COLUMN - De komende afleveringen van Politiek Kwartier laat Klokwerk de politieke actualiteit voor wat ze is, en gaan we ons buigen over mogelijke alternatieven voor sociale zekerheid.
Ons sociale stelsel is hopeloos ingewikkeld, kostbaar in de uitvoering, biedt veel mensen nauwelijks zekerheid, en is vaak ronduit denigrerend. Daarbij wordt het door de politiek met de kaasschaaf mishandeld en door marktwerking ondermijnd. Dat moet beter kunnen.
Hoe zou een ideaal sociaal stelsel eruit zien? Mijns inziens zou die bestaan uit slechts drie regelingen.
Ten eerste een uitkering voor het inkomen tot het bestaansminimum. Hiervoor denk ik aan een uitkering die enigszins lijkt op het inmiddels veelbesproken basisinkomen.
Het is door veel mensen al opgemerkt: een basisinkomen is een zeer karige vorm van sociale zekerheid. Een aanvaardbaar alternatief voor ons huidige stelsel zou daarom daarbovenop een regeling moeten hebben van doorbetaling van eventueel aanwezig aanvullend inkomen. Dit is de tweede regeling.
Ten derde zou er behoefte zijn aan een verzekering voor ziektekosten.
Meer regelingen zouden mijns inziens in een gezonde samenleving niet nodig moeten zijn. Onze samenleving kent echter grote problemen met woonvoorzieningen, en daarmee samenhangend grote verschillen in woonkosten. Dit vraagt om een vierde regeling.
Al deze regelingen zouden los van elkaar ingevoerd kunnen worden. Ik bespreek deze week de regeling voor aanvullend inkomen.
Die zou er zo uit kunnen zien:
Iedereen met een inkomen boven het bestaansminimum – of dat nu uit loon is of uit een onderneming – draagt een gelijk percentage van dit deel van zijn inkomen af aan een collectieve spaarpot.
Met die spaarpot worden mensen in staat gesteld vrij te nemen van hun werkzaamheden. Zij ontvangen dan een inkomensaanvulling tot maximaal hun gemiddelde inkomen van – laten we zeggen – de laatste vier jaar voordat van de regeling gebruik wordt gemaakt.
Dit vrij nemen kan gedwongen of vrijwillig zijn: door werkloosheid, ziekte of ouderdom, of omdat iemand tijd wil besteden aan andere werkzaamheden zoals het verzorgen van kinderen of het opzetten van een nieuwe onderneming. De uitkering is vrijwillig aan te vragen en onvoorwaardelijk.
Er kan pas begonnen worden met opnemen na vier jaar sparen. De duur van de uitkering is afhankelijk van het gespaarde tegoed, en neemt exponentieel toe naarmate men langer spaart, om sparen te stimuleren. Bovendien neemt kapitaal door rente nu eenmaal toe. Bij voldoende lang sparen wordt de tijd dat iemand vrij kan nemen onbeperkt, zoals nu ook met het pensioen het geval is.
Deze regeling is vervangend voor spaarloonregelingen en het pensioen en wordt uitgevoerd door de huidige pensioenfondsen. WW en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen worden opgesplitst: het onderste deel van deze uitkeringen wordt samengevoegd met de geldende regeling voor het inkomen tot het bestaansminimum – in onze huidige samenleving is dat de bijstand. Het bovenste gedeelte wordt opgenomen in de hierboven beschreven inkomensverzekering.
Dit sparen zou voor iedereen verplicht moeten zijn, om tegen te gaan dat mensen zich selectief gaan verzekeren en de verzekering daardoor onbetaalbaar wordt. Daarbij is het doel van deze regeling naast inkomenszekerheid op persoonlijk niveau ook economische stabiliteit.
Met deze regeling ontstaat rechtsgelijkheid voor iedereen met een inkomen, waardoor de huidige beweging van vaste contacten naar flexwerken gestopt wordt. Het UWV kan worden afgeschaft en mensen genieten meer zekerheid, terwijl ze tegelijkertijd vrijer kunnen beschikken over hun tegoeden en zo hun leven efficiënter kunnen plannen.
