ANALYSE - Het huishoudboekje moet op orde, dus moet er bezuinigd worden. Dat is het VVD-mantra. Die ideologie is inmiddels flink ingehaald door de empirie.
Dat de VVD het liefst een zo klein mogelijke overheid ziet, wisten we met z’n allen natuurlijk al tientallen jaren. Dat zij de crisis zou gebruiken om dit te doel bereiken mag dan ook geen verrassing heten. Immers: never waste a good crisis. Daarbij had ze de wind vier jaar geleden ook nog eens mee. Zo pleitte bijvoorbeeld het IMF voor terughoudendheid in het uitgavenpatroon van overheden in de ontstane crisis.
Er leek ook een solide wetenschappelijke basis ten grondslag te liggen aan de bepleite zuinigheid van overheden. De(assistent-)professors aan Harvard Alesina en Ardagna publiceerden in 2009 bijvoorbeeld een paper waarin ze stelden dat lage tekorten zouden leiden tot vertrouwen van de markten en groei op de korte termijn. Een economisch mechanisme dat Paul Krugman van The New York Times al typeerde als het geloof in de confidence fairy. In de echte wereld blijkt de confidence fairy maar niet op te komen dagen. Zo blijft in Nederland, ondanks al onze bezuinigingen, het consumentenvertrouwen onverminderd laag en het economisch klimaat belabberd. Ook bleek bij een nadere analyse (pdf) van hun data dat in meer dan de helft van de door Alesina en Ardagna aangehaalde gevallen de groei het jaar na die bezuinigingen juist nog verder terugliep.
Zuinigheidsbijbel
Ook Reinhart en Rogoff, beiden professor aan Harvard, publiceerden in 2010 een ogenschijnlijke verdere theoretische basis voor zuinigheid in tijden van crisis in hun paper Growth in a time of Debt, met in het verlengde een ware zuinigheidsbijbel: This time is different. Het paper en het boek worden dan ook beiden graag aangehaald door zuinigheidsprofeten. En ook in onze eigen Miljoenennota van 2013 werden ze met graagte aangehaald als onderbouwing voor het aanhalen van de overheidsbroekriem.
Afgelopen week bleek de in de Miljoenennota aangehaalde aanname dat er een break-off point was bij een schuld-BNP ratio van 90% waarbij de economische groei met gemiddeld 1,2 % terugloopt (Reinhart and Rogoff, 2010) op drijfzand gebaseerd. Reinhart en Rogoff hadden namelijk nogal wat fouten (pdf) met de verwerking van hun data gemaakt, waaronder een werkelijk bizarre selectiefout in Excel. Dit zijn godbetert tenured professoren aan Harvard. Die selectiefout alleen al maakte tweederde van hun bevindingen ongedaan.
Ook de dataselectie van Reinhart en Rogoff is op zijn minst opmerkelijk te noemen. Alle jaren waarin één land een schuld-BNP ratio van boven de 90% had werd als één datapunt genomen. Hierdoor werd de gemiddelde groei in landen (België/Japan/VK) die lang die ratio hadden maar één datapunt in hun analyse. Net als de gemiddelde groei in landen (Nieuw-Zeeland, 1951) die maar één jaar boven die beruchte 90% zaten. Zonder de Excel-fout en de merkwaardige dataselectie komt de gemiddelde groei in landen met een schuld-BNP verhouding van boven de 90% uit op 2,2% en niet op -0,1%. Dat scheelt een behoorlijke slok op borrel en de gevonden waterscheiding van 90% verdwijnt als sneeuw voor de zon.
Echt verrassend waren hun conclusies misschien niet te noemen als je bedenkt dat Rogoff lid is van de Raad van Advies van de Peterson Institute gefinancierd door miljardair Pete Peterson. Zo ongeveer alle denktanks die aandringen op zuinigheid worden door diezelfde Peterson gefinancierd. Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt. Sowieso staat de John F. Kennedy School of Government van Harvard onder economen bekend als instituut waar een zo klein mogelijke overheid in hoog aanzien staat.
Luchtkasteel
Al met al is het door de bezuinigingsprofeten gebouwde broekriem-aanhaal-luchtkasteel precies dat: een luchtkasteel. In de praktijk blijkt het aanhalen van de broekriem niet te werken. De op dit soort bezuinigingen volgende stagnerende groei zorgt namelijk voor teruglopende overheidsinkomsten en mede hierdoor juíst voor oplopende tekorten. Nederland, het Verenigd Koninkrijk maar ook de Zuid-Europese probleemlanden zijn hiervan prima voorbeelden. Inmiddels zitten we in ons land in een drievoudige recessie en is de werkloosheid tot een historische hoogte van 8,1% opgelopen. In de VS daarentegen, waar een middelmatige stimulans van de economie heeft plaatsgevonden, is de groei al veel langer weer aangetrokken en nu ook de werkloosheid lager, zelfs al vielen de cijfers afgelopen maand wat tegen.
Ook het IMF is recent teruggekeerd op haar schreden. Zo stelt zij dat in ontwikkelde economieën de vermenigvuldigingsvoet voor overheidsuitgaven hoog (in andere woorden groter dan één) en dat bezuinigingen juist zullen leiden tot een verslechtering van de schuld-BNP verhouding. Daarnaast is de confidence fairy vooralsnog in geen enkel land komen opdagen. Bovendien zijn de rentestanden historisch laag waardoor er de facto gratis geld geleend kan worden. Alle reden voor een expansief begrotingsbeleid.
Vasthouden aan ideologie
Onze regering blijft er helaas anders over denken. Zelfs na het sluiten van het sociaal akkoord wordt al weer benadrukt dat er meer bezuinigingen in het verschiet liggen. De weg uit de crisis ligt volgens de regering nog steeds niet in economische stimulans van diezelfde regering. Nee, de lachwekkende oplossing van de premier is een oproep om toch maar vooral een nieuwe auto of een nieuw huis te kopen. De burger laat zich alleen niet voor de gek houden, zoals ook Coen Teulings van het CPB concludeert. De mensen in het land ervaren simpelweg de gevolgen van de maar aanhoudende crisis. Zo langzamerhand kent iedereen (zo ook ik) wel iemand in zijn of haar omgeving die de afgelopen jaren z’n baan is kwijtgeraakt en maar moeilijk een nieuwe vindt.
De weg uit de crisis zou duidelijk moeten zijn. Het experiment met zuinige overheden in tijden van crisis heeft gefaald. De feiten spreken voor zich en ook de wetenschappelijke basis voor het huidige beleid is op zijn best wankel te noemen. Ik hoop dat deze droge feiten ook nog gaan doordringen tot onze regering en dat er eindelijk een verstandiger en dus expansief begrotingsbeleid in het verschiet ligt. Maar meer dan vage hoop is het niet. Ik bereid me vast voor op een komende viervoudige dip. Want zeg nou zelf: zal onze regering met aan het hoofd economie- en banenkampioen VVD écht de empirie in de weg laten staan van haar ideologie?
Reacties (20)
Toch koester ik deze domheid van onze overheid: het doorgaan met beleid waarvan nu wetenschappelijk aangetoond is dat het averechts werkt.
Er is namelijk nog een ander terrein waarop de overheid volkomen schijt heeft aan wetenschappelijke resultaten, en deze wetenschappelijke resultaten zijn ook nog eens veel harder dan de altijd toch wat softe economische bevindingen: de klimaatcrisis.
Want de huidige bezuinigingsdrift mag dan desastreus zijn voor de economie, ze zijn een zegen waar het gaat om het afremmen van de uitstoot van CO2. En ik denk dat de klimaatcrisis uiteindelijk wel eens veel vervelender uit kan gaan pakken dan de huidige economische crisis.
