Cultureel geheugenverlies

COLUMN - Het is vandaag tien jaar geleden dat in Keulen een van de kantoren van het Raadhuiscomplex instortte, samen met nog twee andere gebouwen. De schade aan deze huizen was niet het ergste: er vielen ook twee doden. De oorzaak bleek de aanleg van de nieuwe metrolijn, die het noorden en het zuiden van Keulen zou gaan verbinden. Door een gat in een damwand had het grondwater onder de drie huizen kunnen weglopen en daarbij was het zand meegezogen.

Bij het onderzoek naar het Kölsche Ground Zero bleek dat het gat in de damwand had kunnen ontstaan doordat de stalen beugels die de platen van die wand bij elkaar moesten houden, waren gestolen. Puur menselijke slechtheid dus. De nabestaanden van de twee overleden bouwvakkers moeten de afgelopen tien jaar iedere dag vergeefs hebben geprobeerd verder te gaan alsof er geen misdrijf was gepleegd.

Voor de overige Keulenaren was er ook iets om verdrietig om te zijn: het stadsarchief, een van de zes grootste van Duitsland, is verloren gegaan. Deels door waterschade vernietigd, deels weggewaaid, deels op een andere manier verdwenen. Een deel is uit de krater gered en wordt nu gerestaureerd.

Ik herinner me van de toenmalige berichtgeving dat onder andere de bul met de stadsrechten van Keulen er niet meer is. Verloren gingen ook 65.000 oorkonden, teruggaand tot 922. En bedenk eens welke stukken er nog meer kunnen zijn geweest in de dubbele administratie van een aartsbisdom en een grote vrije rijksstad, aangesloten bij de Hanze. Hier lag, door een wonderlijke speling van het lot, ook het Hanze-archief van de Vlaamse stad Brugge.

En het ergste is: de documenten waren nog niet gedigitaliseerd. Je begrijpt de elf tranen van de heilige Ursula die in het Keulse stadswapen staan afgebeeld. (Het is volgens heraldici hermelijn maar Keulenaren weten het altijd beter.)

Een andere herinnering, iets langer geleden: de Britse blogger Roger Pearse vroeg bij een universiteitsbibliotheek in – ik meen – Beieren of Zwitserland scans op van een paar middeleeuwse manuscripten en kreeg een bijna honend antwoord dat amateurs dit soort dingen niet nodig hadden en dat het ook niet nodig was scans te maken.

Zo bruin worden ze tegenwoordig niet meer gebakken, maar ook tien jaar na de ramp van Keulen is er nog steeds veel werk te doen om cultureel erfgoed te digitaliseren, te beschermen tegen de tand des tijds en te ontsluiten voor iedereen.