De grenzen van het lokale bestuur

Vorig jaar werd in Frankrijk een wet aangenomen die korte binnenlandse vluchten verbood waarvoor het alternatief per trein niet langer duurt dan twee-en-een-half uur. Wie van Parijs naar Bordeaux of Lyon wil reizen zou nu de TGV moeten pakken. De wet kwam deels tegemoet aan de aanbevelingen van de Klimaatconventie,  een nogal omstreden initiatief van president Macron. In december stak de Europese Commissie echter een stokje voor het plan. Luchtvaartbedrijven hadden bezwaar aangetekend omdat de wet in strijd zou zijn met de Europese dienstenrichtlijn (die van Bolkestein): de vrijheid om diensten aan te bieden, ‘een van de fundamentele waarden van de Europese Unie’. Ze bestrijden ook dat deze wet een noodzakelijke bijdrage is aan het terugdringen van de CO2 uitstoot. De luchtvaart draagt slechts 2.5 % bij aan de globale CO2 uitstoot, en dat zou dan vooral komen van de langere vluchten. De Commissie begon een onderzoek, de invoering van de wet is tot nader order uitgesteld.

Ook in Duitsland en Spanje wordt gesproken over het verbieden van korte vluchten in het kader van de bestrijding van de klimaatopwarming. De maatregel lijkt behalve voor binnenlandse vluchten ook voor grensoverschrijdende reizen kansen te hebben nu het gebruik van de trein op langere afstanden toeneemt met een uitgebreid internationaal spoornet. Maar dan moet er wel gebroken worden met die ‘fundamentele waarde’ van de EU: het zonder enige hindernis kunnen aanbieden van diensten. Op Social Europe schrijft Olivier Hoedeman van het onderzoeksinstituut Corporate Europe Observatory over de ‘gevaarlijke obsessie’ van grote bedrijven die blijven pushen om de Europese interne markt te vervolmaken. Absolute vrijheid voor het bedrijfsleven om zaken te doen betekent een onoverkomelijke hindernis in de strijd tegen klimaatopwarming en voor de oplossing van vele andere urgente problemen.

De dienstenrichtlijn blijkt een enorme handicap te zijn voor sociaal beleid dat nationale en lokale overheden willen uitvoeren. Brussel reageert buitengewoon streng op mogelijke overtredingen en zoekt naar aanscherping van de regels. Hoedeman:

De commissie en het Hof van Justitie van de EU werken voortdurend aan de uitbreiding van het toepassingsgebied van de richtlijn en het ondermijnen van de vrijstellingen voor openbare diensten die 15 jaar geleden zijn ingevoerd. De commissie doet dit via inbreukprocedures, ‘met redenen omklede meningen’ en andere stappen tegen regels en voorschriften die zij – in een maximalistische neoliberale interpretatie – in strijd acht met de richtlijn. Recente uitspraken van de rechtbank hebben eveneens de reikwijdte van de richtlijn uitgebreid tot ouderenzorg, stedenbouw en brandweer.

De Commissie brengt ook andere publieke diensten op de ‘vrije markt’ zoals kinderopvang, nutsbedrijven voor water, gas en electriciteit, onderwijs, gezondheidszorg. Een nieuwe meldingsplicht voor dergelijke diensten leidde enkele jaren geleden tot een massaal protest van gemeentebesturen, politieke partijen, vakbonden en maatschappelijke organisaties. Dat leidde er toe dat de Commissie het voorstel introk. Ondanks deze overwinning gaat de versterking van de interne vrije markt gewoon door onder invloed van belangrijke lobbygroepen als de European Round Table of Industrialists (ERT). Nationale en lokale overheden hebben het nakijken. Zoals Amsterdam het eerder beschreef, toen bleek dat maatregelen tegen de overlast van AirB&B afhankelijk waren van toestemming van de Europese Commissie: ‘dit is een bedreiging van de lokale democratie.’

En daarmee zijn we bij de Nederlandse actualiteit aanbeland. We hebben deze week duizenden gemeenteraadsleden gekozen. Zij beginnen met de nodige ambities aan een verantwoordelijke taak. In de afgelopen weken is wel duidelijk geworden dat zij flink beperkt zullen worden door de kaders die de nationale overheid stelt, en dan vooral vanwege de karige financiën die daarbij geleverd worden. Over de beperkingen die de EU hen nog gaat opleggen in de komende vier jaar hoort men minder. Een waarschuwing voor onprettige verrassingen is wel op zijn plaats. Dacht u bijvoorbeeld een hypermarket aan de rand van de stad tegen te kunnen houden ter bescherming van het milieu? U zult te maken krijgen met EU-wetgeving en als u die negeert juridische acties van een ondernemerslobby. Vele andere voorbeelden zullen volgen. Hoeveel vrijheid hebben we nog in het lokale bestuur?