Tot zover. Ik hoop op een vruchtbare discussie.
Reacties (30)
Als ik het goed begrijp, gaat dit vooral over de “aanvullende” inkomstenverzekering, niet de verzekering voor een bestaansminimum.
Vereenvoudiging zou ook kunnen helpen om te besparen en mensen een betere uitkering te geven. Ik heb dit wel meer gelezen. Waar zit dan de oorzaak dat dit niet opgepikt wordt op de politieke agenda?
@1: Yep: daar ga ik me volgende week over buigen.
Deze regeling zou op zich los ingevoerd kunnen worden, waarbij de voet tot het bestaansminimum van de WW en de WIA zouden worden opgevangen door de huidige regelingen voor de bijstand en de Wajong (maar dat ik met die regelingen allerminst tevreden ben en wat ik eraan zou willen veranderen zien we volgende week).
Wat voor inkomensvoorziening zie je voor een leerling-steigerbouwer na al na enkele weken van zijn steiger valt en invalide raakt? Basisinkomen omdat hij nog niet voldoende gespaard heeft of toch iets WAO/WIA-achtigs?
En zie dat anders bij een net afgestuurde bouwkundige die op de een bouwplaats invalide raakt?
Een uitkering op basisniveau inderdaad, in de huidige realiteit Wajong als ik het zo inschat. Eventueel aan te vullen met het gespaarde tegoed. Die leerling-steigerbouwer zal er ten opzichte van de WIA nu niets op achteruit gaan, want 75% van het minimumloon is niet meer dan een Wajonguitkering. De net afgestudeerde bouwkundige wellicht iets, maar ook niet dramatisch, tenzij hij een aanvangssalaris van bovenmodaal krijgt, wat zelfs voor een net afgestudeerde bouwkundige erg zeldzaam is. En is een net afgestudeerde bouwkundige als mens meer waard dan een leerling-steigerbouwer?
Als je het zo leest vraag je je af waarom het momenteel zo hopeloos complex is?
@4, als de leerlingsteigerbouwer nu 18 jaar of ouder is, een BBL volgt en thuis woont, is de kans groot dat hij zelfs geen bijstand krijgt, en dat zijn ouders in zijn levensonderhoud moeten voorzien (en zijn zorg.)
De wajong was altijd al voor mensen die hun ziekte of beperking gekregen hadden voor hun 18e of het eind van hun studie, BBL is geen studie in die zin maar een baan. Maar als je daar nog maar te kort werkt heb je ook geen recht op wia. Dat leverde al hele nare situaties op, en dat is er zeker niet beter op geworden.
Een onafhankelijk basisinkomen is dan een aantal flinke stappen vooruit.
OK, geen Wajong dus, maar bijstand. Dank. 60% van het minimumloon, plus ondersteuning in kosten bij uitwonen en aanvullende regelingen. Ideaal is dat inderdaad niet, maar daar zou ik dan ook graag verbeteringen in zien. Details volgende week.
Ondertussen vind ik het wel terecht dat er gewerkt wordt met gelijke monniken gelijke kappen. Dat een WIA-er het nu leuker heeft dan een bijstandsgerechtigde is leuk voor hem, terecht vind ik het eigenlijk niet. Uitgangspunt is tenslotte dat beide niet kunnen werken, zij het om andere redenen.
@6: Omdat het huidige stelsel historisch is gegroeid – telkens als men een wondje zag plakte men er na veel onderling ge-onderhandel een pleistertje op, en kwam er een scheur in de grotere pleisters: een nieuw pleistertje erop. Het grote verband is daarmee, voor zover dat er al was, verdwenen. Daarbij vereist verandering ook op durven geven wat je hebt. En dat is voor veel mensen om te beginnen al moeilijk. Ze kijken vooral eerst naar de nadelen. Een WIA-er gaat zich gelijk afvragen of hij er nog wel zo warmpjes bij blijft zitten. Een ondernemer die lekker verdient en een spaarpotje heeft zal het niet willen, zo een verplichte verzekering. En verder zijn er de gevestigde belangen rond het systeem zelf. Het UWV opheffen, dat is me nogal wat.
