ACHTERGROND - In een nieuwe serie behandelt Sargasso enkele thema’s die in het regeerakkoord zouden moeten staan. Redacteur Tom van Doormaal kijkt naar Europa en de begrotingsnormen. Maar hij weet het zelf ook nog niet helemaal. Wie het verlossende antwoord biedt, krijgt een fles wijn.
De politiek heeft een uitermate mager verhaal over Europa. Daar heb ik me wel vaker druk over gemaakt. De gulden moet terug, de bureaucratie in Brussel moet teruggedrongen, het democratisch tekort moet kleiner. Het is op het randje van onzin. Waar is het verhaal?
Is er een constructiefout geslopen in de euro? Wie is daar verantwoordelijk voor? Hoe repareren we die fout? Is er een probleem met de financiële markten? Of is het een manifestatie van dezelfde constructiefout? Moet het begrotingstekort overal onder de 3% zijn? Of leidt juist dat tot een diepere en langere recessie?
In het bos van politieke retoriek, zie ik geen bomen van oplossingen meer staan. Bij mij groeit het gevoel dat men maar wat kletst over begrotingsdiscipline en democratische controle, maar eigenlijk ook geen flauw idee heeft, waar het naar toe moet. Vervelend thema? Integendeel: democraten denken mee met de publieke zaak, dus ik bericht over mijn zoektocht.
Gerrit Zalm
Die zoektocht begint bij Zalm, de minister die ons aan de euro hielp. Hij zegt: “Als er een gemeenschappelijke munt is, valt het correctiemechanisme van de wisselkoersaanpassing weg.” Zijn relaas over de invoering van de euro gaat verder vrij exclusief over onverantwoord budgettair beleid. Typerend: “De minder degelijke landen krijgen door invoering van de euro in één klap de reputatie van Duitsland en Nederland, met een forse daling van de geld- en kapitaalmarktrente als gevolg.”
Het was geen reden om de euro niet in te voeren, want de Duitse druk was groot, al heeft Zalm het voortdurend over zijn degelijkheidsnormen. Ook de Duitsers “zondigden” daartegen, in de nasleep van de eenwording. Niet voor niets noemden de Italianen hem “Il Duro”, want onze Gerrit wees iedereen op de regels. De financiële markten kwamen vervolgens tot de ontdekking dat die rentetarieven niet uniform moesten zijn: Griekse leningen zijn risicovoller dan Duitse.. Dat lijkt mij een prima ontdekking en de renteverschillen zouden een sturend effect moeten hebben. Alleen, in de praktijk drijven ze sommige landen naar de afgrond.
Begrotingsdiscipline
Zalm was sterk voor budgettaire discipline. Het idee van een Stabiliteitspact, als supplement op het verdrag van Maastricht, schrijft hij toe aan zijn vriend Theo Waigel, toen minister van Financiën van de Duitse Bundesrepublik. Zalm is op het ondiplomatieke af als hij de grenzen aftimmert: de 3% van het BBP als bovengrens van het jaarlijks tekort is heilig, de 60% staatsschuld evenzeer. Afwijkingen moeten eerder gesignaleerd worden, bezuinigen moet gebeuren in goede tijden.
Waar heb ik deze beginselen meer gehoord? O, ja, tijdens de laatste tien topconferenties van Brussel. De vraag is daarom: is begrotingsdiscipline wel het echte probleem? Vorige week nog wilde het CDA in een motie het tekort van het Kunduzakkoord (2.7%) heilig verklaren. Is het maken van begrotingen van landen misschien een “zedenspel” geworden, waarin kan worden “gezondigd”? En moet die zondigheid worden “bestraft” en moet daarvoor worden “geleden”? Misschien is het probleem niet helemaal te begrijpen met de lichtzinnigheid van Berlusconi, of de luiheid van de Grieken.
