Kunst is elitair. Een opvatting die al lang niet meer op waarheid berust. Toch ventileren roeptoeters nog bijna dagelijks dat kunst elitair is. De ondertoon is dat elitair niet kan, niet mag en dat kunst nooit een groot publiek zal bereiken als kunst elitair is.
Toen het kabinet Rutte I forse bezuinigingen in de kunstwereld aankondigde laaiden discussies op over de vraag of kunst al dan niet elitair is. Tot op vandaag woekeren die discussies voort. Er worden verschillende oorzaken genoemd die het elitaire karakter van de kunst in stand zouden houden.
A. De toegang tot kunst is duur en dus niet bereikbaar voor mensen met een klein inkomen. Dat geldt zeker voor concerten, theater en ballet, maar al lang niet meer voor museumbezoek. Mede dankzij de museumjaarkaart stijgen de bezoekersaantallen de laatste jaren gestaag.
B. Kunst is ook voor de elite omdat het duur in aanschaf is. Slechts een handvol kunsthandelaren en rijke verzamelaars kunnen meesterwerken van wereldberoemde kunstenaars verwerven. Soms ten koste van musea zodat het gewone publiek zo´n meesterwerk amper tot niet te zien krijgt.
Vermakelijk in dit kader is de documentaire “Who the #$&% Is Jackson Pollock?” (2006), waarin iemand voor een paar dollar een schilderij van Pollock op de kop tikt, maar dat de kunstautoriteiten bestwisten dat het om een echte Pollock gaat.
Jackson Pollock – Number 1, 1950 (Lavender Mist), 1950.
C. Kunst is ontoegankelijk door onbegrijpelijk jargon.
Twee totaal verschillende ideeën liggen aan deze redenering ten grondslag. Eén: De redenering gaat er vanuit dat kunst moet worden uitgelegd aan “het volk”. Het is de plicht van de kunsten om “het volk” te verheffen en dus kan een schilderij niet zonder een bordje ernaast.
Twee: De kunstwereld wil een gesloten, elitaire wereld zijn en hanteert dus een jargon dat alleen ingewijden begrijpen. Een beschuldiging aan curatoren en museumdirecties, zoals die vorig jaar (onder andere) in De Groene te lezen was.
E. Daarmee is tevens gezegd dat kunst alleen voor hoog opgeleide mensen is. Die begrijpen de acabadabra en hebben veelal een inkomen waarmee ze ook naar ballet en toneel kunnen.
D. Moderne kunst is onbegrijpelijk en dus elitair. Je zult van Rembrandts Nachtwacht niet snel horen dat het elitaire kunst is. Dat was het wel en is het daarom nog steeds. Ooit een schilderij van Rembrandt gezien die een groep bouwvakkers portretteerde? En als hij al een bedelaar wilde krabbelen, dan jatte hij voorbeelden van andere kunstenaars. Nee, Rembrandt is elitair.
Maar mede omdat vandaag de dag een werkje van Rembrandt peperduur is, mede omdat je zijn werk alleen betaalbaar te zien kan krijgen in musea, mede omdat er veel over hem is geschreven en onderwezen, is Rembrandt nu wel van ‘gans het volk’. En daarmee niet langer elitair.
En dan zijn er mensen in alle rangen en standen, die het prima vinden dat kunst elitair is. De kunstenaar Rafaël Rozendaal provoceert met de vraag: Als het niet elitair is, is het dan wel kunst?
Rafaël Rozendaal – Looking at Something, interactieve installatie.
De Belgische kunstenaar Wim Delvoye hekelde in een interview de gevolgen van kunsteducatie: Het respect waarmee ze kunstwerken bekijken in het museum… Ze moeten er per sé iets in zien, dat is hen zo bijgebracht. Maar als je niets ziet, dan zie je niets. Punt. Als je dat toch wil beweren, ook al zie je niets, dan is dat religie voor mij.
Zijn getatoeëerde varkens worden echter door dierenliefhebbers ‘zielig’ gevonden en zouden Delvoye tot een elitaire beul maken.
Eén van de oplossingen om kunst meer toegankelijk en minder elitair te maken is, het lijkt wel een verkiezingsslogan, de kunst dichter bij de mensen te brengen. Of zoals Joep van Lieshout in een interview met Daan Roukens zijn kijk op de hedendaagse kunstwereld formuleerde:
Kunst is meer een levensstijl geworden dan een elitaire subcultuur. Kunst kan in meer dan alleen musea, galeries of open culturele ruimten opgesteld worden. Het mooie ervan is dat kunst met alles in onze samenleving kan worden verweven.