Dus: leve de domheid van Rutte c.s. Weliswaar heeft het bezuinigingsbeleid totaal niet het effect dat zij wensen, maar onbedoeld zou het beleid wel eens pijnlijk noodzakelijk kunnen zijn. Het beste klimaatbeleid wat je uiteindelijk kunt uitvoeren is een beleid dat streeft naar economische krimp. Op deze manier wordt Rutte zelfs onbedoeld Kampioen Groen.
@1: De bezuinigingsdrift een zegen voor de CO2 uitstoot?
Vooral door minder snel groeiende konsumptie, maar de milieubelaste bestedingswijze verandert niet. Omvangrijke investeringen in nieuwe wegen zijn maar deels geschrapt – beter gezegd uitgesteld – en Schiphol heeft grootse uitbreidingsplannen met hun huidige jaarlijkse 5% groei – hoezo krisis? Indien de schaarse olie minder naar de auto gaat resteert er meer voor de toch al onbaste luchtvaart. Voor de klimaat is zo’n verschuiving een duidelijke, vaak verzwegen verslechtering daar uitstoot in hoge luchtlagen aanzienlijk schadelijker is dan op maaiveld.
De stilgevallen bouw betekent ook dat zuinige bouwsel – de enige plek waar energiebesparing telt – niet van de grond komen. Minder vraag naar energie zorgt mede voor goedkope kolen ongeacht de bijdrage aan de CO2 uitstoot.
De beweerde zegen voor de CO2 uitstoot lijkt betrekkelijk.
VVD’ers gebruiken graag het huishouden als analogie en dat is niet bepaald atypisch.
Als je in een te duur huis woont en je inkomsten dramatisch achteruit lopen zijn er meestal een aantal opties, in willekeurige volgorde: een (beter betalende) baan zoeken. Jezelf omscholen of ‘verbeteren’. Innoveren (maar dat kost tijd en geld). En je huis verkopen. Netwerken en hopen dat daar wat uitkomt. De jackpot winnen.
De VVD wil graag groot blijven wonen maar geen andere baan zoeken (want ze zijn er niet i.v.m. bruggen verbranden) is niet bereid te investeren in zichzelf, leent van oude corpsmaatjes en netwerkt maar wat raak bij VS & VK om misschien straks weer mee te mogen doen.
De rest van het gezin mag hopen dat dat goed uitpakt.
@2: [maar de milieubelaste bestedingswijze verandert niet.] Klopt. De bestedingswijze niet, maar de besteding wel. Milieuproblematiek is een combinatie van aard en volume. De volumecomponent wordt maar al te vaak vergeten. Hoe slechter met de economie, hoe minder productie en consumptie, dus hoe minder uitstoot. Simpel.
@3 de huishoudboekjesmetafoor werkt niet en is een van de belangrijkste oorzaken van het klimaat waarin de foute keuzes van de VVD door zo veel Nederlanders worden geaccepteerd of zelfs toegejuicht. Een overheid is geen huishouden.
Duidelijk artikel. de huishoudboekjes metafoor gaat inderdaad niet op. Zeker niet als iedereen tegelijk probeert zijn “boekje” op orde te krijgen. Fallacy of composition enzo.
De oplossing is afkomen van de private schuldenberg en zorgen dat de private sector weer lucht krijgt en uit kán gaan geven. Dan gaat de economie weer draaien en komen die overheidsbalansen daarna vanzelf weer goed. Zie ook
http://www.nybooks.com/articles/archives/2013/may/09/debt-we-shouldnt-pay/
Ik heb geplust.
Maar er zit wel een addertje onder het gras, ook voor Keynsianen zoals Krugman en de schrijver.
Het blijkt weliswaar een slecht idee om te bezuinigen in tijden van recessies, dat staat vast en wordt goed in het artikel weergegeven. Alleen is de basis anname bij vrijwel iedereen, van economische havikken tot monetaire soepelingen, dat de economie moet groeien om ons uit de schulden te groeien.
