De onmacht van Europa

Hoe staat Europa tegenover het geweld in Israël/Palestina? Het Europees parlement stemde gisteren voor een motie die ondersteund werd door alle grote partijen. Het parlement veroordeelt het optreden van Hamas, Hezbollah en Iran, erkent het recht van Israël zich te verdedigen en spreekt zijn zorgen uit over de situatie in Gaza. Over de acties van Israël wordt geen expliciete veroordeling uitgesproken. Wel dringt het parlement aan om het internationaal humanitair recht strikt na te leven. ‘Het aanvallen van burgers, waaronder VN-werknemers, medisch personeel en journalisten, en de civiele infrastructuur is een ernstige schending van het internationaal recht.’ In onderscheid met een eerdere versie van de motie van de Europese Volkspartij wil het parlement met deze gezamenlijke motie zijn ‘diepste verdriet en volledige solidariteit uitspreken met de onschuldige slachtoffers aan beide kanten, hun families en dierbaren.’ PvdA en GroenLinks stemden voor de resolutie, maar hadden graag een veel sterkere inzet gezien op het vlottrekken van het vredesproces met als doel een tweestatenoplossing en dus ook het einde van de bezetting van de Palestijnse Gebieden, en per direct zou oproepen tot een staakt-het-vuren, maar deze inzet is volgens hun persbericht helaas gesneuveld tijdens de eindstemming.

Wie is Europa?

Over Henry Kissinger, de beroemde Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, gaat het verhaal dat hij zo’n vijftig jaar geleden eens gevraagd zou hebben: Wie moet ik bellen als ik Europa wil spreken? Het schijnt niet waar te zijn, maar het tekent nog steeds de situatie. Europa is een confederatie van staten. Als de regeringen van die staten het met elkaar eens zijn kun je van een gezamenlijk Europees standpunt spreken. Maar dat is zelden het geval. Meerderheden in het Europarlement hebben zeker zeggingskracht. Maar voor het omzetten van standpunten in wetgeving of andere acties is de instemming nodig van de Europese Raad van regeringsleiders of de Raad van ministers van de lidstaten. De Europese Commissie speelt daarbij als derde partij absoluut een belangrijke rol. Maar Ursula Von der Leyen is geen staatshoofd of premier van de EU. Europa is geen (super)staat. De EU heeft anders dan in de jaren zeventig nu wel een vertegenwoordiger voor buitenlandse betrekkingen. Dat is nu de Spanjaard Josep Borrell. Die kan gebeld worden. Maar hij zal zich dan altijd verstaan met de ministers van Buitenlandse Zaken van de 27 lidstaten.

Borrell is dezer dagen in grote verlegenheid gebracht door Commissievoorzitter Von der Leyen die op eigen houtje een bezoek bracht aan Israël en in een persverklaring haar steun aan Israël uitsprak. Ze zei ook dat ze ‘wist dat het antwoord van Israël zal aantonen dat het een democratie is’. Geen woord over het leed van de Palestijnse bevolking of over het respecteren van het oorlogsrecht. Zowel Borrell als diverse regeringsleiders haastten zich om Von der Leyen te corrigeren. De Commissievoorzitter heeft geen diplomatieke taak. Mede naar aanleiding van vragen van VN-chef Guterres kwam er zondag dan toch een gezamenlijke verklaring.  De EU-leiders zeiden daarin dat “Israël – in overeenstemming met het humanitair en internationaal recht – het recht heeft zich tegen dergelijke gewelddadige en willekeurige aanvallen te verdedigen”, maar ook “dat alle burgers te allen tijde moeten worden beschermd in overeenstemming met het internationaal humanitair recht.”

‘Staatsraison’

Met haar bezoek aan Israël en de uitspraken die ze daar deed was Von der Leyen meer een Duitse christendemocratische politica dan een Commissievoorzitter. Het is een van de problemen bij het vinden van eenstemmigheid inzake de Midden-Oosten politiek van de EU. Duitsland staat zonder enige restrictie voor 100% achter Israël. Kanselier Angela Merkel (CDU) noemde in 2008, op bezoek in de Knesset, de veiligheid van Israël „Duitse staatsraison” (volgens het woordenboek is dat het idee dat de staat zich in bepaalde gevallen niet aan het bestaande recht of aan de geldende moraal gebonden moet zien). Haar opvolger Olaf Scholz (SPD) vindt dat De Holocaust Duitsland ertoe verplicht „voor het bestaan en de veiligheid van Israël garant te staan”. En ook voor de veiligheid en de rust van de Duitse Joden. In Berlijn zijn daarom pro-Palestijnse demonstraties verboden.

Ook in Frankrijk heeft de regering burgemeesters opgeroepen pro-Palestijnse demonstraties te verbieden. Demonstreren voor Israël is wel toegestaan. De Franse Raad van State bestrijdt het eenzijdige demonstratieverbod. “Demonstraties mogen niet verboden worden omdat de minister dat per telegram zegt, en ook niet omdat die demonstratie bedoeld is als steunbetuiging aan de Palestijnen”, schrijft de Raad van State. “Het is aan de plaatselijke autoriteiten om dat van geval tot geval te beoordelen, los van de vraag welke partij in het Israëlisch-Palestijnse conflict door de demonstranten wordt gesteund.”

President Emmanuel Macron heeft de Fransen oproepen ‘verenigd’ te blijven. Maar dat lijkt slechts een vrome wens in een land dat de thuisbasis is van de derde grootste Joodse bevolking ter wereld en van de grootste moslimbevolking van Europa. Bovendien loopt Frankrijk met een verleden als koloniale macht in Noord-Afrika en het Midden-Oosten meer dan andere landen het risico op tegenreacties uit de Arabische wereld. Macron krijgt te maken met nieuwe binnenlandse politieke spanningen die zijn toch al niet beste reputatie verder kunnen schaden. En de linkse politicus Jean-Luc Mélenchon dreigt zijn partners in de Nupes-coalitie te verliezen na zijn weigering de aanval van Hamas terreur te noemen. In plaats daarvan benadrukte hij dat “het geweld tegen Israël en Gaza maar één ding bewijst: geweld roept meer geweld op.” Intussen is Frankrijk opgeschrikt door een nieuwe terroristische aanslag op een school in Arras. Vliegvelden worden bedreigd met, naar men zegt valse, bommeldingen

Het risico op een regionaal conflict

Frankrijk en Duitsland zijn de grootste EU-lidstaten en zetten in onderlinge samenwerking al jaren hun stempel op het EU-beleid. Als de oorlog in Israël in het ene land grote binnenlandse politieke onrust veroorzaakt terwijl het andere land wat er ook gebeurt principiëel één kant kiest ligt de verlamming in het optreden van de EU voor de hand. Hoezeer ook de stemming in andere lidstaten verschilt van die in Frankrijk en Duitsland, het valt te betwijfelen of er op korte termijn een initiatief te verwachten is uit Europa dat kan bijdragen aan een oplossing van het conflict. Zoals dat al meer dan vijftig jaar het geval is. Is dat te pessimistisch?

In VPRO’s Bureau Buitenland hoorde ik Reinoud Leenders, Hezbollah-deskundige en onderzoeker verbonden aan het King’s College in Londen, gisteren zeggen dat een Europees diplomatiek initiatief om Israël in toom te houden dringend gewenst is. Het is volgens hem al vijf over twaalf. ‘De schaal waarop Israël nu opereert riskeert, nog afgezien van de humanitaire gevolgen, een regionaal conflict.’

Foto: Europees Parlement CC met v.l.n.r. Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, Roberta Metsola, voorzitter van het EP en Ursula Von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie.