Roberto de Mattei is een vermaard Italiaans historicus. Hij schreef boeken over Pius de Negende (1846-1878), en over het tweede Vaticaanse concilie (1962-1965), en nog een aantal andere – een draagt de titel ‘Turchia in Europa. Beneficio o catastrofe?’, een andere ‘Evoluzionismo: il tramonto di un ipotesi’. De eerste titel spreekt voor zich. Voor het begrip van de tweede moet u weten dat ’tramonto’ het Italiaanse woord voor ‘zonsondergang’ is. U begrijpt waar dit heengaat. De Mattei mag dan een babyboomer zijn (bouwjaar 1948), maar dan wel op z’n Italiaans. U moet weten, in Italië is het natuurlijk ook 1968 geweest, maar dan wel op z’n Italiaans. En voor velen die nu de touwtjes in handen hebben is die hele vlieger van 1968 überhaupt nooit opgegaan. Voor sommigen in het land – welopgeleide mensen heb ik het over – is de tijd zelfs stil blijven staan in de negentiende eeuw. Of ver daarvoor. Roberto de Mattei is zo iemand. Roberto ontkent de evolutie. Roberto vindt de tsunami in Japan een straf van god. En Roberto heeft een column bij – godbetert – Radio Maria.
Op Radio Maria zegt hij dan ook voortdurend hele verstandige dingen. Neem nou die column, eerder dit jaar, op 19 januari, waarin Prof. Roberto spreekt over de ondergang van het Romeinse Rijk. Wij luisteren naar zijn belezen woorden:
“Lieve vrienden van Radio Maria,
De Paus, Benedictus XVI, heeft onlangs de crisis van onze tijd vergeleken met de ondergang van het Romeinse rijk. Dit is een inzicht dat het verdient verder uitgewerkt te worden, en mijn column vandaag wijd ik aan dit thema … Externe oorzaak van de ondergang van het rijk zijn de barbaarse invallen. Maar de echte, en meest diep liggende oorzaken van het verval en het einde van het Romeinse rijk zijn intern, en cultureel en moreel van aard. Terwijl de barbaren aan de grenzen stonden, was de Romeinse samenleving ondergedompeld in een intellectueel relativisme en een wijdverbreid hedonisme. … Voor de christenen van de vierde eeuw was het heidendom een grotere vijand dan de barbaren, omdat het een interne vijand was die voorkwam dat het Romeinse Rijk het christendom helemaal omarmde. Het Evangelie slaagde er niet in om het morele verval te stoppen, dat tierde van de elite, die in luxe en vrije tijd leefde, tot het kleine volk, dat zich overgaf aan de bloedige spelen van het circus. Scheiding, prostitutie – van mannen en vrouwen – homoseksualiteit, kinderloosheid waren wijdverbreid in alle lagen van de bevolking . De maatschappij van die periode was decadent en verrot. … Het heidense hedonisme was een van de voornaamste oorzaken van de val van het Romeinse Rijk.”
Het is, kan ik u zeggen, natuurlijk larie, die op geen enkele wijze in verband staat met wat we weten over de late oudheid. Wat christelijke auteurs over hun wereld schrijven is onderdeel van het politieke spel van die tijd – hen letterlijk lezen zoals De Mattei doet, is hetzelfde als over duizend jaar de geschiedenis van onze tijd reconstrueren aan de hand van de radiouitzendingen van Glenn Beck. Als hij over de oudheid spreekt, is De Mattei een religieus geïndoctrineerd pseudohistoricus. Een nepwetenschapper. Het beeld dat hij schetst is kraakhelder, en klopt voor geen meter.
Tot zover is het wellicht vooral grappig dat er nog dit soort idioten bestaan. Maar er zit een sinistere kant aan dit verhaal. Helaas is deze Roberto de Mattei wél de plaatsvervangend directeur van het Centro Nazionale di Ricerca en belast met het verdelen van de grotere bakken met onderzoeksgeld op het terrein der geesteswetenschappen. Roberto de Mattei is niet alleen het schoothondje van Ratzinger, het wetenschappelijke schaamlapje voor de achterhaalde ideeën van de stroming die het nog altijd voor het zeggen heeft in het Vaticaan, maar tevens een bijzonder invloedrijk man in de seculiere wetenschap. In Italië – let wel, het land waar vrijwel al mijn bronnenmateriaal vandaan komt, en waar heel veel specialistische kennis verzameld is – wordt het lot van mijn vak mede bepaald door extremistische malloten die mentaal nog in de middeleeuwen leven – het gedachtegoed van mensen als De Mattei is misschien nog het best te omschrijven een christelijke versie van de ideeën van ene Osama Bin L. (zonder de bommen dan). Dat is buitengewoon triest, maar ook zorgelijk – voor mijn generatiegenoten in Italië, en dus – indirect – voor ons begrip van het erfgoed. Je moet er toch niet aan denken dat zo’n De Mattei ooit iets te zeggen krijgt over urgent onderzoek naar kwetsbaar archeologisch erfgoed uit heidense perioden. “Pompeii? Allemaal homo’s of anderszins geperverteerden. Dit voorstel is helaas niet excellent genoeg.”