Met de extreem diepe crisis van nu (een die eens in de honderd jaar voorkomt) en de reusachtige schuldenbergen die ten koste gaan van investeringen zou het eindeloos geld pompen in de economie wel eens gelijk kunnen blijken te zijn als een gaskraan open zetten in een huis.
@7: waar doel je op met je gaskraan vergelijking?
Is @8 een Godwin by proxy?
Het grote misverstand is dat de overheidsbegroting met een huishoudboekje wordt vergeleken.
Dat misverstand veroorzaakte de dertiger jaren crisis, waaraan de wereldoorlog eindelijk een einde maakt.
De overheid kan geld maken, daardoor is het overheidshuishoudboekje altijd sluitend.
Het is niet zo dat dat geld maken geen gevolgen heeft, kan leiden tot geldontwaarding.
Maar soms is het kiezen tussen twee kwaden.
Op dit moment is er dank zij de euro geen keus, wij moeten slaafs Brussel volgen.
De Spaanse werkloosheid is nu 28 %, de Franse hoger dan 1997.
De enige oplossing die ik zie is weer economisch beleid per land mogelijk maken, daarvoor moeten de nationale valuta weer worden ingevoerd.
Helaas verstoort dat bij velen de droom van Europa, die een nachtmerrie is geworden, zie ook de laatste Brusselse gekte over zaaigoed.
@4:
“Milieuproblematiek is een combinatie van aard en volume .. hoe minder productie en consumptie, dus hoe minder uitstoot”
Blijkbaar is de “aard” nu verdwenen.
Stedelingen hebben door een lager autobezit minder uitstoot, wordt vaak beweerd. Als stedelingen meer vliegen – wat vaak zo is – vergroot dat juist hun (mobiliteits) uitstoot.
Zo zijn er meer voorbeelden.
@10:
Euh… nee. Ok, een overheidsbudget is geen huishoudboekje en WOII maakte er een einde aan, zoveel is waar, maar het huishoudboekjes denken – hoe onzinnig ook – was niet meteen de oorzaak van de grote depressie.
Eigenlijk weten we helemaal niets concreets over wat de Grote Depressie precies heeft veroorzaakt. Er zijn meerdere mogelijkheden. Verder moet de Grote Depressie van de jaren ’30 los worden gezien van de Beurskrach van 1929, omdat, in de nasleep van het laatste de markten een opleving maakten (tot de Depressie toeslag).
Het zou kunnen dat de Grote Depressie werd veroorzaakt door de handelsoorlogen die zijn beurt het resultaat waren van een nieuw handelstarief wat toentertijd net in Amerika werd ingevoerd. Internationale handel nam enorm af door de handelsoorlogen die de tarief teweeg bracht.
De andere mogelijkheid was de Goud standaard en het plotselinge gebrek aan liquiditeit wat leidde tot werkloosheid en daarmee verdere economische krimp. Kortom, dikke vette crisis omdat er niet genoeg geld in omloop was. (Dit was trouwens de favoriete theorie van Milton Friedman, om maar eens korte metten te maken met de mythe dat hij voorstander zou zijn van een stijf monetair beleid)
Het zou ook een combinatie kunnen van de twee. Of het zou er echt helemaal niets mee te maken kunnen hebben.
Het is een beetje flauw om te zeggen maar de introductie is niet van mij. Daarnaast staat de introdcutie er volgens mij zo dat het de VVD het huishoud-boekje op orde hebben/krijgen als mantra gebruikt. Verder komt de analogie (dus) ook in mijn stuk niet voor, jammer als de discussie daar dan voornamelijk over gaat.
(De eerlijkheid gebiedt me te zeggen: de nuttige tussenkopjes ook zijn ook niet van mij.)
@Matthijs/6
Ik heb niet het hele artikel van Kuttner gelezen, maar volgens mij kan ik wel veilig zeggen dat de schuldpositie van Nederlands huishoudens ;), niet vergelijkbaar met die van Amerikaanse huishoudens. Was vorige maand niet in het nieuws dat de spaartegoeden nog nooit zo groot zijn geweest (uit mijn hoofd meer dan €300 miljard)?