Dus:???
Stel dat bestaansminimum gelijk aan de belastingvrije voet.
Betaal alles A.O.W. ziektekostenverzekering, enz., enz uit dat vaste percentage (zonder plafond[liefst nog wat progressief])
Mijn zegen heb je.
Misschien moet er alleen nog iets verzonnen om de huren te normaliseren.
@8, de bijstand voor jongeren is volgens mij zelfs nog soberder dan dat.
Maar verder wel eens. Als we gewoon een behoorlijke basis hebben voor iederen, kunnen de extra’s bijeengespaard worden, en kun je je spaarpot gebruiken om geleidelijk je leven aan te passen aan de nieuwe omstandigheden. En wat je niet zelf gespaard hebt, ontvang je dan ook niet noodzakelijk als extra luxe. Op zich geen gek uitgangspunt.
Heb je de pech dat je iets krijgt voor je een spaarpot opgebouwd hebt, dan is dat inderdaad pech. Je kunt rondkomen, maar het beperkt je in je extra’s.
@5: uitgangspunt is dat je toekomstig inkomensverlies verzekert. De hoogte daarvan verschilt bij de steigerbouwer en de bouwkundige. Ik zou het verzekeringselement niet kwijtwillen. Zou je de invalide bouwkundige overigens zijn studieschuld kwijtschelden?
Toekomstig inkomensverlies verzekeren? Dat lijkt me een onzinnig uitgangspunt. Een mens is wat mij betreft waard wat hij bereikt en niet wat hij zou kunnen bereiken. Een invalide steigeropbouwer had wellicht in een andere carrièrefase een handig zakenman kunnen blijken en veel geld kunnen verdienen, en die bouwkundige had een hopeloze prutser en leegloper kunnen blijken die uiteindelijk nauwelijks carrière had gemaakt.
En zoals uit de bijdrage van Inca blijkt, gaat in praktijk niemand erop achteruit, want die voorbeelden van jou vervallen nu ook in de bijstand.
Dus wat je wilt, daar ben ik het ten eerste niet mee eens, en ten tweede is het een eis waaraan in het huidige systeem ook niet wordt voldaan.
Studieschuld, ook al zoiets. Ik zou zelf voor een systeem zijn waarin mensen helemaal geen schuld hoeven op te bouwen om te gaan studeren. Maar in praktijk zou ook in het huidige systeem die bouwkundige op den duur zijn schuld kwijtgescholden worden, zoals je wellicht weet. Daar zal ik dan ook niets aan willen veranderen.
Overigens moet het momenteel wel heel erg met je gesteld zijn wil je een IVA uitkering krijgen. Als je niet verworden bent tot een plant beland je in de WGA en ben je het slachtoffer van allerlei prikkelmaatregelen om je ander werk te laten aanvaarden. Het voordeel van het systeem dat ik voorstel is dat allerlei pestgedrag van overheidsinstanties waar ook WW’ers last van hebben verdwijnen. Los van dat ook mensen die nu geen recht op WW hebben – volgens mij nu al bijna de helft van de beroepsbevolking – sociale zekerheid zullen genieten.
@13:
Ik kan mij voorstellen dat iemand een toekomstig inkomensverlies verzekeren wil. (bijvoorbeeld een inkomen voor de partner en kinderen als iemand overlijdt).
Maar dat lijkt mij dan een taak voor verzekeraars, niet voor de overheid.
@12: Overigens wordt bij wettelijke aansprakelijkheid wel rekening gehouden met het verwachte inkomen van een persoon (en dit werd bij vrouwen lager geschat dan bij mannen), bijvoorbeeld als iemand door een aanrijding in het verkeer verlamd raakt.
Maar dan is sprake van schade die door een ander veroorzaakt is, en niet sprake van inkomensverlies door pech.