Paul Krugman
Misschien was een probleem ook wel dat de economieën van de lidstaten niet genoeg op elkaar leken en lijken. Krugman zegt over een discussie onder Amerkaanse economen, nog voor de invoering van de euro: “Wij vonden de arbeidsmobiliteit gewoon te gering, en onze twijfels werden versterkt door het ontbreken van een centrale overheid en de automatische bescherming die zo’n overheid kon bieden.” (Krugman, p.184)
Dat is natuurlijk zo. De integratie van Europa werd en wordt als economisch gezien, niet als politiek en fiscaal. De talen en de culturen verschillen veel sterker dan tussen b.v. staten in Amerika en van een geintegreerde arbeidsmarkt is niet echt sprake. Waar arbeid de grens passeert, ontstaan vaak grote problemen, omdat de strijd over de arbeidsvoorwaarden zich beweegt naar de onderkant van de betrokken welvaartniveau’s. (poolse vrachtrijders)
Krugman ziet ons in de ban van de categorische imperatief van Kant, dit in tegenstelling tot het slordige Amerikaanse pragmatisme, dat vooral georienteerd is op wat werkt. Dat versterkt de verdenking over de rijksbegroting als moraliteit: gij zult handelen volgens de regels en zonde wordt bestraft. Zalm was in zijn jeugd aangesloten bij de Hersteld Apostolische Zendingskerk. Hij had “talent voor ongeloof”, maar dat wil niet zeggen dat je dan geen moralistische tik hebt gehad. Krugman vertelt van een college van Wolfgang Schäuble, waar hij met zijn vrouw was, een verhaal vol gemoraliseer en sombere aansporingen. Op weg naar buiten zei zijn vrouw: “wellicht krijgen we een zweep bij de uitgang om elkaar mee te tuchtigen”.
De crisis als probleem
Veel klopt niet aan ons moralistisch discours. Natuurlijk is het mooi dat de Grieken eindelijk belasting gaan innen, dat Italië van de stagnatie van Berlusconi verlost lijkt. Maar hoe is het lot van Spanje ontstaan?
Dit beeld suggereert dat de invoering van de euro een grote invloed had op de handelstekorten; de stelling dat de onevenwichtigheid in de EU goed was voor het noorden en slecht voor het zuiden lijkt door dit beeld te worden gesteund.
Maar je kunt ook naar de ontwikkeling van de staatschulden kijken.
Dan zie je een duidelijke afname van de schulden, maar een onbeheersbaar probleem als de crisis in volle omvang uitbreekt, in 2007.
Een koninkrijk voor een verhaal
Zoals ik aan het begin al aangaf: voor een goed verhaal heb ik wat over. Natuurlijk, Grieken leven er op los, Griekenland is een zwakke staat met een dubieuze belastingmoraal. Natuurlijk, Italië is een land waar de maffia nogal uitbundig profiteert.
Maar de redeneringen van Krugman zijn behoorlijk overtuigend. Ik stel voor: wij exporteren Zalm, als begrotingscommissaris naar Griekenland. Maar je kunt moeilijk volhouden dat alle problemen over zijn als Zalm de begroting gaat maken. Kennelijk is er meer aan de hand in de verhoudingen tussen onze economieën dan de spraakmakende politici willen erkennen of zelfs begrijpen.
Snap ik er genoeg van? Vast niet. Maar wie vertelt mij eens een verhaal, waarin deze zaken helder worden uitgelegd en van oplossingen worden voorzien? Voor het helderste verhaal over deze problemen heb ik graag een goede fles wijn over.
Reacties (12)
Om de logica achter de euro te zien moet je naar de geschiedenis kijken. Er zijn vaker eenheidsmunten gecreëerd. Niet alle zijn geslaagd. De succesvolle werden uiteindelijk gesteund door een politieke unie. En dan nog verloopt het niet vlot. De Amerikaanse dollar deed er wel zo’n honderdtwintig jaar over om aanvaard te worden, wat feitelijk pas is gelukt nadat de schuld van de afzonderlijke staten van de Unie werd gefederaliseerd.
In Europa hebben we financieel sterke en zwakke staten. De zwakke staten hebben hulp nodig. Die kunnen ze krijgen, maar dan moeten ze wel onder toezicht komen. Zonder streng toezicht bestaat er geen enkel vertrouwen dat met het ontvangen geld beter wordt omgesprongen dan in het verleden. Onder wiens toezicht moeten ze evenwel vallen? Van die van sterke staten? Dat zouden die wel graag willen, maar het gaat uiteraard tegen de Europese gedachte in. Dan is de ene staat meer gelijk dan de andere.
