Texaanse energieproblemen

ANALYSE - In de eerste helft van februari werd Texas geteisterd door stevige winterstormen, die gepaard gingen met temperaturen tot 22 graden onder het vriespunt. Door de kou viel in delen van Texas de energievoorziening uit, zowel de elektriciteitsproductie als de gasproductie kwam in de problemen. Rechtse media, zoals Fox News, waren er als de kippen bij om de schuld aan stilvallende windmolens te geven. Terwijl anderen het stilvallen van gas-, kolen- en kerncentrales de schuld gaven. Inmiddels lopen er hoorzittingen en doemt een beter beeld van de Texaanse problemen op.

Situatie Texas

Texas is een van de grootste producenten van olie- en gas binnen de VS, en ook een van de grootste staten als het gaat om windenergie. Tegelijkertijd is het Texaanse elektriciteitsnetwerk nauwelijks verbonden met de elektriciteitsnetwerken van naburige staten. Door deze geringe verbondenheid van het elektriciteitsnetwerk ontloopt Texas federaal toezicht op het elektriciteitsnetwerk. Waardoor Texas een veel vrijere elektricteitsmarkt heeft dan andere staten. Ook is het toezicht op de elektriciteitsmarkt en de gasmarkt in Texas gescheiden.

Basis van het probleem

Texas had in 2011 al een keer te maken met extreme kou, maar lijkt daar onvoldoende van te hebben geleerd. Uit het verslag van de hoorzittingen die momenteel bezig zijn komt naar voren dat de vrije markt in combinatie met slechte afstemming tussen de toezichthouders van het elektriciteits- en gasnetwerk aan de basis van de problemen lagen. Het gasnetwerk en de maximale gasvraag is bepaald op basis van de piekvraag in de zomer voor koeling. De toezichthouder op de gasmarkt heeft geen rekening gehouden met de gelijktijdige vraag naar gas voor verwarming en voor elektriciteitsproductie. Ook is door de toezichthouders op de gas- en elektriciteitsmarkt geen rekening gehouden met de verbondenheid tussen de gas- en elektriciteitsmarkt in met name de wintermaanden. Hier lijkt zich de opdeling over verschillende toezichthouders te wreken.

Een groot deel van de problemen had voorkomen kunnen worden als gasproductielocaties, elektriciteitscentrales en windturbines voorzien waren van vorstbeschermende maatregelen. Het kan daarbij gaan om simpele maatregelen, zoals het isoleren van waterleidingen, die in veel markten waar risico op vorst bestaat wel verplicht zijn. Hierdoor moesten veel gascentrales, kolencentrales en zelfs kerncentrales hun elektriciteitsproductie verlagen. Ook windturbines werden stilgezet vanwege vorstproblemen, die in veel koudere landen met simpele maatregelen voorkomen worden. Door het gebrek aan elektriciteit liep de gasproductie nog verder terug en werd de elektriciteit van miljoenen Texanen afgeschakeld om een totale blackout van het elektriciteitsnetwerk te voorkomen. Door de geïsoleerde ligging ten opzichte van het elektriciteitsnetwerk van buurstaten konden de netwerkbedrijven van deze buurstaten Texas niet te hulp schieten.

Uitgevallen capaciteit

In de winter leveren gas- en kolencentrales in Texas ongeveer 70 GW aan vermogen, windturbines leveren in de winter ongeveer 5 tot 11 GW (19 tot 43% van het totale vermogen aan windturbines van 25 GW). Tijdens de februaristormen viel 30 tot 40 GW aan vermogen van kolen- en gascentrales weg, terwijl er 3,6 tot 4,5 GW aan vermogen van windturbines wegviel door vorstproblemen. Bloomberg constateert dan ook dat windturbines voor slechts een klein deel van het probleem verantwoordelijk zijn. Reuters meldt dat ook een kerncentrale de elektriciteitsproductie moest staken vanwege bevriezing van anderhalve meter ongeïsoleerde leiding.

De problemen bij kolen- en gascentrales waren te voorkomen geweest door leidingen te isoleren en gevoelige delen te beschermen tegen vorst. Hetzelfde geldt voor windturbines, die vorstbestendig te maken zijn m.bv. een speciale coating of door de wieken met warme lucht te vullen.

Effecten voor klanten

De effecten van het uitvallen van de elektriciteit voor klanten zijn fors. Ruim 2 miljoen Texanen zaten dagenlang in de kou, waardoor er tientallen overleden. Texanen die wel stroom geleverd kregen worden geconfronteerd met de zegeningen van de vrije markt. Door de enorme vraag naar stroom en het geringe aanbod steeg de stroomprijs op de groothandelsmarkt tot boven de $9.000 per MWh, dat is $ 9 dollar per kilowattuur. Omgerekend ruim 7 Euro per kilowattuur. Dit zorgt voor forse winsten bij de energieproducten, maar betalingsproblemen bij klanten. Zeker bij klanten met een flexibel tarief gebaseerd op de groothandelsprijs. Wanneer deze klanten in betalingsproblemen komen kan dit ook gevolgen hebben voor energieleveranciers.

Lessen voor Nederland

De situatie in Nederland is anders dan die in Texas. De markt is hier minder vrij en de samenwerking tussen de netbeheerders van elektriciteit en gas is beter.. Zo hebben TenneT en GasUnie samen een visie op de toekomst van hun netwerken uitgebracht. Toch zijn er volgens Coby van der Linde, directeur van het internationaal energieprogramma van Clingendael, wel lessen te leren voor Nederland, zo schrijft ze in Energeia (betaalmuurtje). Een daarvan is dat Nederland kwetsbaarder wordt voor prijsschokken en aanbodproblemen op de gasveld. Dat komt enerzijds door het afbouwen van de winning uit het Groninger-gasveld en anderzijds doordat veel energiebedrijven geen langjarige inkoopcontracten voor aardgas afsluiten. De meeste hebben kopen slechts 1 jaar vooruit in, een wettelijke verplichting om langer vooruit in te kopen ontbreekt. Belangrijker nog is volgens Van der Linde het ontbreken van een blauwdruk voor de toekomst. Waar gaan we naar toe en in welke volgorde gaan we stappen zetten in de energietransitie? Hoe gaan we de verschillende belangen afwegen, nu en in de komende jaren. Van der Linde verwijst naar de nota-De Pous uit 1962. In deze nota werd een blauwdruk voor de toekomstige energievoorziening geschetst, inclusief de afwegingen tussen de verschillende belangen. In een nieuwe versie zal anders omgegaan worden met aardbevingsrisico’s in Groningen. Tegelijkertijd zou het helpen als een nieuw Kabinet een zelfde toekomstbeeld weet te schetsen. Zoals Wiebes een Kamerbrief schreef met een visie op verduurzaming van de basisindustrie. Een brief die nodig uit de la getrokken moet worden tijdens de formatiebesprekingen.

Uitgebreidere analyses van de problemen in Texas vind je onder andere bij Carbon Brief, Renew Economy, Cleantechnica, Reuters en in aflevering 16 van blik op olie & gas van Studio Energie.