Kiijk Klokwerk, hier ben je met de heerlijke ideale wereld bezig. En het geeft inzichten in wat we echt zouden willen. Niet alleen om dat te bereiken, maar vooral omdat we ons kunnen realiseren wat we ook echt niet leuk vinden aan onze huidige samenleving. Ik vind je hier op je best, niet gebonden aan wat politiek toch niet haalbaar zou zijn, dus plus alom :)
Praktisch vraagje. Pensioenvoorziening, hoe zie je dat voor je? Mensen die op hun 71ste besluiten dat het genoeg is geweest met werken zitten die als ze tegen de 103 jaar oud zijn niet helemaal financieel aan de grond?
@Frank: Dank je. Overigens denk ik dat het politiek op zich wel haalbaar zou moeten zijn. Ik kan niet veel punten tegen verzinnen. De belangrijkste tegenstanders zouden ondernemers zijn die vinden dat risico nemen met je inkomen bij het vak hoort. Maar laat het nu net de grootste werkgeversvereniging zijn die onlangs met een voorstel kwam dat het dichtst in de buurt kwam. Waar het debat bij eventuele invoering vooral over zal gaan is de termijnen, die ik bewust niet noem. Het gaat mij om de uitgangspunten.
Aangaande pensioen zou ik zeggen dat wie 40 jaar gespaard heeft (of zoiets) ongelimiteerd zou kunnen ontvangen – zoals nu ook bij het huidige pensioen min of meer geldt. Wie zijn tegoeden eerder opsoupeert en daarna niet meer aanvult… tsja, die heeft pech gehad en vervalt op den duur terug naar AOW-niveau.
Overigens geldt nu natuurlijk ook dat wie nu in de WW, WAO, WIA of bijstand belandt, of anderszins een tijdje niet werkt of als ZZP’er aan de slag gaat, dat de pensioenopbouw wordt onderbroken.
Overigens zal je dan de komende weken je hart op kunnen halen want ik ga de komende blogjes volledig wijden aan die ‘heerlijke ideale wereld’. En daarna stop ik met Politiek Kwartier.
Neeee!!!1 Je serie is juist een hoogtepunt :( :( :(
Even op @18 reagerend (en @ 19 ik vind het echt erg jammer als je stopt! :( ) : Het mooie aan je ideeën waar je nu en de komende weken mee aankomt is dat ze inderdaad in principe heel haalbaar zijn (al zal er wel rekenwerk aan te pas komen hoe e.e.a. in de praktijk echt uitpakt). We hebben nu wel te maken met een politiek die hyperconformistisch is aan belangen van weinigen en niets op heeft met idealen die goed zijn voor allen (of in ieder geval velen). Idealen lijken wel te worden vervloekt. Tot zover de haalbaarheid.
Maar dat neemt niet weg dat door je voorstellen op te schrijven en ter discussie te laten stellen je (in ieder geval mij) tot nadenken zet wat we.ik nou belangrijk vindt. Hoe we solidariteit, iets wat we beiden een warm hart toedragen, praktisch kunnen vormgeven. Te doen beseffen dat er wel degelijk alternatieven zijn, keuzes. Ik vind dat erg inspirerend.
Uitgangspunt bij arbeidsongeschiktheid en werkloosheid is wel verzekering en geen voorziening zoals AOW of bijstand. Waarom we dat zouden moeten privatiseren zoals @16 suggereert begrijp ik niet. Dat gaat met pensioenen en zorg ook niet beter dan met een publieke regeling. Ook begrijp ik niet dat Klokwerk mee gaat is het frame dat het huidige systeem kostbaar is. Dat heet solidariteit.
Dat is wel heel erg jammer @Klokwerk! Vrijdagavond is vaste prik om je even te lezen, en toen je een paar weken terug het ritme doorbrak, bleef ik refreshen in de hoop je stukje toch te zien verschijnen :). Hopelijk toch geen einde aan regelmatige en stellingnemende stukjes van je hand, maar alleen een einde aan de serie?
