Nelson Mandela – van terrorist naar held

Icoon van de vrede. Dat is wat mij betreft Nelson Mandela, maar ik ben dan ook van een leeftijd dat ik hem de gevangenis zag verlaten. Ik zag hem de Nobelprijs voor de vrede winnen en hem als eerste democratisch gekozen president Zuid-Afrika leiden. Ondanks zijn politieke invloed op de achtergrond leefde hij in de jaren daarna vooral een bestaan buiten de media. Generaties na mij zullen zich veel van de beelden niet meer herinneren, maar koppelen de naam Mandela waarschijnlijk wel aan vrijheid. Nog geen dertig jaar geleden was dat wel anders, toen de Verenigde Staten Nelson Mandela op de lijst van terroristen plaatste, een stempel die hij pas in 2008 officieel kwijt zou raken. Hoe is Mandela van staatsvijand voor Zuid-Afrika uitgegroeid tot een wereldleider met heldenstatus?

ACHTERGROND - Voor de apartheid

Nelson Mandela werd in 1918 geboren als Rolihlahla Mandela, zoon van het dorpshoofd van Mvezo bij de Thembu-stam, en kreeg van een basisschool docente de naam Nelson. Na het overlijden van zijn vader werd hij opgevoed door de koning van de Thembu-stam, tijdens deze opvoeding werd de basis gelegd voor zijn latere leiderschap. Nelson begon als twintiger een studie rechten aan de Fort Hare Universiteit, maar werd daar na een protest tegen de kwaliteit van het eten van af gestuurd. Na enige omzwervingen ging Mandela in 1942 als stagiair aan de slag bij een advocatenkantoor in Johannesburg en het is in die tijd dat hij in contact kwam met Walter Sisulu, een actief lid van de African National Congress (ANC).

ANC

De politieke stroming ANC werd in 1912 opgericht als reactie op de ongelijkheid tussen de blanke en zwarte bevolking in Zuid-Afrika. Door middel van geweldloos verzet wilde het ANC betere levensomstandigheden creëren voor de donkere bevolking. Het waren onder andere Sisulu en Mandela die samen in 1944 de radicalere ANC-jeugdliga oprichtten, een beweging die al snel de overhand nam binnen het ANC.

Apartheid

Na de verkiezingen in 1948, waar alleen blanke burgers mochten stemmen, komt de Nationale Partij onder leiding van Daniël François Malan in Zuid-Afrika aan de macht. Malan en de van oorsprong Nederlandse Hendrik Verwoerd beginnen het apartheidsregime. Volgens Verwoerd was dit een regime van ‘goed buurmanschap, waarbij de verschillen tussen mensen geaccepteerd werden’. In de praktijk betekende het dat er rassenscheiding plaatsvond aan de hand van een ‘Passenwet’ waarmee de bevolking zich moest identificeren, waarbij donkere burgers steeds minder rechten kregen.

Door deze maatregelen ontstond er al snel onrust onder de Zuid-Afrikaans bevolking. Dit escaleerde in 1960 in de stad Sharpeville, waar duizenden demonstranten samen kwamen om te protesteren tegen de Apartheid. Als de politie het vuur opent op de demonstranten vallen er tussen de 50 en 100 dodelijke slachtoffers. Dit is voor onder andere het ANC aanleiding om van geweldloos verzet over te gaan op een gewelddadiger beleid.

Mandela is één van de oprichters van de militaire tak van het ANC Umkhonto we Sizwe. Ze plannen aanvallen op de regeringen en ondergaan guerrillatrainingen in het buitenland. Daarbij kwam dat het ANC steun kreeg van internationale communistische regeringen. In combinatie met de koude oorlog, die op dat moment gaande was, gaf dat de Zuid-Afrikaanse politiek een extra reden om het ANC te verbieden. Na jarenlange processen werden Nelson Mandela en andere ANC leden in 1964 veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen en op Robbeneiland gevangen gezet.

Robbeneiland

Vanaf Robbeneiland zette Mandela zijn strijd tegen het blanke regime voort. Hij protesteerde tegen de manier waarop de gevangen behandeld werden en in een later stadium begonnen er ook onderhandelingen tussen hem en de regering. Ondertussen waren de opstanden onder de Zuid-Afrikaanse bevolking zo hoog opgelopen dat er internationaal steeds meer weerstand ontstond tegen de Apartheid.

Na de apartheid

In de jaren tachtig werd Mandela overgeplaatst naar andere gevangenissen en zijn vrijlating kwam in 1990, nadat de zittende president F.W. de Klerk hervormingen doorvoerde in de Apartheid. Dit zorgde er in 1993 voor dat Mandela en de Klerk de Nobelprijs voor de vrede ontvingen. Het duurde nog tot 1994 voordat de eerste vrije Zuid-Afrikaanse verkiezingen werden uitgeschreven en Mandela als leider van het ANC aan zijn ambtstermijn van president begon tot 1999.

Mandela bleef daarna op de achtergrond actief binnen de Zuid-Afrikaanse politiek, bemiddelde in andere conflicten op het Afrikaanse continent en richtte verschillende organisaties op die een bijdrage moesten leveren aan een betere samenleving. Hij deed waar hij goed in was, oplossingen zoeken voor ogenschijnlijk onoplosbare problemen.

Pensioen

In 1999 kondigde Mandela zijn pensioen aan en dat deed hij nogmaals in 2004. Uit het aantal verzoeken dat de voormalig president in die tussenliggende jaren kreeg om deel te nemen aan evenementen, bleek dat de wereld nog graag gebruik wilde maken van zijn bemiddelende rol als vredesstichter. Op zijn negentigste verjaardag in 2008 sprak hij de woorden ‘it’s in your hands know’, wat de slogan werd voor de eerste Mandela-dag.

Afgelopen jaren

De afgelopen jaren was het vooral de familie van Mandela die het nieuws haalde door alvast aanspraak te maken op de erfenis van hun vader, opa en overgrootvader. Mandela trouwde in zijn leven drie keer, kreeg zes kinderen, zeventien kleinkinderen en veertien achterkleinkinderen. Ondanks Mandela’s verzoenende karakter zijn verschillende leden van deze familie al jarenlang bezig om hun rechten te claimen op zijn naam, begraafplaats en geld.

Lange tijd leek Mandela onsterfelijk, maar nu is de wereld één van haar grootste iconen verloren na zijn overlijden op 5 december. Zijn leven heeft in het teken gestaan van een harde en soms oneerlijke strijd tegen ongelijkheid, maar zoals Mandela zelf ooit zei: ‘The greatest glory in living lies not in never falling, but in rising every time we fall.’