OPINIE - Het laatste jaar is er veel te doen geweest over zonnepanelen. Eerst over de plannen van het Kabinet Rutte IV om de salderingsregeling geleidelijk af te schaffen. Een voorstel dat verworpen werd door de Eerste Kamer. Vervolgens doordat de nieuwe coalitie van PVV, BBB, NSC en VVD in het hoofdlijnenakkoord van plan is de salderingsregeling in 2027 in een klap af te schaffen. Tegelijkertijd wil de politiek voorkomen dat bezitters van zonnepanelen negatieve prijzen doorgerekend krijgen. Zelfs bij een overschot aan stroom moet het energiebedrijf een ‘redelijke vergoeding’ betalen. Mij lijkt het (als bezitter van zonnepanelen) alleszins redelijk dat het energiebedrijf me een euro per kilowattuur in rekening brengt als dat de kosten zijn die ze moeten maken om van de stroom af te komen…
Ondertussen zitten energiebedrijven niet stil en brengen de meesten kosten in rekening bij klanten met zonnepanelen, dat gebeurt in de vorm van hoger vastrecht, een vast bedrag per maand, een gestaffeld vast bedrag per maand (hoger naarmate je op jaarbasis meer kilowattuur saldeert) of een vergoeding per teruggeleverde kilowattuur. Of een combinatie hiervan. Het wordt er in ieder geval niet overzichtelijker van.
Terugleververgoeding zonnepanelen
Dat energiebedrijven kosten in rekening brengen bij klanten met zonnepanelen is echter begrijpelijk. De sterke groei in het aantal zonnepanelen en de salderingsregeling zorgt er namelijk voor dat het verschil tussen de vergoeding die ze klanten moeten geven voor op zonnige dagen teruggeleverde stroom en de kosten voor het leveren van stroom op niet zonnige dagen sterk stijgen.
Van oudsher wordt de moestuin of volkstuin vaak gebruikt als analogie om duidelijk te maken dat belasting heffen of geld betalen voor zelf geproduceerde stroom oneerlijk zou zijn. Je betaalt toch ook geen belasting over groenten uit je eigen moestuin? Of voor het vervoer van je verse groenten over de weg?
Vanuit de energiesector staat daar inmiddels een andere analogie tegenover. Daar wordt salderen vergeleken met het in de zomer inleveren van je overschot aan verse groenten en fruit bij de supermarkt om in de winter, zonder bijbetalen, dezelfde hoeveelheid verse groenten en fruit op te mogen halen. Die analogie gaat prima op, omdat elektriciteit slecht te bewaren is. Vraag en aanbod op het elektriciteitsnetwerk moeten voortdurend in evenwicht zijn. Er zijn denk ik ook weinig lezers die verwachten dat in de zomer een kilo aardbeien in kunnen leveren bij de supermarkt om vervolgens in de winter gratis een kilo aardbeien op te kunnen halen bij dezelfde supermarkt.
Elektriciteit kan, net als fruit en groente, opgeslagen worden, maar dat is niet gratis. Je kan er voor kiezen om elektriciteit zelf op te slaan in een thuisbatterij, zoals je groenten en fruit uit je moestuin ook thuis kan invriezen. Je kan er ook voor kiezen het elders op te slaan, maar dan zal je voor de opslag moeten betalen.
Los van de gekozen analogie zijn de huidige tariefvormen vrij dom. De slimste is misschien nog wel de dynamische contractvorm, waarbij je een dag van te voren te horen krijgt wat de prijs per uur wordt voor de dag erna. Vervolgens kan je je gebruik en productie aanpassen aan de prijs. Gevolg: bij lage prijzen een hoger gebruik dan gedacht en een lagere productie. Om maar niet te spreken van momenten dat een onverwachte wolk of windstilte voorbijkomt. Dan gaan de prijzen op markten met een nog kortere looptijd (vaak als onbalansmarkt betiteld) sky high. Waar het eindigt met inzetten op marktwerking en steeds verdere verfijning daarvan weten we uit de aandelen- en valutamarkt: flitshandel op (milli)seconden met ultrasnelle computers en glasvezelverbindingen. Leuk voor speculanten en investeringsfondsen, maar van weinig toegevoegde maatschappelijke waarde en al helemaal niet geschikt voor de gemiddelde bezitter van zonnepanelen…
Begrijpelijke tarieven
Op dit moment is er bijna geen chocola te maken van de verschillende tarieven en tariefstructuren voor energieklanten. Het zou mijns inziens helpen als alle energiebedrijven verplicht zouden zijn een aantal begrijpelijke opties aan te bieden aan eigenaren van zonnepanelen. Hieronder een viertal opties daarvoor, waarvan er veel al in gebruik zijn in een of meer andere landen.
