De Europeaan, zijn identiteit en zijn structuren

In aanloop naar de Europese Verkiezingen van 4 juni hebben de kandidaten van alle partijen hier de mogelijkheid om hun standpunten te verduidelijken, mits ze deelnemen aan de discussie die daar op volgt. Vandaag is het woord aan Reinder Rustema, kandidaat voor de Newropeans, en Dick Pels (socioloog en publicist).

Het 21minuten-onderzoek vorige week maakte opnieuw helder dat de Nederlander Europa wel wil gebruiken om bepaalde problemen op te lossen, maar de meerderheid voelt zich geen Europeaan. Terwijl dat meer dan ooit nodig is om een Europese democratie te legitimeren.

Europa zal democratisch zijn of niet zijn, want een Europa van louter samenwerkende lidstaten zal internationale problemen zoals de milieuproblematiek, het financiële systeem en gewapende conflicten niet daadkrachtig op kunnen lossen. Daar is een krachtig maar legitiem Europa voor nodig. De ondervraagden verwachten in meerderheid zowel die legitimiteit en daadkrachtigheid van Europa, want ze geven ook aan dat ze een laag vertrouwen hebben in Europa. Het is legitiem noch daadkrachtig. De ironie wil dat we deze positie niet uniek is, het is eerder typisch voor de Europeaan.

We hebben een lotsverbondenheid, de lidstaten werken samen, maar met meer informatie over de wereld laait de hartstocht van de burger voor de nationale identiteit op. Wat dat betreft zijn de affiches van de politieke partijen met de nadruk op het nationale een goede verbeelding van de publieke opinie. Maar op diezelfde borden staan initiatieven van Europese burgers die nauwelijks aandacht krijgen.

Nieuw zijn de Europese partijen die geen deel uitmaken van het systeem nu. Enerzijds appeleert Libertas juist aan de nationalistische gevoelens en zet zich Europabreed af tegen Europa, anderzijds zijn er de ‘nieuwe Europeanen’ van Newropeans die zich als Europese burgers concentreren op het bestuur en de volksvertegenwoordiging.

Europese partijen voor Europese burgers. Libertas doet zaken met nationale en nationalistische partijtjes en Newropeans is gebouwd op het Erasmus-studentenuitwisselingenprogramma. Dit is de mobiele, hoogopgeleide burger die zijn of haar talen spreekt en zich kan herkennen in andere Europeanen dankzij veel contacten. Deze burger heeft een Europese identiteit, maar alleen dankzij een nationale.

Zowel de nationalistische Europeaan van Libertas als de cosmopoliete Europeaan van de Newropeans zullen allebei zeggen “ik ben Nederlander”, maar alleen van de laatste kan je de toevoeging “en daardoor voel ik me Europeaan” verwachten. Het idee om nationale en regionale identiteiten verder te negeren zou desastreus voor het Europese project; de verscheidenheid aan culturen met een gedeelde geschiedenis van oorlog en ellende ligt ten grondslag aan de Europese identiteit, het is belangrijk om dat te erkennen.

Het zijn fysieke, rationele structuren die voorafgaan aan het voelen van een identiteit, want die maken gedeelde ervaringen, dingen, kennis en kunst mogelijk. Structuren zoals het Erasmus-netwerk nu en het vrije handels- en personenverkeer. Maar het gaat niet alleen om het goedkope vliegen, mobieltjes, internet en snelle treinen, het gaat ook om de democratische structuur. Abstract en saai, niet iets om wat bij te voelen. Wat dat betreft bevinden we ons nu op een scharniermoment.

Zetten we onze identiteit op slot en gaan we alleen minimaal, met achterdocht, samenwerken met andere lidstaten of gaan we onze structuren zo inrichten dat meer mensen zich een ‘nieuwe Europeaan’ gaan voelen?

Als we Europa nu niet ‘upgraden’ tot een democratisch supranationaal orgaan is er geen legitieme structuur waarin we Europese burger kunnen zijn. Dit betekent dat we ook niet langer nationale partijen bij elkaar moeten drijven in een groot Europees parlement, die op zijn beurt te maken heeft met een commissie die zich zo a-politiek als mogelijk opstelt met commissarissen die door nationale lidstaten worden aangeleverd. Daarnaast is er nu ook nog eens een Raad van Ministers en een periodieke top waar alles toch weer vanuit nationale perspectieven wordt uitgevochten achter gesloten deuren. Alleen als deze structuren mee veranderen in een legitieme structuur, met volksvertegenwoordigers met een gezicht en mandaat kunnen meer Europeanen op termijn hun Europese identiteit voelen. Zonder het te zeggen, maar door te zeggen “ik ben Nederlander”, of wat voor nationaliteit dan ook. Structuur eerst, identiteit volgt.

ReindeR Rustema, kandidaat 8 op lijst 8 voor de Newropeans en docent nieuwe media aan de Universiteit van Amsterdam Dick Pels, socioloog en publicist.