Een andere aanpak is om een gezamenlijk Europees toezicht te creëren. Dat betekent echter dat de sterke staten mede onder toezicht van de zwakke komen. Duitsland en Nederland moeten dan samen met Griekenland en Spanje en de rest een modus vivendi vinden over controlemechanismen. Dat is niet een aantrekkelijk vooruitzicht voor de sterke landen. Er heerst wantrouwen ten opzichte van elkaar onder de lidstaten qua financiële rigiditeit. De onverantwoordelijke Griek krijgt zeggenschap over onze sterke Duitse economie, zou een gedachte in een lidstaat kunnen zijn.
Nu wordt ook nog geprobeerd om een derde onafhankelijke instantie erbij te betrekken: het IMF. Die zou als een soort van arbiter dienen te functioneren. Maar het IMF is niet, zoals geen enkele organisatie, onafhankelijk. Onder toezicht van het IMF staan, houdt in dat het beheer in sterke mate in handen van de VS wordt gelegd. Voor een aantal landen – Nederland? – zal dat geen bezwaar vormen, maar de meerderheid zal dat niet accepteren, zeker Frankrijk niet.
De strijd gaat tussen de sterke en de zwakke landen. Slagen de sterke erin zodanige voorwaarden op te leggen dat de zwakke de facto niets te zeggen hebben? En in hoeverre zullen de burgers van de zwakke landen dat accepteren? Als er ergens een compromis uitkomt in de vorm van een politiek (federaal) bestuur over de euro, dan overleeft de munt. Komen de landen er niet uit, dan valt de euro uiteindelijk dan wel snel of mogelijk geleidelijk aan uit elkaar. Net zoals in de historie al meerdere muntunies gesneuveld zijn.
Is het simpele antwoord niet dat de Euro te vroeg, te snel, te ondoordacht is ingevoerd? Is het simpele antwoord niet dat de snelle jongens juist zonder geweten, er vervolgens bij gebrek aan duidelijke regels, bij gebrek aan wetgeving, er met de winst er van door gingen en dat daarvoor nu de rekening betaald moet worden. Is het simpele antwoord niet dat het streven naar maximale winst feitelijk een pyramidespel inhoudt? Is de oplossing niet dat we moeten leren omgaan met een principe van genoeg is genoeg?
Voortuitgang kenmerkt zich niet uitsluitend door groei, door meer en meer.
Ligt dat antwoord niet allang op tafel?
Is er een constructiefout geslopen in de euro?
LOL. Nee hoor. Geslopen niet. Gewoon erin gestopt. Disclaimer: ik ben een leek, dat ziet u vast aan de terminologie.
Mijns inziens kun je hetgeen er nu op de financiele markten gebeurt buitengewoon moeilijk herleiden tot een eenduidige verzameling oorzaken. Daarvoor is de materie te complex en fluctueren economien van zichzelf al behoorlijk. Daar kwam in dit geval ook nog even een ongekende energieprijsstijging overheen walsen. Tussen al die ruis een signaal of een patroon vinden waarvan je eigenlijk niet weet hoe het eruit ziet, is onbegonnen werk. Laat dus maar hangen die grafiekjes en getalletjes.
Wat je wel kunt doen, is terugkijken. Je kunt naar de dollar kijken, zoals Mies aangeeft, maar dat lijkt me geen goed vergelijkingsmateriaal; het monetaire systeem van destijds lijkt totaal niet op die van nu en de VS is volstrekt anders dan de EU. Wat je ook kunt doen, is kijken naar de euroskeptici zeiden voordat de euro werd ingevoerd. Waren er waarschuwingen? Kritische geluiden? Ik meen me te herinneren dat een enkeling zich destijds al zorgen maakte over het wegvallen van twee belangrijke instrumenten, namelijk de rentetarieven en staatsobligaties.
Die instrumenten werden in de periode vlak voor de euro voornamelijk benut om de wisselkoersen zodanig te beinvloeden dat deze langdurig onderling stabiel bleven. Dit ter voorbereiding op de euro. Dat gebeurde in een economisch best wel stabiele periode. Voor die tijd werden deze mechanismes nogal eens aangewend om niet zozeer de wisselkoers als wel de nationale economie te beinvloeden. Overigens waren er al sinds 1979 afspraken om de wisselkoersen niet al te veel te laten fluctueren, maar hierbij waren nog behoorlijke bandbreedtes toegestaan (tot 6%). Tijdens de economische crisis van begin jaren ’90 werd deze bandbreedte zelfs opgerekt tot 15%! Dat lijkt me al een aardige indicatie voor het belang van dit instrument in economisch woelige tijden. Nu is het weg.