Maximaal produceren
De simpelste vorm is maximaal produceren. Eigenlijk een voortzetting van de huidige praktijk, waarbij de zonnepanelen stroom produceren ongeacht de vraag naar stroom of je eigen gebruik. Dit brengt kosten met zich mee voor het energiebedrijf, omdat er uren zijn waarin ze de stroom enkel kwijt kunnen tegen een lager tarief dan waarvoor ze stroom leveren, en omdat er kosten die wel ingebakken zitten in het elektriciteitstarief dat de consument betaalt, maar die niet in het groothandelstarief zitten.
In het eenvoudigste contract krijg je bij maximaal produceren een vergoeding gebaseerd op de uurprijs van de day ahead markt. Als er een overschot aan elektriciteitsaanbod is kan dit betekenen dat je bij moet betalen. Dit profiel is vooral interessant voor klanten die een goed gevoel krijgen bij maximaal vergroenen van de stroommix, ook als dat kosten voor henzelf met zich meebrengt.
Minimaliseer de energierekening
In deze contractvorm is de vergoeding voor zonnestroom gebaseerd op de day aheadmarkt. Bij negatieve uurprijzen schakelt de omvormer af. Dat laatste gebeurd liefst niet 100% in een keer en klokslag het hele uur, maar stapsgewijs. Op die manier krijgen het energiebedrijf en het netwerkbedrijf de tijd om bij te sturen bij onverwachte en ongewenste bijeffecten. Een individuele zonnestroominstallatie heeft namelijk weinig impact op het netwerk, een heleboel individuele installaties hebben dat echter wel degelijk.
Voor de eigenaar van de zonnepanelen vermindert deze contractvorm de kosten, terwijl de volledige regie bij de eigenaar van de zonnepanelen blijft. Het voordeel van deze contractvorm voor het energiebedrijf is dat ze op basis van de day ahead markt weten welke installaties in welke uren niet zullen produceren. Nadeel is dat een onverwacht doorbrekende zon nog steeds zorgt voor hoge onbalanskosten, de kans daarop zal verwerkt worden in de kosten van deze contractvorm.
Enkel eigen gebruik
Een derde contractvorm is dat de installatie zo wordt ingesteld dat er geen sprake meer is van teruglevering. De installatie levert enkel zonnestroom als er vraag is in huis. Zeker in combinatie met een thuisaccu of elektrische auto kan nog een redelijke hoeveelheid stroom geproduceerd worden.
Het nadeel van deze contractvorm is dat een relatief groot deel van de potentiële productie verloren gaat. Ook in uren dat het energiebedrijf zou betalen voor teruggeleverde stroom wordt de productie teruggeschroefd tot het niveau van de lokale vraag. Dat maakt de zonnepanelen relatief duur.
Optimale productie
Een vierde optie is dat de eigenaar van de zonnepanelen het energiebedrijf toegang geeft tot de omvormer. Deze optie kan bestaan naast bovengenoemde drie opties.
Door de toegang tot de omvormers kan het energiebedrijf sturen hoeveel stroom de zonnepanelen produceren. Het energiebedrijf betaalt hiervoor een vergoeding aan de eigenaar van de zonnepanelen. Het voordeel voor het energiebedrijf is dat zij de productie kan aanpassen, ook hier weer bij voorkeur stapsgewijs en niet in één keer. Daardoor kan het energiebedrijf maximaal inspelen op marktontwikkelingen, bv door omvormers van klanten die gekozen hebben voor enkel eigen gebruik toch meer te laten produceren op het moment dat er een wolk voor de zon schuift, of door omvormers terug te regelen als de zon onverwacht doorbreekt en zorgt voor een overschot aan elektriciteit.