@14: die cijfers heb ik niet paraat. Wat ik wel weet is dat Nederlanders weliswaar veel spaartegoeden hebben, maar een groot deel zit volgens mij vast in de spaargedeeltes van hypotheken. Nog belangrijker: het probleem van Nederland is niet zozeer alleen Nederland, maar de situatie van heel europa. De eurozone is één muntunie, één handelsgebied. Als het in z-europa slecht gaat (spanje 27% werkloosheid!), gaat het hier ook slecht. Als er in heel europa tegelijk bezuinigd wordt, dalen overal de inkomsten, dus ook of met name hier, als handelsland.
Wat ik ook weet is dat de Amerikaanse federale overheid al vijf jaar lang 5-8% van het GDP aan tekorten draait, oftewel de private sector 5-8% GDP steun geeft. Dat heeft de private sector in staat gesteld een deel van de schulden af te lossen. In de eurozone echter wil men dat dat maximaal 3% mag zijn, in de toekomst zou dat zelfs naar 0% moeten. Zonder dat er een centrale federale overheid is die als lender/spender of last resort kan (mag) dienen. Draghi wil wel geloof ik, via potentieel ongelimiteerd opkopen van staatspapier bijv, maar de Duitse Bundesbank is daar nog fel tegen.
Als je dus een vergelijking met de VS maakt, moet je ook de hele eurozone nemen. Wat dat betreft kan een Nederlandse overheid ook niet zo veel doen. Het beleid van Rutte heeft wellicht een beetje invloed, maar de kern van het probleem en dus ook de oplossing moet in europees verband gezocht worden. Of teruggaan naar een eigen munt en dan kunnen we wel weer doen wat we willen.
@Matthijs
Met je argument over de Eurozone ben ik het wel deels eens. De speelruimte van onze regering is beperkt. Dat komt ook omdat ‘we’ altijd het beste jongetjes in de klas willen zijn en het heerlijk vinden om andere landen op de vingers te tikken.
Maar mijn argument over de spaartegoeden klopt ook wel:
http://www.telegraaf.nl/overgeld/sparen/21351626/__Steeds_meer_geld_op_spaarrekeningen__.html
Dat geld zit niet in hypotheken maar staat gewoon niets te doen op spaarrekeningen. Stel nou dat die €16 miljard die over 2012 gespaard is door consumenten uitgegeven zou worden. Dan zouden de groeicijfers er een stuk aangenamer uitzien. Daarom is het beleid van Rutte cs volgens mij wel relevant. De oorzaak van het gebrek aan consumentenvertrouwen ligt voor een groot deel daar.
In die zin is het probleem in de VS ook wel te vergelijken met het onze. De crisis is een demand-driven crisis.
@16: ja het feit dat “we” andere landen zo de les gelezen hebben maakt het nu wel lastig om zelf soepeler om te gaan met begrotingsregels. Maar goed, wat is dan belangrijker, een beetje gezichtsverlies of datgene doen wat nodig is? Lijkt mij het laatste.
Verder heb je gelijk dat het een demand driven crisis is. Maar dan moet je wel nagaan waar dat gebrek aan demand vandaan komt. En dat is niet alleen maar omdat we al ons geld op een spaarrekening zetten waar het niets staat te doen. Dan zou je het hebben over een normale business cycle recessie. Het is echter vooral ook een balans probleem, dus een balance sheet recession. We hebben met zijn allen te dure huizen gekocht die nu 20-30% minder waard geworden zijn. De basis is dus een balance sheet recessie, daar bovenop komt een gebrek aan vertrouwen en dus consumptie.
Heb jij een koophuis? Als je rond 2007 een huis gekocht hebt voor 3 ton, ben je zo’n 60.000 euro kwijtgeraakt aan waarde. Dat geld moet je toch nog ergens vandaan halen om af te lossen. En dat is dus geld dat je spaart en niet uitgeeft. Geld dat letterlijk verdwijnt als je aflost.
