas wel of niet bereid is doet eigenlijk niet zo ter zake, lijkt me zo. Bepalend is in hoeverre Israël zich gedwongen ziet om in te binden of niet. Hetzij omdat het Witte Huis het wel welletjes vindt en de militaire subsidiekraan dreigt dicht te draaien, hetzij omdat Israël te grote verliezen lijdt en de VS niet bereid zijn hen uit de penarie te helpen.
Het lijkt er tot nu toe op dat Israel geen grote militaire verliezen lijdt.
De gevolgen zijn vooral financiëel.
Misschien wordt het anders als de raketten voor de “iron dome” opraken.