REPORTAGE - Als de zomerse temperatuur gaat stijgen is een museumbezoek altijd een frisse tip. Voor deze zomerse editie van Kunst op Zondag viel mijn oog op de tuin van het Rijksmuseum. Na Louise Bourgeois (1911-2010) zijn de tuinen van het Rijks nu het domein van de Engelse beeldhouwer Barbara Hepworth (1903-1975). Uit haar rijke oeuvre zijn negen sculpturen geselecteerd die nog nooit samen te zien waren. Gast-curator van de eerste solo tentoonstelling van Hepworth in ons land is Sophie Bowness, kleindochter van de beeldhouwer.
Barbara Hepworth met Curved Form in tuin Trewyn St. Ives © foto Ida Kar (1961) © Collectie Natinal Portrait Gallery, London.
Hepworth’s leven in een notedop
Er zijn veel boeken gepubliceerd over het leven, het werk èn de vernieuwingsdrang van Barbara Hepworth (Wakefield 1903-1975) geschreven. Na de middelbare school in Yorkshire begint ze in 1920-1921 aan de Leeds School of Art en studeert ze aansluitend aan de Royal College of Art in Londen (1921-1924). Hier is Henry Moore een van haar medestudenten. Het plan is dat Hepworth in 1924 de ‘runner-up’ wordt van John Skeaping (1901-1980) voor de Prix de Rome. Maar ze kiest voor de West Riding Travel Scholarship in Florence.
“Ik ben in de eerste plaats een beeldhouwer en daarom begin ik pas met mijn werk
als ik het idee volkomen helder in mijn hoofd heb.
Ik gebruik tekeningen en schilderijen om vorm en diepte te verkennen,
wat uiteindelijk leidt tot het idee voor een nieuwe sculptuur.”
Notities van B. Hepworth over haar techniek (1962)
(p.23 catalogus Hepworth in Rijksmuseum)
video: Barbara Hepworth – ‘A New Form for Sculpture’ © TateShots
Engeland – Italië – Engeland
Met Skeaping bezoekt ze Siena en Florence. Hepworth trouwt met hem in 1925, daarna verhuizen ze naar Rome. Hier beginnen ze allebei te werken als beeldhouwer. In 1926 verhuist het echtpaar terug naar Londen. Samen met collega beeldhouwers Richard Bedford en Henry Moore worden zij het leidende viertal van de ‘nieuwe beweging direct carving’. In 1929 ziet zoon Paul (Hepworth en Skeaping) het levenslicht. Als ze in 1931 Ben Nicholson ontmoet, komt het huwelijk met Skeaping in een andere fase. In 1933 gaat het stel vriendschappelijk uit elkaar. Na de geboorte in 1934 van de drieling (Rachel, Sarah en Simon Nicholson) trouwt Barbara Hepworth in 1938 (tot 1951) met Ben Nicholson (1894-1982). Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft Hepworth verschillende exposities in Groot-Brittannië. Samen met Nicholson zorgt ze er voor dat Piet Mondriaan in deze roerige periode een veilig onderkomen krijgt in Londen. Na de oorlog verhuist Hepworth in 1949 naar St. Ives naar Cornwall. Ze koopt daar Trewyn Studio waar ze vanaf december 1950 tot aan haar dood in 1975 woont een werk. Haar huis en studio zijn nu een museum.
“Iets uithakken is volgens mij een fundamenteel aspect
van de ontwikkeling van de mens en zijn houding ten opzichte van de toekomst.”
Notities van B. Hepworth over haar techniek (1962).
(p.24 catalogus Hepworth in Rijksmuseum)
In de zomer van 2022 is werk van Barbara Hepworth te zien in tuinen van het Rijksmuseum © foto Wilma Lankhorst.
Wat krijg je te zien in Amsterdam?
In deze eerste solotentoonstelling van Hepworth in ons land krijg je een overzicht van haar late werk uit de jaren ‘60 en vroege jaren ’70. In totaal zijn er negen beelden waarvan het merendeel afkomstig is uit Engelse openbare tuinen en parken. Deze monumentale sculpturen zijn nooit eerder van hun vaste standplaats weg geweest. Zo staat Construction (Crucifixion) normaal in de kloostertuin van de Salisbury Kathedraal. Misschien heb je tijdens een bezoek aan Londen Single Form (Memorial) gezien in Battersea Park of Monolith (Empyrean) in Kenwood Gardens? De sculptuur Squares with Two Circles heeft na de installatie in de KröllerMüller Beeldentuin in 1965 nooit meer een andere plek gehad.
De tuinen van het Rijksmuseum liggen als een groene krans om het museum heen. Ik begin mijn ronde bij de rechter ingang gezien vanaf het Museumplein.
