Extreem-rechts wint in Kiev

ELDERS - De opstand in de Oekraïne tegen het autoritaire en corrupte regime van Poetin’s vriend Janoekovitsj is vreedzaam begonnen met Europese vlaggen. Het geweld van de afgelopen weken komt vooral van extreem-rechtse nationalisten.

Als vertegenwoordigers van de oppositie die op het Maidan plein en in de media in beeld komen zien we de ex-bokskampioen Vitali Klitsjko, Arseni Jatsenjoek, fractievoorzitter van de Vaderlandpartij van de gevangen genomen ex-premier Timosjenko, en Oleg Tyagnybok, voorzitter van de nationalistische Svoboda partij. Klitsjko kan met zijn eigen partij UDAR (een acronym voor ‘stoot’) nog wel gezien worden als Europa-minded. Hetzelfde geldt voor de Vaderland partij. Maar Tyagnybok gaat echt alleen voor het vaderland. Svoboda (Vrijheid) is een extreem-rechtse partij die geliëerd is aan de Hongaarse racistische Jobbikpartij, het Franse Front National en de Britse Nationale Partij. Ook Tyagnybok schuwt antisemitische uitspraken niet. In 2004 werd hij uit het parlement verwijderd na een toespraak bij de herdenking van aan de nazi’s geliëerde Oekraïense partizanen. Hij beweerde dat het land geregeerd werd door een “Russisch-Joodse maffia”. Joodse organisaties in de VS en elders reageerden in december dan ook geïrriteerd toen republikeins senator McCain in Kiev samen met Tyagnybok de demonstranten toesprak.

Svoboda’s electorale basis zit vooral in het westen van de Oekraïne. Boze tongen beweren dat huidig president Janoekovitsj de partij graag steunt als opponent van zijn grootste tegenstander, de Vaderland partij van Timosjenko die het ook vooral van het westen van het land moet hebben. Bij de verkiezingen van 2012 haalde Svoboda 38 zetels met ongeveer 10%  van de stemmen, tegen nog geen 1% vijf jaar eerder. In Lviv, de hoofdstad van de meest westelijke provincie in Oekraïne haalde Svoboda meer dan 50%.

Zoals dat ook bij zijn Europese partners het geval is vormt de partij van Tyagnybok het “gematigde”, parlementaire gezicht voor nog extremere neonazi’s. In Kiev hebben autonome fascistische groepen die aangeduid worden met “de rechtse sector” een belangrijk aandeel gehad in de gewelddadigheden van de afgelopen weken. Daarbij horen de voormalige paramilitaire vleugel van Svoboda en allerlei groepen hooligans die ook actief waren bij het Europese voetbalkampioenschap in 2012. De extreem-rechtse jongeren hebben zich de afgelopen weken erg populair gemaakt in Kiev, zegt Maksim Butkevich, activist van een organisatie die strijdt tegen discriminatie en vreemdelingenhaat. Als er verkiezingen komen verwacht hij een enorme overwinning voor Svoboda. En dus niet voor de meer Europees gezinde democratische partijen. Fascisme is in de mode, zegt Sergey Kirichuk van de antifascistische groep Borotba. De militante extremisten hebben met succes een vooraanstaande rol veroverd in de Oekraïense opstand, schrijft Volodymyr Ischchenko in de Guardian.  “Dit is een nieuwe stap in het normaliseren van extreem-rechts.” Deze groepen vechten nu de wetten van Janoekovitsj aan, maar mochten ze aan de macht komen, dan zullen ze maatregelen nemen die de democratie volledig om zeep helpen.

In Nieuwsuur gaf parlementslid Lesya Orobets dinsdag in  vloeiend Engels het beeld dat Europa graag wil zien. Eensgezind, tégen het regiem en vóór Europa, trotseren de demonstranten op “Euromaidan” de kou. Oud-NRC correspondent in Rusland Michel Krielaars nuanceerde haar verhaal. De oppositie is helaas verdeeld, hooligans en neonazi’s domineren de straat, een gewelddadig einde is niet ondenkbaar. Een beeld dat Poetin beter zal bevallen.