Linksom of rechtsom moeten die enorme (m.n. private) schuldengaten in europa opgevuld worden. Pas dan kunnen en willen mensen weer normaal gaan uitgeven. En gaan bedrijven weer normaal investeren. De vraag is dus vooral wie in de huidige situatie het beste in staat is die gaten op te vullen. Het beleid van de europese overheden is dat ze bijna alleen aan het op orde brengen van hun eigen “huishoudboekjes” denken. Ten koste van de burgers/belastingbetalers, door o.a. belastingverhogingen. Ondertussen hopend dat burgers, ondanks alle eigen schulden en onzekerheden, toch nog meer gaan uitgeven.
Zoals je in het artikel aanhaalt, de confidence fairy. De logica daar achter begrijp ik echt niet. Overheid: “We gaan uw belastingen verhogen en we ontslaan een groot deel van de ambtenaren. Oja, uitkeringen en sociale zekerheid worden ook minder.” En dan moeten burgers gaan denken: “geweldig nieuws, nu ga ik een nieuwe badkamer aanschaffen”??
Ik probeer niet te zeggen dat die hypotheekschulden geen probleem vormen bij de huidige dalende huizenprijzen. Er zijn volgens mij geen heel recente cijfers bekend, maar zelfs al er sinds 2011 sprake is een vervierdubbeling van de gemiddelde schuld (2011: €13.000 bij 1 miljoen huishoudens=€13miljard:
http://www.rtl.nl/components/actueel/rtlnieuws/2013/03_maart/21/economie/een-miljoen-huizen-onder-water.xml
), dan nog staat dat in geen verhouding tot de beschikbare spaartegoeden. Daar komt bij dat ook een aanzienlijk deel van die spaartegoeden juist weer uit de huizenmarkt komt. In het afgelopen decennium zijn er relatief veel woningen ‘verzilverd’. De één zijn lening is hierdoor in ieder geval deels de ander zijn spaargeld.
Er is zeker geen sprake van een situatie als in de VS waar tot zeer recent én niet gespaard werd én tegelijkertijd de private schulden toenamen http://theaffordablemortgagedepression.com/2008/11/07/us-household-debt-vs-personal-savings-rate.aspx. Wat wel een probleem vormt is dat ook juist die onbeperkte consumeerdrift in de VS nogal belangrijk was (/is) voor de wereld economie (zie ook: http://www.mckinsey.com/insights/global_capital_markets/uneven_progress_on_the_path_to_growth).
Verder zijn we het in de basis wel eens hoor denk ik, ook over het feit dat onze regering er alles aan doet om het gebrek aan consumentenvertrouwen te versterken.
Oh en ik heb makkelijk l#llen, want geen koophuis.
@12:
” Eigenlijk weten we helemaal niets concreets over wat de Grote Depressie precies heeft veroorzaakt. Er zijn meerdere mogelijkheden. Verder moet de Grote Depressie van de jaren ’30 los worden gezien van de Beurskrach van 1929, omdat, in de nasleep van het laatste de markten een opleving maakten (tot de Depressie toeslag). ”
Voor mij is het glashelder:
Larry G. Gerber, ´The Limits of Liberalism, Josephus Daniels, Henry Stimson, Bernard Baruch, Donald Richberg, Felix Frankfurter and the Development of the Modern American Political Economy’, New York, London, 1984
Harold G. Moulton and Leo Pasvolsky, ‘War debts and world prosperity’, 1932, New York, Brookings Institution
David E. Kaiser, ‘Economic Diplomacy and the Origins of the Second World War; Germany, Britain, France, and Eastern Europe; 1930-1939’ Princeton, New Jersey, 1980
Alice Teichowa, ‘An economic background to Munich, International business and Chechoslovakia, 1918- 1938’, London 1974
Moulton, Edwards, Magee, Lewis, ‘Capital expansion, employment and economic stability’, Washington, 1940
@8/9 De gaskraan in het huis analogie was in het geheel niet bedoeld als een Godwin.