Figure for landscape © Barbara Hepworth (1960) in de Rijkstuinen 2022 © foto Wilma Lankhorst.
Hepworth en het landschap
Voor Barbara Hepworth is het landschap altijd dé inspiratiebron geweest voor haar werk. Ze zegt hierover over in 1943: “Al mijn beelden komen voort uit het landschap (…) maar geen enkel beeld komt echt tot leven totdat het terugkeert naar het landschap, de bomen, lucht & wolken”.
Hier in Amsterdam, In de tuinen van Rijksmuseum komen Hepworth’s beelden tot leven zoals de beeldhouwer dat wenst. Bomen, planten, hagen en gazons vormen hier de vanzelfsprekende achtergrond voor de abstracte werk. Kenmerkend voor de beelden van Hepworth zijn de gaten, de open vormen in haar sculpturen. Door de open vormen verbindt het beeld zich met de omringende ruimte. Door de gaten voel je de zon en wind en zie je Hollandse wolkenpartijen. In de tuin hoor je ook het geschraap van de tram op de rail en andere Amsterdamse stadsgeluiden. Op allerlei plekken in de tuin staan banken, zodat je op je eigen tempo, heel ontspannen, van de beelden kunt genieten.
Single Form © Barbara Hepworth (1961) in de Rijkstuinen 2022 © foto Wilma Lankhorst.
Enkele beelden in de Rijkstuinen
Als ik de trap afloop, ontdek ik op het eerste grasveld de sculptuur Single Form (1961). Dit beeld maakt Hepworth nadat haar vriend Dag Hammarskjöld (de tweede Secretaris Generaal van de Verenigde Naties) in 1961 omkomt bij een vliegtuigongeluk. “Ik heb dit beeld gemaakt in een soort wanhoop en gewoon om mezelf te troosten”, aldus Hepworth (1961). In de catalogus lees ik dat in de cirkelvormige opening een inscriptie staat. Deze tekst kun je niet zien vanaf de grond. Er staat: ‘To the glory of God and the memory of Dag Hammarskjöld 1961.’
Na de Tweede Wereldoorlog raakt Hepworth steeds meer politiek geëngageerd. Ze is een voorstander van de Verenigde Naties. Ze beschouwt Hammarskjöld als de verpersoonlijking van het optimisme dat de organisatie uitstraalt. Dag Hammarskjöld en Barbara Hepworth geloven beiden dat kunst een positieve bijdrage kan leveren aan de samenleving. Voor Hammarskjöld vertegenwoordigt Hepworth’s werk de potentiële overwinning van de menselijke creativiteit over de ‘onmenselijke chaos.’
ConStruction – Crucifixion © Barbara Hepworth (1968) in de Rijkstuinen 2022 © foto Wilma Lankhorst.
Piet Mondriaan en Barbara Hepworth
Via het waterpaviljoen Hide & Seek (2013) van Jeppe Hein (1974) loop ik via Two forms, divided circle (1969) en Figure and landscape (1960). naar de tuin de zijkant van het museum. De laatste twee beelden zijn allebei creaties van Barbara Hepworth. In de tuin aan de zijkant staat het geometrische beeld Construction (Crucifixion 1968). De vaste plaats van deze sculptuur is de kloostertuin van de Salisbury Kathedraal. Over ConStruction zegt Hepworth in 1970: “Ik was aan het experimenteren met kleur in relatie tot brons. Ik wilde me laten gaan en er een cirkel in hangen. Waarom niet? Het schijnt dat mensen zich erover opwinden; ik vind het heel sereen en verstild.”
Ze bracht het ontwerp in verband met een ziekte die ze kort ervoor heeft doorgemaakt en met ideeën die al langer in haar hoofd sluimeren. Het kleurgebruik en de rechtlijnige constructie zijn een verwijzing naar Piet Mondriaan en andere kunstenaars van De Stijl, aldus Sophie Bowness (p.42 catalogus Barbara Hepworth in de Rijksmuseumtuinen).
The Family Man (Ancestor I en II en Parant I) © Barbara Hepworth (1970) in de Rijkstuinen 2022 © foto Wilma Lankhorst.