@22, op dit moment zijn we voor een aanzienlijk deel meer solidair met beleidsmedewerkers die mensen moeten pesten, met overbetaalde en onderpesterende IT, artsen die vooral gericht zijn op het bedenken waarom iemand vooral niet ziek is en best nog wel gedwongen kan worden om zich kapot te werken…
Laat dat geld alsjeblieft zonder rompslomp naar de mensen gaan. DAT is solidariteit. Het in toenemende mate afschilderen van mensen die een uitkering ontvangen als fraudeurs, klaplopers, luiwammesen is dat niet. Het onbetaald maar gedwongen aan het werk zetten ook niet, net zomin als het verplicht onderwerpen (hoe onredelijk men ook is, je moet als ontvanger beleefd blijven. Zelfs in de meest onzinnige sollicitatietraining, zelfs bij de meest absurde conclusies…)
Het kost veel, niet alleen in geld, maar ook in menselijk leed. Dat geldt zowel voor de mensen die bij het UWV (of de sociale dienst) werken en die zich onder druk gezet voelen om een steeds onmenselijker beleid uit te voeren als voor de mensen die het beleid ondergaan.
Maar stel je toch eens voor dat al die tijd en energie besteed zou kunnen worden om iets positievers te doen, omdat de inkomenszekerheid gewoon geregeld is.
Alleen dat al zou de wereld zoveel mooier maken.
Het privaat verzekeren ging mi alleen om inkomensverlies voorbij je opgebouwde spaarpot. Dat lijkt me meer dan terecht – dat is volkomen optioneel, voor de samenleving niet noodzakelijk, dus dat past prima bij private verzekeraars.
@19, heel jammer! Ondanks mijn tegengas de laatste tijd lees ik je columns vrijwel altijd met heel veel interesse en plezier, soms al stipt om 15:30 – klokwerk-tijd :) Ik kijk in elk geval uit naar de komende stukjes!
@24 Inca, je verwoordt het alweer heel goed als je zegt dat er meer solidariteit is met de uitvoerders van de wet dan met de slachtoffers daarvan. De uitvoering van de sociale zekerheid heeft inmiddels Kafkaiaanse vormen aangenomen waar overigens ook menig uitvoerder aan onderdoor gaat. Maar meestal vertegenwoordigt een uitvoerder bij UWV of gemeente de wetgeving ook al heeft hij zijn twijfels. Dan is hij dienstbaar aan een systeem en niet aan nuchter verstand, redelijkheid en medemenselijkheid. Sommigen doen dit uit overtuiging, anderen doen dit uit angst, of uit een gebrek aan moed.
Wat Klokwerk ook voorstelt, waar het m.i. om draait is dat geen mens gedwongen zou moeten worden zich aan te passen aan een systeem dat zijn verbinding met de menselijke maat en het redelijke verstand verloren heeft. Het heeft geen zin om een nieuw systeem te bedenken als daarbij niet inbegrepen is dat ieder mens op grond van zijn eigen overwegingen zijn eigen keuzes kan maken van hoe en waarvoor te leven ( mits niet schadelijk voor anderen en de samenleving) zonder daarvoor afgestraft, gekleineerd en weggezet te worden.
Gedwongen worden tot gedrag dat in strijd is met het eigen verantwoordelijksheidgevoel of gevoel van rechtvaardigheid, zou bij de wet verboden moeten worden.
Uitvoerders zoals klantmanagers en arbeidskundigen zouden eens kunnen beginnen hun opdrachten te weigeren als deze in hun ogen niet werken en zelfs bijdragen aan meer angst, woede en wanhoop bij hun klanten.
@Emile: Daar zeg je zo wat – het is in feite natuurlijk helemaal geen verzekering wat ik voorstel. Nu is het woord verzekering in overheidstermen sowieso erg aan inflatie onderhevig maar voor de zekerheid zal ik het in het artikel aanpassen, dank.
Wat ik ook wel zal aanpassen is waar ik de term “kostbaar” laat vallen: daarmee bedoel ik kostbaar in de uitvoering, en niet kostbaar qua uitkeringen (ik ga dus niet in het frame mee ;) ).