Zouden we deze instrumenten nu nog hebben, dan zouden de Grieken en Spanjaarden deze kunnen gebruiken op een wijze die goed aansluit op hun situatie. Nu kan dat niet; we hebben deze instrumenten nog wel, maar de wijze waarop ze worden ingezet is een compromis tussen alle betrokken landen met allemaal hun eigen sterk uiteenlopende economische behoeften. Wat Zalm dan ook probeerde, was om die behoeften met elkaar in lijn te houden middels strenge regels. Mijns inziens onbegonnen werk, helemaal gezien de grote diversiteit binnen Europa.
Een bekend tegenargument is dat het in de VS ook lukte (hoewel #1 al aangeeft dat dat niet van harte was). Ik meen me te herinneren dat de eurokritici van destijds er subtiel op wezen dat de VS een veel grotere arbeidsmigratie(bereidheid) heeft dan de EU; dat is in feite nog zo’n instrument: verkas met zijn allen naar een gebied waar het economisch beter gaat. Dat dat in Europa met al zijn talen en sterk uiteenlopende culturen geen oplossing gaat zijn, moge duidelijk zijn. We zijn niet allemaal zo ondernemend als sommige Polen. Dat het mechanisme in de VS nog steeds functioneert kunt u overigens duidelijk zien in de buitenwijken van Detroit.
Dat dit alles een deel van de oorzaak van de problemen is, lijkt me duidelijk. Of het ook een deel van de oplossing is, is echter nog maar de vraag. Andere vraag blijft natuurlijk waarom men deze waarschuwingen destijds zo hard wegwuifde. Blijkbaar was de Eurotrein niet meer te stoppen. Samenwerken was niet genoeg, er moest samengevoegd worden. En zoals bij de meeste huwelijken is het vrij lastig om er weer uit te stappen zonder buitengewoon nadelige effecten voor alle partijen. Ik heb het dan ook niet zo op huwelijken, helemaal niet met de buurvrouw.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Europees_Monetair_Stelsel
http://nl.wikipedia.org/wiki/Economische_en_Monetaire_Unie
Wat ik in #3 beschrijf blijkt onder de noemen “optimaal valuta gebied” bekend te zijn.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Optimum_currency_area
Wikipedia besteed ook aandacht aan de kritici waar ik het in #3 over had:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Economische_en_Monetaire_Unie#Kritiek_op_en_verdere_ontwikkeling_van_de_EMU
op http://www.econbrowser.com/ heeft ergens een keer een tabelletje gestaan, uit een artikel waarin ze konden laten zien dat je een tweedeling had in nederland: noord- en zuid europa (frankrijk, zweden, duitsland, nederland bij noord-europa, portugal, spanje, griekenland: zuideuropa).
Er zal een herstructureringsprogramma voor Griekenland moeten worden ontwikkeld waarvoor een politieke/ de federale Europese Unie (want die moet er dan wel eerst komen) investerings- en ondersteuningsmiddelen beschikbaar stelt. Als je daaraan dan begint moet je je niet “focussen” (woord dat tegenwoordig erg veel gebruikt wordt, vandaar) op alles wat aan Grieken en Griekenland fout is maar waar voordelen en kansen liggen. Geef ze dus (hoop op) een nieuwe toekomstgerichte economische structuur.
Zoals wij hebben gedaan met Limburg (na de mijnsluitingen halverwege de jaren ’70) en (Oost) Groningen. Limburg behoort thans tot economische kerngebied in West-Europa met binnen een straal van 300 kilometer een potentieel afzetgebied van meer dan 100 miljoen consumenten en 200.000 bedrijven in 5 landen.
Followup to self: http://www.econbrowser.com/archives/2012/06/the_euro_zone_c.html
‘Notice that the northern countries fit best into a common currency area, insofar as the correlations exceed 0.40. That is not the case for Italy, Spain, Portugal, and Ireland.’