Barbara Hepworth en beeldengroepen
Naast zeven alleenstaande sculpturen, staan hier ook twee beeldengroepen. De ene groep heet Conversation with Magic Stones (1973) de andere The Family Man (1970). In juni 1970 schrijft Hepworth: ‘Ik heb een droom over een nieuwe grote sculptuur – negen figuren die een heuvel op lopen’ (p. 50 catalogus Rijksmuseum). Die droom krijgt vorm in The Family of Man, een groep figuren die je als compleet ensemble kunt zien, maar ook los of in kleinere groepen. Hier in Amsterdam staan drie familieleden Ancestor I en II en Parent I. Hepworth bouwt elk familielid op uit een stapeling van blokken. De ‘voorouders’ hebben de meest complexe opbouw die hoort bij hun leeftijd. Elk familielid heeft een blok met een opening, dit verwijst naar bestaande familietrekken. Deze worden doorgegeven van generatie op generatie. De figuren verschillen ook van elkaar door het gebruik van gekleurde patina’s. Deze grijsgroene laag kan natuurlijk ontstaan, bijvoorbeeld door zure regen of zoals Hepworth dat deed met chemische middelen.
Monolith (Emphyrean, 1953-1954) © Barbara Hepworth (1954) in de Rijkstuinen 2022 © foto Wilma Lankhorst.
Hepworth herdenkt haar overleden zoon in steen
Het negende en laatste beeld is Monolith (Empyrean 1953-1954). Dit is een persoonlijk gedenkteken voor haar oudste zoon, Paul Skeaping. Hij kwam in 1953 samen met zijn navigator om in actieve dienst voor de Royal Air Force. Net als haar collega beeldhouwer Käthe Kollwitz (1867-1945) heeft Barbara Hepworth de dood van haar oudste kind een actieve herinnering gegeven in steen. In tegenstelling tot Hepworth, herdenkt Kollwitz de dood van haar zoon Peter (1914, tijdens de Eerste Wereldoorlog) in het beeld ‘Treurend ouderpaar’ (1932). Hepworth uit haar herinnering aan haar eerst geborene, in een monoliet. Je ziet hier het samenzijn van de piloot met zijn navigator. Ze zijn versmolten in één beeld.
River Form © Barbara Hepworth (1965) in de Rijkstuinen 2022 © foto Wilma Lankhorst.
De negen beelden van Barbara Hepworth kun je nog tot en met 23 oktober 2022 zien in de Rijksmuseumtuinen.
De tuinen zijn gratis te bezoeken, ook als je geen Museumkaart hebt. Ze zijn dagelijks geroepen van 9.00 tot 17.00 uur.
Negen sculpturen van Barbara Hepworth in tuinen Rijksmuseum zomer 2022 © foto Wilma Lankhorst.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en toestemming van het Rijksmuseum, alle bruikleengevers en de Barbara Hepworth Foundation.
PS
De installatie Squares with Two Circles staat normaal in de beeldentuin van het KröllerMüller Museum.
Sinds het hier in 1965 een plek vond, is het beeld niet verplaatst: tot nu toe dus.
Verwacht in Tate St. Ives
Barbara Hepworth, Art & Life, te zien vanaf 26 november 2022 tot en met 1 mei 2023 in Tate St. Ives.
Barbara Hepworth Museum and Sculpture Garden Tour – St Ives, Cornwall
Hepworth’s huis en studio noemde ze ‘Trewyn House’. Dit is nu het Barbara Hepworth Museum & Sculpture Garden in St Ives in Cornwall. Een deel van haar werk (deels op papier) is in het binnen museum te zien. Enkele grote sculpturen staan in de tuin. Als je hier bent, mag je ook een kijkje nemen in haar atelier. Daar liggen haar gereedschap en andere materialen die de kunstenaar gebruikte.
Boeken over het werk en het leven van Barbara Hepworth
- Herbert Read, Barbara Hepworth: Carvings and Drawings, London 1952
- P. Hodin, Barbara Hepworth, Neuchâtel and London 1961
- Alan Bowness, Barbara Hepworth: Drawings from a Sculptor’s Landscape, London 1966
- M. Hammacher, Barbara Hepworth, London 1968, rev. ed. 1987
- Barbara Hepworth: A Pictorial Autobiography, London 1970, rev. ed. 1978
- Alan Bowness (ed.), The Complete Sculpture of Barbara Hepworth 1960-69, London 1971
- David Fraser Jenkins, Barbara Hepworth: A Guide to the Tate Gallery Collection at London and St Ives, Cornwall, London 1982
- Penelope Curtis and Alan G. Wilkinson, Barbara Hepworth: A Retrospective, exh. cat., Tate Gallery Liverpool, 1994
- Sally Festing, Barbara Hepworth: A Life of Forms, London 1995
- David Thistlewood (ed.), Barbara Hepworth Reconsidered, Liverpool 1996
- Penelope Curtis, Barbara Hepworth, London 1998
- Matthew Gale & Chris Stephens, Barbara Hepworth: Works in the Tate Gallery Collection and the Barbara Hepworth Museum, St Ives, London 1999