Los van dat alles: Kunst is allang niet zo elitair meer. Kunst is toegankelijker geworden dan ooit. Er zijn veel gratis te bezoeken kunstzondagen, kunstroutes, galerietjes. Een gerenommeerd museum bezoeken hoeft niet duur te zijn. Bekende klassieke orkesten die in de open lucht een groot publiek trekken. De jaarlijkse Uitmarkten die duizenden mensen trekken.
In hoeverre kunsteducatie daar aan bijgedragen heeft of dat de pr van culturele instellingen en groepen gigantisch is verbeterd. ik zou het niet weten. En die kringen in de kunstwereld die er op gebrand zijn elitair te willen blijven om financiële redenen, die kunnen we gewoon links laten liggen. Eens kijken of die kant ze bevalt.
Reacties (16)
Het citaat
“Kunst kan in meer dan alleen musea, galeries of open culturele ruimten opgesteld worden. Het mooie ervan is dat kunst met alles in onze samenleving kan worden verweven.”
zou ik herformuleren als: laten we industrieel design, stedelijke planning e.d. wat meer waarderen.
Ik weet overigens niet of het imagoprobleem van moderne kunst samenhangt met het verondersteld elitaire karakter. Dat valt, zoals je betoogt, wel te nuanceren. Is het probleem niet eerder de discrepantie tussen enerzijds het veel te hoge zelfbeeld van kunstenaars, museumdirecteuren en anderen en anderzijds het betrekkelijke belang van kunst?
In elk geval ik ervaar kunst niet als elitair, maar stoor me mateloos aan de ongefundeerde pretenties.
Dure kunst is vooral rechts.
Wegens geen minnetjes een onderbouwdere verwerping van 2: wat een zinloze oneliner. Dat soort algemenisaties – wat schiet je daarmee op? Wat je ermee wilt zeggen is volstrekt niet duidelijk, maar de links-rechtsindeling polariseert meestal prima, en daar draag je alleen maar aan bij, zonder dat het duidelijk is hoe of waarom.
Onderbouw en omschrijf het, of laat dat soort dingen gewoon lekker weg.
Kunstenaars zijn vaak straatarm. En dan nog elitair genoemd worden!
Maar ja, ze zijn dan ook een testcase voor de VVD-ideologie dat niet de rijken, maar de armen boven hun stand leven. We gaan zo linea recta terug naar de 19e eeuw, mensen.
@3: Klopt, maar ik kreeg toch een plusje, dus het voelt wél goed ;-). Het was kort door de bocht en ik had maar een paar minuten. Wat ik wil zeggen is dat er vooral vanaf rechts/conservatieve zijde wordt geroepen dat kunst elitair is, maar dat tegelijkertijd de meeste dure kunst gekocht wordt door mensen en bedrijven uit diezelfde hoek. Banken en advocatenkantoren hangen er vol mee, en de mensen die veel van die kunst thuis hebben hangen stemmen ook ondergemiddeld PvdA en SP, denk ik zo.
Als het gaat over dat kunst “elitair” is, dan wordt bedoeld links/progressief-elitair. Het is gewoon onderdeel van het links-rechtsframe
Kunst is niet elitair, het soort kunst dat Kunst met een grote K wordt genoemd wel, dus datgene dat je in de meeste musea’s, concertgebouwen, etc… terugvindt. Videogames, bepaalde genres van muziek, tv en film worden toch echt weggezet als “plat vermaak” door de kunstbobo’s en streetart wordt alleen maar als kunst gezien wanneer de artiest goede connecties heeft met conventionele kunstenaars. De kunstwereld is er een waar reputatie, status en connecties alles zijn en elites hebben zich altijd willen vereenzelvigen met de kunstenaars die bovenaan het kunstwereld staan, dus zelfs als iets niet elitair bedoeld was wordt het elitair omdat de elite het zich toeeigent.
@1: : “laten we industrieel design, stedelijke planning e.d. wat meer waarderen”
Misschien bedoelt Van Lieshout dat ook, want het zijn gebieden waar kunstenaars al veel langer wordt gevraagd aan mee te werken, voor zover designers al geen kunstenaars zijn.