Conclusie
In plaats van te reageren op de huidige terugleververgoeding, die energiebedrijven momenteel in rekening brengen, en op ‘redelijke vergoedingen’ (waarbij redelijk vooral lijkt te betekenen dat je altijd geld vangt voor je zonnestroom) zou het goed zijn als de Tweede Kamerleden en kabinet weer gaan doen waar ze voor aangesteld zijn: vooruitzien. Want dat is regeren. Dat betekent nu werk maken van een tariefstructuur voor bezitters van zonnepanelen, waar je wijs uit kunt worden (ook zonder gepromoveerd te zijn op de elektriciteitsmarkt).
Een simpele opdeling biedt daartoe aanknopingspunten. Eenvoudige profielen met per profiel componenten, waar energiebedrijven kosten aan kunnen hangen. Klanten kunnen vervolgens bezien welk profiel het best bij hen past en welk energiebedrijf daarbij het beste aanbod doet.
Reacties (14)
Zijn er opwekkingsmethodes die vanuit milieukundig oogpunt te prefereren zijn boven al geïnstalleerde zonnepanelen? En zijn die er in voldoende capaciteit? Tenzij beide vragen met ja beantwoord kunnen worden, zou de overheid (en de samenleving als geheel) moeten streven naar maximaal produceren. Dat betekent ook dat maximaal produceren financieel het meest aantrekkelijk moet zijn. Overschot moet dan worden tegengegaan bij alle andere producenten (fossiel, kernenergie, wind, waterkracht, ik vermoed in die volgorde).
Niet alle opwekkingsmethodes zijn in staat tot snel terugschakelen naar 0. Zolang er onvoldoende energieopslag in het systeem aanwezig is zal je dus een bepaalde hoeveelheid regelbaar vermogen (lees snel regelbare gascentrales, of soms ook moderne kolencentrales) nodig hebben in het energiesysteem. Ook als die geen stroom leveren verbruiken ze brandstof. Het volledig afschakelen en weer opstarten van een gas- of kolencentrale kan ook voor extra emissies zorgen t.o.v. de centrale op minimaal vermogen door laten draaien. Wat milieukundig te prefereren is is daarmee niet zo eenvoudig te bepalen. Daarnaast is het ook de vraag welke stroom je naar de plaats van de vraag kan krijgen. Stroom van zonnepanelen in Arnhem naar de industrie in de Rotterdamse haven transporteren kan tegen beperkingen op het regionale of landelijke stroomnetwerk aanlopen. Dan kan het nodig zijn om de kolencentrale in de Rotterdamse haven aan te houden en de zonnepanelen in Arnhem terug te regelen.
Wat betreft de voorkeursvolgorde denk ik dat het voor korte periodes (uren) te prefereren is om gascentrales uit te zetten, vervolgens kolencentrales en kerncentrales. Waterkracht hebben we nauwelijks in Nederland, de milieuimpact van windturbines (in luchtvervuilende emissies) is vergelijkbaar met die van zonnepanelen. Bij langere periodes (dag of dagen) is het denk ik te prefereren om eerst kolencentrales uit te zetten en dan pas gascentrales.
Wat mij heeft verbaasd is een recente oproep van een energiemaatschappij om het eigen gebruik te stimuleren van de energie die door zonnepanelen wordt opgewekt. Was dat dan niet altijd al het hoofddoel van de aanleg van zonnepanelen? Kennelijk niet.
In de reclame van deze business gaat het vooral over verdienen. De consument verdient, een hele nieuwe bedrijfstak verdient. Nu de energiemaatschappijen dreigen te verliezen roepen ze om hulp. Het probleem is dat de energievoorziening verregaand is geprivatiseerd en dat alle oplossingen moeten passen binnen verdienmodellen van particuliere bedrijven. Milieudoelen zijn secundair.
Gezien je bron vermoed ik dat daar ook een een stuk framing in zit waarbij de consument verantwoordelijk wordt gemaakt om zichzelf te beschermen tegen de uitwassen van marktwerking in de energiesector.
Gezien je reactie raad ik je aan om je te verdiepen in de situatie. Ook coöperatieve energiebedrijven en energiecoöperaties hebben te maken met veranderende marktomstandigheden. In de tijd dat het aandeel hernieuwbare elektriciteit laag was telde elke kilowattuur en was zelf gebruiken niet het voornaamste doel. Wat teruggeleverd werd kon opgevangen worden in het systeem. Nu aan aandeel wind- en zonne-energie groeit veranderd dat en is eigen gebruik van de stroom een belangrijker doel het worden, net als behoefte aan flexibiliteit in het systeem. Zowel bij energiegebruikers als bij de productie van wind- en zonne-energie. Het aantal uren met negatieve stroomprijzen stijgt rap. Zelf je opgewekte stroom gebruiken is een oplossing daarvoor. De productie van je installatie terug schroeven is een alternatief. Maak je van geen van beide gebruik dan betaal je daarvoor een prijs.