En dat was in 1994 al bekend.
Ik stel voor: wij exporteren Zalm, als begrotingscommissaris naar Griekenland. Maar je kunt moeilijk volhouden dat alle problemen over zijn als Zalm de begroting gaat maken.
Er schuilt mogelijk een sadist in van Dormaal. Zalm zou waarschijnlijk binnen enkele maanden (als de Grieken hebben uitgevonden wie hij is en wat hij komt doen) aan de stevigste olijfboom opgeknoopt worden. Ik heb er toch al mijn twijfels over dat Zalm het ergens in het buitenland (inclusief Limburg) zou kunnen maken (en zodra het meer dan twee grenzen weg is: overleven), product van het Hollandse denken als hij is. Enigerlei Europese oplossingen zou ik bij die man echt niet proberen te vinden.
Er is geen contructiefout in de euro, de euro is een constructiefout.
De rellen in Griekenland en Spanje tonen het aan, Frankrijk komt ook op gang.
http://fr.news.yahoo.com/jean-luc-m%C3%A9lenchon-m%C3%A8ne-la-fronde-contre-le-142523831.html
Landen met zeer uiteenlopende culturen hebben zeer uiteenlopende economieen, alle probleemlanden van nu waren gewend hun valuta regelmatig te devalueren.
Dat kan niet meer, dank zij de euro.
In plaats daarvan deflatie, het lager maken van lonen en prijzen, een uitermate traag en moeizaam proces, zoals het verleden uitwijst.
Helaas is economisch inzicht iets zeldzaams.
En dus zullen er halve burgeroorlogen moeten komen in de nu voormalige devaluatielanden voor de euro wordt afgeschaft.
Degenen die pleiten voor herstructureringsplannen op kosten van de noordelijke landen voor de zuidelijke hebben niet in de gaten dat ook Frankrijk tot die landen behoort.
Lodewijk XIV kwam aan geld door nieuwe bureaucratische maatregelen in te voeren, daar moest voor worden betaald, wie wilde kon de uitvoeringsbevoegdheid kopen.
Die mentaliteit bestaat nog steeds in Frankrijk.
Het duurt dus even voor een land is veranderd.
Wie verwijst naar de VS lijkt even over het hoofd te zien dat het cosmopolitische welvarende zuiden in een zeer bloedige oorlog vernietigd werd om de VS te kunnen vestigen.
Vraag me af of de Europese superstaat gevestigd zal worden na de vernietiging, dat wordt dan de derde keer, van Duitsland.
Sinds Irak en Afghanistan is velen duidelijk geworden wat superstaten aanrichten.
In Diederik is toch een komiek verloren gegaan.
Nog maar kort geleden wierf deze man stemmen met ‘rechts rotbeleid’.
Nu hoorde ik hem zeggen, met de man van dat rechtse rotbeleid naast hem ‘het solide beleid moet worden voortgezet’, en ‘de crisis moet betaald worden’.
Dat laatste is waar, EU en euro leiden er toe dat de rekening van deze waanzin wordt gepresenteerd, de werkloosheid stijgt.
Uw reacties laten een gemengd gevoel bij mij achter. Ik ben blij met de soms uitvoerige betogen en bronnen. Kennelijk zijn er lezers, die net zo moeite hebben met “het officiële verhaal” als ik.
Theo Waigel, die het beleid voor Kohl vormgaf, kreeg nog een nederlandse onderscheiding, die door goede vriend Zalm werd uitgereikt.
Anderzijds lees ik in de betogen weinig wat ik niet weet. Niemand gaat ook echt in op de grafiekjes, die ik bij Paul Krugman heb opgevist en die een vrij pervers verband suggereren tussen de rijke noordelijke lidstaten en de arme zuidelijke. (Helaas is de ondertekst niet helemaal goed doorgekomen.) De suggestie hierin is dat wij goed verdiend hebben aan de economische impulsen, die in het zuiden tot een vraagexplosie hebben geleid. En: toen de crisis uitbrak konden de probleemlanden zich veel moeilijker staande houden dan wij.
Kortom: het heldere verhaal voor mijn goede fles heb ik nog niet gezien. Maar Bismarck waardeert mijn vilein gevoel voor humor: dat is wel een goed glas waard.