Maar de bushokjes van Van Lieshout stuitten toch op bezwaren. Was Van Lieshout te elitair en hield hij geen rekening met mogelijke bezwaren van “het volk”?
En “Is het probleem niet eerder de discrepantie tussen enerzijds het veel te hoge zelfbeeld van kunstenaars, museumdirecteuren en anderen en anderzijds het betrekkelijke belang van kunst?”
Tja, er zijn mensen die menen dat kunst helemaal geen (zelfs geen toegevoegde) waarde heeft. Er zullen ongetwijfeld kunstenaars zijn met een te hoog zelfbeeld, maar het wordt ze vooral toegedicht door de handelaars, museumdirecties en curatoren.
Zo gaat dat ook in andere (niet kunst) disciplines. De geniale X, de sublieme Y, de magistrale Z.
Daar is geen verweer tegen door degene die het etiketje krijgt en zich vervolgens gedwongen ziet in interviews de bescheidenheid zelf uit te hangen.
Misschien nog leuk om een verbandje te leggen tussen de Zomergast van vanavond: orkesten en concerten die maar voor een handjevol mensen interessant zijn, maar die wel volledig draaien op subsidie. Dat vind ik wel elitair, helemaal los van het marktdenken.
Die reclame van LOI van die mannen in die schaftkeet blijft erg geestig “als het clair obscuur was opgezet, had het me meer geboeid”
Kunst verzamelen, dat is pas elitair.
@9: Valt reuze mee. Ik heb een kleine verzameling Sassanidische munten uit de derde tot zevende eeuw. Voor geen daarvan heb ik meer dan vijftig euro betaald, en ik kocht ze gewoon in Nederland, bij erkende handelaren, niet in Iran.
Ik ken iemand die grafiek verzamelt en daar geen heel grote bedragen aan hoeft uit te geven.
Het zal een beetje afhangen van wat je verzamelt. Schilderkunst zal wel duurder zijn, maar ik geloof niet dat ik Loek Brons en Dick Scheringa echt elitair zou willen noemen.
@9 Jona, met het eerste gedeelte van je reactie kan ik het wel eens zijn, maar dan die pijnlijke uitglijer over Dick Scheringa; als er iemand alleen aan zichzelf dacht, ten koste van anderen, dan was het Scheringa wel, alles ter meerdere glorie van hem: eigen ‘bank’, schaatsteam, voetbalsponsoring, megalomaan museum met meer dan levensgroot portret van… Scheringa. Waar is de aandacht voor de verheffing van het gemene volk?
@11: hangt ervanaf hoe je het leest. Je kunt ’t ook lezen dat Scheringa -ondanks z’n schilderijverzameling- nooit bij de elite heeft gehoord. Dus je kunt kunst verzamelen en nooit verder komen dan patserige nouveau-riche. Da’s niet elitair.
@11: Ik bedoelde het inderdaad zoals @12, gronk, het las.
Los daarvan, ook al knalde hij zijn portret in zijn eigen museum: hij stichtte het museum toch maar en nam in die zin zijn verantwoordelijkheid voor de maatschappij.
(Overigens denk ik dat hij als kapitalist inderdaad een ploert was, zelfs als maar de helft van de verhalen over zijn bank op waarheid berusten.)
@13 hij stichtte het museum toch maar ja, maar met de winst van zijn woekerpolissen. En die verantwoordelijkheid t.o.v. de maatschappij: er was maar 1 ster in de wereld van Scheringa, en dat was Scheringa. Het museum was een middel voor hem om te scoren met zijn naam. Ik vind het een soort van witwassen.
@10 Loek Brons is rijk geworden met het verkopen van Nylonkousen, zijn vrouw heeft veel geld verdiend in de sexindustrie, hij heeft later in kunst gehandeld, hij was geen echte verzamelaar. En voor Dirk gaat dit verhaal ook op. Dit zijn geen echte bezielde verzamelaars geweest, meer een kwestie van geld wegzetten met voorkeur voor een bepaalde kunststroming natuurlijk.
Ook voor de eerste en tweede Wereldoorlog was men druk bezig met kunst en cultuur, zou het kunnen dat de belangstelling hiervoor een welkome afleiding kan zijn voor zaken die echt spelen. Met andere woorden; zijn er wederom heerschappen die hun kop in het zand stoppen? Het zou mij niet verbazen. Over elitair gesproken.