Verder zal ik even scherper stellen wat je eigenlijk zegt: er is inderdaad een groep mensen die er in dit systeem op achteruit gaat, en dat zijn mensen met een behoorlijk hoog inkomen die nu van de IVA (100% arbeidsongeschikt) gebruik kunnen maken. Maar dat zijn er niet zoveel: de meeste mensen in de WIA komen in de WGA terecht en worden ‘geprikkeld’ om ander of aanvullend werk te doen of te ‘genezen’ (want het UWV is een wonderdokter tegenwoordig). Daarbij vind ik het niet redelijk dat iemand met een vast contract in de IVA mag, maar iemand met een tijdelijk, flexcontract of werk op ZZP basis niet. Verder vind ik het niet redelijk dat ook iemand die buiten zijn schuld om niet kan werken om andere reden dan door de overheid gecertificeerde permanente invaliditeit die rechten niet heeft. Dus: de spaarpot, en daardoor gelijkheid voor iedereen, en voor de meesten een enorme vooruitgang in sociale rechten en vrijheid, en als je je hoge loontje wilt verzekeren dan doe je dat maar particulier – dat is duur, maar ja, je kan het dan ook betalen. Inderdaad, dat is een ruil, daar kan je over van mening verschillen.
@Herry: Inderdaad, keuzevrijheid is een key issue hier. En minder betutteling van de overheid, dus échte vrijheid, en dit juist te bereiken door gelijkheid. Ik heb de mensen nooit gesnapt die zeggen dat gelijkheid en vrijheid vijanden van elkaar zijn. Het is juist in systemen die meer gelijkheid geven in rechten en plichten, dat de mensen vrijer worden – omdat hun rechten en plichten niet meer afhangen van het hokje waar ze in zijn gedouwd.
@Frank, Inca, Noortje: Dank, dat soort woorden zijn natuurlijk altijd leuk om te lezen, hoewel ik de waardering ook wel voelde hoor. Er verschijnen echter nog wel wat blogjes om het af te maken, daarna is het echter tijd voor wat anders. Politiek kwartier kost me echt teveel tijd door de week. Ik wil die tijd weer vrijmaken voor andere stukken: ik blijf dus schrijven, maar hoe vaak en waar en wanneer en in welke vorm, dat zullen we dan nog maar verder zien.
@Frank: Ja, het verkennen van politieke alternatieven vind ik zelf ook het belangrijkste en het leukst – ook al weet ik inmiddels dat een stuk waar ik een alternatief in bespreek een stuk minder populair is dan een stuk waarin een politiek idee wordt afgekraakt: het is nu eenmaal makkelijker mensen te verenigen in afwijzing dan in een doel, helaas. Je ziet ook dat deze column qua populariteit en hits ver onder mijn gemiddelde zit. Wist ik van tevoren maar je moet af en toe offers maken ;).
@Inca: Ik vind het juist erg leuk dat we het ook af en toe eens oneens waren – als dat kan met een constructieve discussie (en die hadden we) dan groeien beide ervan.
@Noortje: Onderbreking van een paar weken terug? Ik weet van niks! Toch maar weer eens verversen? ;)
@klokwerk ach ik zie dat het lijstje met je artikelen de regelmaat van een klok heeft. Waarschijnlijk iets te gretig en op donderdag al gekeken! ;)
waarom zou een basisinkomen niet prijsopdrijvend werken voor alle primaire levensmiddelen, had dat iemand al eens voorgehouden? Net als de hypotheekrenteaftrek….
Niet noodzakelijk, maar het zou wel goed kunnen, hangt van het systeem af. Maar als je het niet erg vindt parkeer ik deze vraag verder, want dit artikel gaat niet over een basisinkomen. Ik noem het wel als referentiepunt, maar zeg ook expliciet dat de regeling die ik voor ogen heb niet gelijk is aan het onvoorwaardelijk basisinkomen. Ik neem me voor hier volgende week wat dieper op in te gaan: geduld dus ;).