@2 Dat installateurs van zonnepanelen, net als andere verkopers van verduurzamingsmaatregelen, enkel in terugverdientijden communiceren is echt een gebrek van de sector. Ik ken geen enkel ander product waarbij terugverdientijden een verkoopargument zijn. Auto’s, tenten, mobiele telefoons, tv’s, bbq’s, nieuwe keukens of badkamers? De terugverdientijd is belabberd, toch gaan ze als warme broodjes over de toonbank.
Privatisering is m.i. het probleem niet en Nederland ligt op schema om het milieudoel voor de elektriciteitssector te halen (zie RES Monitor 2023 van PBL (pdf). Punt is dat in de nieuwe marktomstandigheden met veel hernieuwbare elektriciteit zonnepanelen de nieuwe piekcentrales zijn. Zoals de gas- en dieselcentrales die die rol vervulden ook zelden op 100% draaiden, zo zullen zonnepanelen dat in het nieuwe energiesysteem ook niet gaan doen.
Bedankt voor je reactie maar ik had het over de bron van Jos in de reactie op Jos.
“Je betaalt toch ook geen belasting over groenten uit je eigen moestuin?”
Niet direct maar wel via ozb van je moestuin.
Sinds wanneer reken je ozb over je moestuin af per kg groente of fruit die je produceert?
Niet direct maar je hebt grond nodig voor de moestuin. De moestuin bij een privéwoning is geen cultuurgrond (landbouwgrond) en wordt dus belast met OZB. Dus zelfs je eigen gekweekte groente op je eigen betaalde grond is niet belastingvrij, zelfs niet als je niets koopt, zelf zaad wint en bemest met een composttoilet.
Iedereen heeft het steeds over thuisbatterijen, maar wij hebben sinds een jaar een 100% electrische warmtepomp met boiler en dat is in wezen ook een batterij, gevuld met water. We zijn nu bezig met automatisering om het water op te warmen als de zonnepanelen electriciteit produceren om niet te hoeven betalen voor teruglevering.
Terecht punt. Thuisbatterij was als voorbeeld, in veel gevallen is opslag van warm water veel voordeliger. We hebben zelf ook al dik 10 jaar een zonneboiler en sinds een jaar of drie een warmtepomp als aanvulling. Daarmee slaan we behoorlijk wat energie op voor later gebruik.
Optie 5. Het wordt tijd dat de energiebedrijven werk gaan maken om het overschot aan stroom om te zetten in waterstof. De particulier heeft zijn aandeel in de transitie geleverd. De elektriciteitsbedrijven en netbeheerders nog niet.
Misschien eens kijken wat er op zee en land gebeurd aan windenergie en zonnevelden? Da’s best wel wat, en da’s toch echt het werk van de energiebedrijven. Netbeheerders investeren ook fors (zowel in het net op zee als in uitbreiding en verzwaring van het netwerk op land).
En waarom opslag in waterstof? Als ik kijk naar de projecten die financial close halen in het buitenland gooien grootschalige batterijen toch echt hogere ogen in kansrijkheid. Zie de ontwikkelingen in Zuid-Oost Australië, Californië, Texas en het VK.
De opties die jij opsomt helpen niet echt met het stimuleren van ontwikkeling op dit gebied. Je legt het probleem feitelijk bij de particuliere bezitters van zonnepanelen neer. Ik zou dus liever wat opties uitgewerkt zien die de grote energieleveranciers/netwerkbeheerders financieel prikkelen om meer opslag te creëren, in plaats van de kleine energieopwekkers voor de kosten op te laten draaien en de productie van zonnestroom te verlagen. Om te beginnen zou wettelijk vastgelegd moeten worden dat levering van stroom uit zonnepanelen nooit (dus ook als er een overschot aan stroom wordt geproduceerd) geld mag kosten voor de leverancier, als er ook nog fossiele stroom opgewekt wordt. “Privatisering” en “markt” mogen daar geen argument zijn.