U wordt gezien (4): sousveillance

Surveillance is in zijn meest basale vorm het systematisch waarnemen en eventueel vastleggen van iemands aanwezigheid of gedrag. Het roept al snel associaties op van camerabewaking, of van agent bromsnor die de plaatselijke hangjongeren in de smiezen houdt. Maar er zit veel meer in. We kunnen vijf vormen van surveillance onderscheiden: panoptische surveillance, dataveillance, synoptische surveillance, sousveillance en zelfveillance. Vandaag sousveillance. Waarbij iedereen iedereen in de gaten houdt. Hier afleveringen 1, 2 en 3.

In Engeland hangen inmiddels zoveel camera?s dat er niet genoeg beambten zijn om de beelden uit te kijken. Het bedrijf Internet Eyes CCTV heeft daar een slimme oplossing op bedacht. Zij schakelt de beelden door naar een netwerk van gewone burgers die thuis, vanachter hun pc, de beelden uitkijken voor een vergoeding. Wie ziek thuis zit, zich verveelt, werkloos is, of het gewoon leuk vindt om de mensen in een andere buurt of stad in de gaten te houden, kan zich inschrijven.

Het elkaar in de gaten houden is populair en de burger wordt continu aangemoedigd om surveillantje te spelen. Via Meld Misdaad Anoniem krijgt de politie er ineens veel oren en ogen bij. Jammer dat dat soms mis gaat. Daarnaast kun je terecht bij kliklijnen voor woonfraude, subsidiefraude, uitkeringfraude, noem maar op. Het ministerie van Binnenlandse Zaken riep onlangs brave burgers ook op om tijdens de jaarwisseling raddraaiers op de foto of film te zetten.

Behalve dat de burger zijn oren en ogen in dienst stelt van de politie, speurt en registreert hij natuurlijk ook steeds vaker het genante gedrag van zijn medeburgers. Dronken mensen krijgen jaren later nog het schaamrood op de kaken als ze weer eens op een filmpje van zichzelf stuiten. Naaktfoto?s lekken uit. Wangedrag wordt vastgelegd. Vaak zetten onnadenkende mensen zelf genant materiaal online, maar geregeld doen anderen dat. Er zijn zoveel middelen beschikbaar om elkaar in de gaten te houden en om gedrag vast te leggen, dat die surveillance in de meest kleine hoekjes kunnen schuilen.

Het ziet er nog niet naar uit dat sousveillance de disciplinerende werking heeft van panoptische surveillance. We gaan ons niet echt anders gedragen als we weten dat iedereen een telefoon met fototoestel, videocamera en geluidsrecorder in zijn zak heeft. Dat neemt niet weg dat sousveillance een grote spanning veroorzaakt tussen vrijheid van meningsuiting en het recht op privacy. De Amerikaanse privacydeskundige Daniel Solove constateert in The Future of Reputation dat we ons op glad ijs begeven als het gaat om sousveillance (hij noemt dat niet zo). We zullen ons volgens hem veel bewuster moeten zijn van onze reputatie en de mogelijkheden (zelf) en onmogelijkheden (door anderen) om die vorm te geven. Kijk maar uit: straks bent u nog een ?Dog Poop Girl?